اقتدار مرد در خانواده: تفاوت میان نسخه‌ها

==مفهوم‏شناسی==

«اقتدار» در لغت به‎معنای توانایی انجام کار<ref>. فراهیدی، کتاب العین، 1409ق، ج5، ص113.</ref> و علامت غالب شدن و استیلا<ref>. مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، 1430ق، ج7، ص247.</ref> است. اقتدار در خانواده به‏معنای توان و اجازۀ تصمیم‏گیری دربارۀ امور مختلف خانواده بوده و مهم‏ترین مؤلفۀ آن، قدرت تصمیم‌گیری در اموری چون تعداد فرزندان، تربیت فرزندان، امور اقتصادی و هزینه‏ها و خرید است.<ref>. مهدوی و صبوری خسروشاهی، «بررسی ساختار توزیع قدرت در خانواده»،  1382ش، ص31.</ref> در تحلیل توزیع قدرت در خانواده، اصطلاحاتی چون «پدرسالاری»، «زن‏سالاری» و «مادرسالاری» استفاده شده<ref>. بستان، جامعه‏شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1390ش، ص84.</ref> که هر یک، جایگاه یا قدرت مرد و زن در تصمیم‏گیری و مدیریت خانواده را به‏صورت خاصی معنا می‏کند.<ref>. منادی، مردم‏نگاری خانواده، 1394ش، ص50.</ref>‌اندیشمندان دینی از مفهوم قرآنی «قوّامیت» استفاده کرده‏اند که اقتدار در خانواده را هم حق و هم تکلیف مرد می‏دانند که در دو بعد قوّامیت شوهر بر زن و ولایت پدر بر فرزند تجلی می‏یابد و به‏طور کلّی به‏معنای سرپرستی، حمایت، محافظت و تشخیص و رعایت مصالح خانواده و اعضای آن توسط مرد (شوهر و پدر خانواده) است.<ref>. مقدادی، ریاست خانواده، 1385ش، ص38-52.</ref> از این منظر، مرد مقتدر در خانوادۀ خود:  

# توانایی بالایی در تامین نیازهای مادی و معنوی خانواده‏اش دارد؛  

#از خانوادۀ خود محافظت می‏کند؛  

#به‏اندازه و به‏صورت میانه، امورات زندگی‏اش را پیش می‏برد؛  

#نزد خانوادۀ خود دارای استحکام، قدر، منزلت و عظمت است؛  

#به خانوادۀ خود ظلم و تعدی نمی‏کند؛  

#بر امور خانواده چیرگی و تسلط دارد؛  

دیدگاه سوم مبتنی بر مبانی دینی، هم با نقد پدرسالاری و قدرت مطلق پیشین مرد در خانواده و هم نقد رویکردهای زن‏سالارانه و تضعیف اقتدار مرد، بر ضرورت اقتدار مسئولانۀ مرد در خانواده تاکید دارد؛ یعنی اختیار و قدرت مرد را بیشتر به‏عنوان یک مسئولیت و مستلزم وظایف مهمی چون مدیریت، تامین هزینه‏ها و حفظ خانواده و مصلحت آن تلقی می‏کند.<ref>. ابراهیمی‏پور و همکاران، شاخص‏های خانواده مطلوب از دیدگاه اسلام، 1395ش، ص195-199 و ص556.</ref><ref> جان‏بزرگی و دیگران، «بررسی رابطه ساختار قدرت در خانواده با کارآمدی آن»،  1392ش، ص62.</ref> بر اساس این الگو:  

این الگو طبق بسیاری از پژوهش‏ها، کارآمدترین نوع خانواده است؛ در مقابل، الگوی زن‏سالار کم‏ترین کارآمدی را دارد.<ref>. جان‏بزرگی و دیگران، «بررسی رابطه ساختار قدرت در خانواده با کارآمدی آن»،  1392ش، ص67.</ref> طبق برخی پژوهش‏ها نیز زنان در صورت وجود صمیمیت و رضایت زناشویی، از اقتدار مرد، احساس خوشبختی دارند.<ref>. مرتضوی و پاکزاد، «تبیین نگرش زنان نسبت به اقتدارگرایی مردانه با استفاده از مدل پیر بوردیو (مطالعۀ موردی: طایفۀ ده‏بالایی شهر ایلام)،  1396ش، ص144.</ref><ref> محمدی، «اﻟﮕﻮی ﺳﻨﺘﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت در ﺑﺮﺧﻲ ﺧﺎﻧﻮاده‏های ایرانی»،  1393ش، ص111.</ref>

نقش ضعیف پدران همراه با نقش مادران سلطه‏جو، با ابتلای بیشتر به بیماری شیزوفرنی فرزندان همراه بوده است؛ <ref>. کوزر و روزنبرگ، نظریه‏های بنیادین جامعه‏شناختی، 1393ش، ص549.</ref> علاوه‏ براینکه کاهش اقتدار مرد در خانواده به آسیب‎های مختلف اجتماعی، همچون کاهش فرزندآوری زنان، <ref>. کاوه‏فیروز و کرمی، «بررسی ابعاد ساختار قدرت در خانواده و رابطه آن با باروری»،  1394ش، ص291.</ref> کاهش کارآمدی خانواده و بروز اختلافات و نارضایتی زناشویی یا سلب آرامش خانواده انجامیده و در مقابل، حفظ اقتدار مرد به‏دور از آسیب‏های مردسالاری و پدرسالاری سنتی، به کاهش اختلافات زناشویی و طلاق فرزندان می‏انجامد.<ref>. زارعی ‏توپخانه، «بررسی ساختار توزیع قدرت در خانواده»،  1392ش، ص111.</ref>

طبق ماده 1105 قانون مدنی، «در روابط زوجین، ریاست خانواده از خصائص شوهر است».  این ریاست، اختیاری است برای تثبیت و مصلحت خانواده؛ بنابراین، مرد نمی‏تواند از آن سوءاستفاده کند<ref>. فتحی و کوهی اصفهانی، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به‏همراه نظرات تفسیری شورای نگهبان، 1397ش، اصل40.</ref> یا آن را به زن یا کسی دیگر واگذار کند. جایگاه سرپرستی مرد، پیامدهای حقوقی دیگری به‏دنبال دارد؛ ازجمله اینکه اقامت‏گاه زن همان اقامتگاه مرد است؛ تعیین مسکن با مرد بوده و زن باید تمکین کند؛ شوهر می‏تواند زن را از شغلی که منافی مصالح خانواده یا حیثیت خود یا زن باشد، بازدارد؛ طفل صغیر تحت ولایت قهری پدر و جد پدری خود است و هزینه اداره خانواده نیز برعهده مرد قرار دارد.<ref>. قانون مدنی، مواد 1005، 1114، 1117، 1180، 1199، وب‏سایت مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی.</ref>

===شیوع‌اندیشه‏های فمینیستی===

اندیشه‏های فمینیستی به‏دنبال حذف کلیشه‏ها و نقش‏های جنسیتی، ساختار عمودی خانواده که پدر را در جایگاه سرپرستی خانواده می‏دید را به چالش کشیده و به‏جای آن، ابتدا الگوی دوپله‏ای که پدرومادر را در یک رتبه می‏نهاد و سپس الگوی افقیِ دموکراتیک (تساوی همۀ اعضای خانواده) را مطرح و در سیاست‏های توسعه دنبال کرد؛ درنتیجه، نه خانواده به‏مثابه نهادی منسجم و نیازمند رهبری متمرکز لحاظ شد، نه فرزندان نیازمند نظارت تلقی شدند و نه پدر نقش خاصی در خانواده یافت.<ref>. جمعی از نویسندگان، آسیب‏شناسی خانواده، 1388ش، ص40و53.</ref>

مجلات خانوادگی با نمایش سلبریتی‏های مرد با ظاهری جذاب در تبلیغ کالاهای آرایشی و بهداشتی و بازنمایی مردانی فاقد ویژگی‏های مردانه، اقتدار سنتی مردانه که مبتنی بر کار و قدرت را شکسته و سبب زنانه‏کردن نقش مردان و تبدیل بدن مردانه که قبلاً در ارتباط با کار بود، به شیئی جنسی و دارای جذابیت ظاهری شده‏اند.<ref>. بازیار و همکاران، «بازنمایی مردانگی در آگهی‏های تبلیغاتی مجلات خانوادگی»،  1398ش، ص85-92.</ref> در سینمای ایران نیز مرد عموماً فردی بی‏تدبیر، ظالم، بی‏عاطفه و خودخواه یا منفعل بازنمایی شده و غیرت‏ورزی و اقتدارگرایی مردانه یا زیر سؤال و یا از بین رفته است و در مقابل، زنان چهره‏ای مظلوم، فعال، فداکار و درعین‏حال، غیرمقیّد به هنجارهای اسلامی دارند که اغلب نقش دینی شوهر را نیز نادیده می‏گیرند.<ref>. اسماعیلی، بازنمایی الگوی شخصیت زن‏ومرد در سینمای ایران، 1393ش، ص320-328</ref>

* آزاد ارمکی، تقی، خانواده ایرانی، تهران، علم، 1393ش.

* آزاد ارمکی، تقی، جامعه‏شناسی خانواده ایرانی، تهران، سمت، 1386ش.

* ابراهیمی‏پور، قاسم و همکاران، شاخص‏های خانواده مطلوب از دیدگاه اسلام، قم، مؤسسه امام خمینی، 1395ش.

* اسماعیلی، رفیع‏الدین، بازنمایی الگوی شخصیت زن‏ومرد در سینمای ایران، قم، مؤسسه امام خمینی، 1393ش.

* اعزازی، شهلا، جامعه‏شناسی خانواده، تهران، روشنگران و مطالعات زنان، 1376ش.

* بازیار، فرزانه و همکاران، «بازنمایی مردانگی در آگهی‏های تبلیغاتی مجلات خانوادگی»،  نشریه جامعه‏پژوهی فرهنگی، شماره 3، 1398ش.

* برناردز، جان، درآمدی به مطالعات خانواده، ترجمه حسین قاضیان، تهران، نی، 1384ش.

* بستان، حسین، جامعه‏شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، قم، حوزه ‏و دانشگاه، 1390ش.

* پیش‏قدم، رضا و همکاران، «واکاوی زباهنگ مردسالاری و زن‏سالاری در فرهنگ ایرانی»،  نشریه زن در فرهنگ ‏و هنر، شماره 1، 1399ش.

* جمعی از نویسندگان، آسیب‏شناسی خانواده، تهران، دفتر مطالعات ‏و تحقیقات زنان، 1388ش.

* جان‏بزرگی، مسعود و دیگران، «بررسی رابطه ساختار قدرت در خانواده با کارآمدی آن»،  نشریه روانشانسی دین، ش3، 1392ش.

* چراغی ‏کوتیانی، اسماعیل و شرف‏الدین، سیدحسین، بحران خاموش، قم، مؤسسه امام خمینی)،  1397ش.

* زارعی ‏توپخانه، محمد، «بررسی ساختار توزیع قدرت در خانواده»،  نشریه معرفت، ش186، 1392ش.

* سیدل، روث و گاردنر، ویلیام، وای‏وای اروپا- آمریکا، ترجمه پریسا پورعلمداری و دیگران، تهران، معارف، 1389ش.

* شفیع‌زاده، فرزانه و همکاران، «تحلیل تاثیر تحول ساختار قدرت خانواده بر حق ولایت»،  پژوهش‏نامه اسلامی زنان و خانواده، شماره 17، 1398ش.

* صفری، جهانگیر و ظاهری ‏عبدوند، ابراهیم، «بررسی تاثیر مدرنیته بر جایگاه پدر/شوهر در خانواده ایرانی»،  نشریه پژوهش‏های ادبی، شماره 56، 1396ش.

* عبدی، عباس، مقدمه‏ای بر پژوهش در جامعه‏شناسی خانواده در ایرن، تهران، نی، 1393ش.

* عنایت، حلیمه و رئیسی، طاهره، «سنجش عوامل مؤثر بر توزیع قدرت در خانواده»،  نشریه زن در توسعه و سیاست، شماره 1، 1391ش.

* فتحی، محمد و کوهی اصفهانی، کاظم، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به‏همراه نظرات تفسیری شورای نگهبان، تهران، پژوهشکده‏ شورای نگهبان، 1397ش.

* کاوه‏فیروز، زینب و کرمی، فریبا، «بررسی ابعاد ساختار قدرت در خانواده و رابطه آن با باروری»،  نشریه زن در توسعه ‏و سیاست، شماره 2، 1394ش.

* کوزر، لوئیس و روزنبرگ، برنارد، نظریه‏های بنیادین جامعه‏شناختی، تهران، نی، 1393ش.

* گاردنر، ویلیام، جنگ علیه خانواده، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات زنان، 1386ش.

* گودرزی، محسن، ارزش‏ها و نگرش‏های فرهنگی-اجتماعی شهروندان تهران، تهران، دفتر مطالعات فرهنگی-اجتماعی، 1390ش.

* گیدنز، آنتونی، جامعه‏شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران، نی، 1373ش.

* فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، هجرت، قم، 1409ق.

* قانون مدنی، وب‏گاه مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: 8 شهریور 1403ش.

* مالمیر، مهدی و ابراهیمی، مرضیه، «نوع‏شناسی ساختار قدرت در خانواده ایرانی»،  نشریه مطالعات راهبردی زنان، شماره 87، 1399ش.

* محمدی، سیدبیوک، «شناسایی شاخص‏های قدرت در خانواده به‏روش کیفی»،  نشریه جامعه‏پژوهی فرهنگی، شماره 1، 1391ش.

* محمدی، سیدبیوک، «اﻟﮕﻮی ﺳﻨﺘﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت در ﺑﺮﺧﻲ ﺧﺎﻧﻮاده‏های ایرانی»،  نشریه پژوهش‏نامه زنان، شماره 2، 1393ش.

* مرتضوی، سیدخدایار و پاکزاد، شهیندخت، «تبیین نگرش زنان نسبت به اقتدارگرایی مردانه با استفاده از مدل پیر بوردیو (مطالعۀ موردی: طایفۀ ده‏بالایی شهر ایلام)»،  پژوهش‏نامۀ زنان، شماره 3، 1396ش.

* مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت-لندن-قاهره، دارالکتب العالمیه، 1430ق.

* ملکی، روح‏الله و جدیری، جعفر، «مفهوم‎شناسی اقتدار مرد در خانواده با رویکرد اسلامی و ساخت آزمون اولیه آن»،  نشریه اسلام و پژوهش‏های روانشناختی، شماره 20، 1402ش.

* مقدادی، محمدمهدی، ریاست خانواده، تهران، شورای فرهنگی-اجتماعی زنان، 1385ش.

* منادی، مرتضی، مردم‏نگاری خانواده، تهران، آوای نور، 1394ش.

* منصوریان، محمدکریم و همکاران، «عوامل اجتماعی، اقتصادی مؤثر بر ساخت قدرت در خانواده»،  نشریه علوم اجتماعی، شماره 7، 1388ش.

* موحد، مجید و همکاران، «مطالعه عوامل زمینه‏ای مرتبط با ساختار توزیع قدرت در خانواده»،  نشریه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، شماره 3، 1391ش.

* مهدوی، محمدصادق و صبوری خسروشاهی، حبیب، «بررسی ساختار توزیع قدرت در خانواده»،  نشریۀ مطالعات زنان، شماره 2، 1382ش.  

ّ[[رده: ویکی‌جنسیت]]