| خط ۷: | خط ۷: | ||
در ارتباط با جنسیت و حقوق سه رویکرد کلی؛ تبعیض، تشابه و تساوی حقوقی وجود دارد. در رویکرد تبعیض که عمدتا مربوط به جوامع سنتی مردسالار است، زن موجودی فرض میشود که طفیلی مرد، برای خدمت به مرد و فاقد حقوق انسانی است. مدرنیته، زن را مشابه مرد و دارای حقوق یکسان با مرد دانسته و بر تشابه حقوقی زنان و مردان در تمام ابعاد و سطوح حیات اجتماعی تأکید میکند. اسلام؛ این دو دیدگاه را تبعیض علیه زنان دانسته و معتقد است در یکی انسانیت زن انکار شده است و در دیگری وظایف مردانه بر زنان تحمیل میشود. در رویکرد تساوی حقوقی؛ هرچند زن و مرد دارای حقیقت انسانی یکسان دانسته میشوند اما با ارجاع به تفاوتهای طبیعی وسیع و استعدادهای نسبتا متفاوت آنها بر تساوی حقوقی تأکید میشود و معتقدند؛ تفاوتهای جنسی و جنسیتی، دنیای زنانه و مردانه را متفاوت میسازد و عدالت جنسیتی ایجاب میکند هرکدام دارای نظام حقوقی متناسب با جنسیتشان باشند.<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج19، ص134 و 137.</ref> | در ارتباط با جنسیت و حقوق سه رویکرد کلی؛ تبعیض، تشابه و تساوی حقوقی وجود دارد. در رویکرد تبعیض که عمدتا مربوط به جوامع سنتی مردسالار است، زن موجودی فرض میشود که طفیلی مرد، برای خدمت به مرد و فاقد حقوق انسانی است. مدرنیته، زن را مشابه مرد و دارای حقوق یکسان با مرد دانسته و بر تشابه حقوقی زنان و مردان در تمام ابعاد و سطوح حیات اجتماعی تأکید میکند. اسلام؛ این دو دیدگاه را تبعیض علیه زنان دانسته و معتقد است در یکی انسانیت زن انکار شده است و در دیگری وظایف مردانه بر زنان تحمیل میشود. در رویکرد تساوی حقوقی؛ هرچند زن و مرد دارای حقیقت انسانی یکسان دانسته میشوند اما با ارجاع به تفاوتهای طبیعی وسیع و استعدادهای نسبتا متفاوت آنها بر تساوی حقوقی تأکید میشود و معتقدند؛ تفاوتهای جنسی و جنسیتی، دنیای زنانه و مردانه را متفاوت میسازد و عدالت جنسیتی ایجاب میکند هرکدام دارای نظام حقوقی متناسب با جنسیتشان باشند.<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج19، ص134 و 137.</ref> | ||
==جنسیت و حقوق مشترک== | ==جنسیت و حقوق مشترک== | ||
نظام حقوقی اسلام، مبتنی بر تساوی و معطوف به تعالی انسان است. زنان و مردان به تبع اشتراک در اصل انسانیت<ref>مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج10، ص170.</ref> در کلیت این نظام، دارای حقوق مشترک فراوانی هستند مانند حق برخورداری از مواهب خلقت، حق اشتغال، حق مشارکت در رقابتهای اجتماعی، حق تحصیل،<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج19، ص159.</ref> حقوق زناشویی، <ref>[http://ensani.ir/fa/article/470762/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D9%82%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%88-%D9%85%D8%A7% سلیمی و دیگران، «تحلیل تفاوتهای حقوق زنان در فقه امامیه و ماده 16 کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، 1397ش، ص58.]</ref> حق آزادى بيان، <ref>سوره توبه، آیه 71.</ref> حق فعالیت در | نظام حقوقی اسلام، مبتنی بر تساوی و معطوف به تعالی انسان است. زنان و مردان به تبع اشتراک در اصل انسانیت<ref>مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج10، ص170.</ref> در کلیت این نظام، دارای حقوق مشترک فراوانی هستند مانند حق برخورداری از مواهب خلقت، حق اشتغال، حق مشارکت در رقابتهای اجتماعی، حق تحصیل،<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج19، ص159.</ref> حقوق زناشویی، <ref>[http://ensani.ir/fa/article/470762/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D9%82%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%88-%D9%85%D8%A7% سلیمی و دیگران، «تحلیل تفاوتهای حقوق زنان در فقه امامیه و ماده 16 کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، 1397ش، ص58.]</ref> حق آزادى بيان، <ref>سوره توبه، آیه 71.</ref> حق فعالیت در عرصههای سیاسی، <ref>سوره ممتحنه، آیه 12.</ref> حق مالکیت،<ref>سوره نساء، آیه 33.</ref> اشتراک در اکثر تکالیف شرعی<ref> [https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4892/4927/42012/%DA%86%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA_%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%B2%D9%86_%D9%88_%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%9F شوکتی، «چرایی تفاوت حقوق زن و مرد؟»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه].</ref> و دیگر امتیازات حقوقی که در تعالی انسان مؤثر است. بهطور کلی اصل نخست از ديدگاه اسلام تشابه حقوقى زن و مرد در امور مترتب بر فطرت انسانی است، اما در حقوق مربوط به نقشهای جنسیتی آنها در مناسبات اجتماعی، تا حدودی متفاوت هستند؛ زیرا نقش زن در نگاه سيستمى اسلام در درجه نخست نقش مادرى است و نقش مرد، نقش پدرى و مديريت خانواده است.<ref>[https://quran.isca.ac.ir/fa/Article/Detail/4128/%D8%AA%D8%B3%D8%A7%D9%88%D9%89%20%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82%20%D8%B2%D9%86%20%D9%88%20%D9%85%D8%B1%D8%AF%20%D8%AF%D8%B1%20%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%20%D9%83%D8%B1%D9%8A%D9%85 داوودی، «تساوى حقوق زن و مرد در قرآن كريم»، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.] </ref> | ||
==تفاوتهای حقوقی زن و مرد در اسلام== | ==تفاوتهای حقوقی زن و مرد در اسلام== | ||
از منظر آموزههای اسلام، در مواردی که تفاوتهای تکوینی، مصالح و مفاسد واقعی برای زنان و مردان را متفاوت میسازند، نظام حقوقی آنها نیز تفاوت نسبی مییابد. چنین تفاوتهایی دارای ویژگیهای سهگانه؛ ثبات، عمومیت و کارآیی است. برخی از ویژگیهای زنانه و مردانه که دائمی، فراگیر و مؤثر در ایفای نقشهای طبیعی زن و مرد هستند، موجب تشریع تکالیف و امتیازات حقوقی متناسب با جنسیت آنها میشود. <ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4892/4927/42012/%DA%86%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA_%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%B2%D9%86_%D9%88_%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%9F شوکتی، «چرایی تفاوت حقوق زن و مرد؟»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.]</ref> چون هر یك از زن و مرد زمینة كمالیابی ویژهای دارند و از این لحاظ ممكن است تفاوتهایی در نوع كمال و چگونگی رسیدن آنها به کمالات دیده شود، اما این تفاوتها موجب تفاوت در كمال حقیقى زن و مرد نمیشوند. <ref>[https://mesbahyazdi.ir/node/5225/%D9%81%D8%B5%D9%84-%D8%AF%D9%87%D9%85%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%B9%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF-%D9%88-%D8%B2%D9%86 مصباح یزدی، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام، 1402ش، ص225.]</ref> مهمترین تفاوتهای حقوقی زن و مرد در اسلام، عبارتند از: قضاوت، شهادت، ارث، دیه، طلاق، <ref>[https://www.sid.ir/paper/169167/fa فقیه و خادم جهرمی، «حقوق ممتازه جامعه زنان نسبت به مردان در فقه اسلام و حقوق ایران»، 1398ش، ص76.]</ref> مهریه، نفقه، قوامیت مرد و استیذان زن.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/470762/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D9%82%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%88-%D9%85%D8%A7% سلیمی و دیگران، «تحلیل تفاوتهای حقوق زنان در فقه امامیه و ماده 16 کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، 1397ش، ص61-69.]</ref> | از منظر آموزههای اسلام، در مواردی که تفاوتهای تکوینی، مصالح و مفاسد واقعی برای زنان و مردان را متفاوت میسازند، نظام حقوقی آنها نیز تفاوت نسبی مییابد. چنین تفاوتهایی دارای ویژگیهای سهگانه؛ ثبات، عمومیت و کارآیی است. برخی از ویژگیهای زنانه و مردانه که دائمی، فراگیر و مؤثر در ایفای نقشهای طبیعی زن و مرد هستند، موجب تشریع تکالیف و امتیازات حقوقی متناسب با جنسیت آنها میشود. <ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4892/4927/42012/%DA%86%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA_%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%B2%D9%86_%D9%88_%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%9F شوکتی، «چرایی تفاوت حقوق زن و مرد؟»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.]</ref> چون هر یك از زن و مرد زمینة كمالیابی ویژهای دارند و از این لحاظ ممكن است تفاوتهایی در نوع كمال و چگونگی رسیدن آنها به کمالات دیده شود، اما این تفاوتها موجب تفاوت در كمال حقیقى زن و مرد نمیشوند. <ref>[https://mesbahyazdi.ir/node/5225/%D9%81%D8%B5%D9%84-%D8%AF%D9%87%D9%85%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%B9%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF-%D9%88-%D8%B2%D9%86 مصباح یزدی، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام، 1402ش، ص225.]</ref> مهمترین تفاوتهای حقوقی زن و مرد در اسلام، عبارتند از: قضاوت، شهادت، ارث، دیه، طلاق، <ref>[https://www.sid.ir/paper/169167/fa فقیه و خادم جهرمی، «حقوق ممتازه جامعه زنان نسبت به مردان در فقه اسلام و حقوق ایران»، 1398ش، ص76.]</ref> مهریه، نفقه، قوامیت مرد و استیذان زن.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/470762/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D9%82%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%88-%D9%85%D8%A7% سلیمی و دیگران، «تحلیل تفاوتهای حقوق زنان در فقه امامیه و ماده 16 کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، 1397ش، ص61-69.]</ref> | ||
