شیر مادر: تفاوت میان نسخه‌ها

شیر مادر مایعی حیاتی با ویژگی تغییرپذیری مناسب بوده که نیازهای کودک را به‌نحو مطلوب فراهم می‌کند. شیر مادر متناسب با نیازهای کودک تغییرپذیر است، مثلا در روزهای نخست به‌دلیل نیاز بیشتر کودک به استراحت‌، شیر به‌صورت آغوز ترشح می‌شود که هم غنی‌تر و هم متناسب با حجم معدۀ نوزاد است و به‌تدریج بر حجم شیر افزوده می‌شود.<ref>نظری توکلی، حضانت کودکان در فقه اسلامی، 1385ش، ص19.</ref> همچنین اگر کودکی زودتر از موعد متولد شود، شیر مادر به‌طور طبیعی متناسب با نیازهای او تغییر می‏کند.<ref>مصباحی و یعقوب‌زاده، «شیر مادر از منظر قرآن، سنت، طب»،  1385ش، ج3، ص269.</ref>

امروزه تغذیه انحصاری با شیر مادر در بسیاری از کشورها از جمله ایران روند کاهشی دارد.<ref>[https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwigkevh9oaJAxU1RP4FHdBuInYQFnoECBkQAQ&url=http%3A%2F%2Fensani.ir%2Ffa%2Farticle%2F344545%2F%25D8%25AA%25D8%25AD%25D9%2584%25DB%258C%25D9%2584-%25DA%25A9%25DB%258C%25D9%2581%25DB%258C-%25D9%25BE%25DB%258C%25D9%2588%25D9%2586%25D8%25AF-%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25A7%25DB%258C%25D8%25AA-%25D8%25A7%25D8%25AC%25D8%25AA%25D9%2585%25D8%25A7%25D8%25B9%25DB%258C-%25D9%2588-%25D8%25AA%25D8%25BA%25D8%25B0%25DB%258C%25D9%2587-%25D8%25A8%25D8%25A7-%25D8%25B4%25DB%258C%25D8%25B1-%25D9%2585%25D8%25A7%25D8%25AF%25D8%25B1-%25D8%25AF%25D8%25B1-%25D8%25A8%25DB%258C%25D9%2586-%25D9%2585%25D8%25A7%25D8%25AF%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2586-%25D8%25B4%25D8%25A7%25D8%25BA%25D9%2584-%25D8%25B4%25D9%2587%25D8%25B1-%25D8%25A7%25D8%25B5%25D9%2581%25D9%2587%25D8%25A7%25D9%2586&usg=AOvVaw2dCR1JcmzceU5a3jC-_49E&opi=89978449 الهی‌دوست و ربانی، «تحلیل کیفی پیوند حمایت اجتماعی و تغذیه با شیر مادر در بین مادران شاغل شهر اصفهان»،  1393ش، ص177.]</ref> در یک مطالعۀ صورت‌گرفته در سطح ملی، میزان تغذیۀ انحصاری با شیر مادر در ایران ۹/۴۵ درصد بیان شده است که نسبت به مطالعات گذشته نشان‌گر روند کاهشی آن است. شاغل بودن مادر، <ref>[https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwiloK7-7oaJAxVyxgIHHeyfEF0QFnoECBgQAQ&url=https%3A%2F%2Fwww.sid.ir%2Fpaper%2F1134562%2Ffa&usg=AOvVaw3pLYbCBo6oLU8eb2cNfL5X&opi=89978449 اسماعیلی و دیگران، «تغذیه انحصاری با شیر مادر تا 6 ماهگی شیرخوار و عوامل اجتماعی و جمعیت شناختی موثر بر آن در ایران»،  1401ش، ص793.]</ref> احساس ضعف و ناتوانی پس از زایمان، <ref>[https://www.sid.ir/paper/108742/fa جعفری اصل و دیگران، «عوامل مرتبط با تداوم تغذیه کودکان با شیر مادر»،  1393ش، ص4.]</ref> تبلیغات گستردۀ شرکت‌های تولیدکنندۀ شیرخشک در تغییر فرهنگ شیردهی مادران، <ref>[https://lib.wrc.ir/scholar/view/1/8504 جمیل الحیال، «تغذیه با شیر مادر در پزشکی و آموزه‌های اسلامی»،  1386ش، ص23.]</ref> فاصلۀ کم بین دو زایمان، نارس‌بودن نوزاد، کم‌بودن شیر مادر، بیمار بودن مادر یا نوزاد، حساسیت نوزاد به شیر مادر، مشکل جسمی نوزاد، جدایی کودک از مادر، <ref>[https://jmums.mazums.ac.ir/article-1-436-fa.html جلاهی و دیگران، «بررسی علل تغذیه با شیر مصنوعی در شیرخواران زیر 6 ماه تحت پوشش مراکز بهداشتی-درمانی استان مازندران سال 1382»،  1384ش، ص113.]</ref> مشکلات پستان، مصرف آنتی‌بیوتیک، مشکلات خانوادگی و ناراحتی‌های روانی<ref>[https://www.sid.ir/paper/29133/fa عزالدین زنجانی و دیگران، «پایش کیفی عوامل موثر بر تغذیه انحصاری با شیر مادر و تداوم آن در مناطق شهری و روستایی کشور در سال 1379»،  1381ش، ص137.]</ref> از عوامل اثرگذار بر کاهش شیردهی ذکر شده است. بعضی پیشنهادها برای بهبود و افزایش آمار تغذیه با شیر مادر عبارت است از:  

در صورت درخواست مادر، لازم است پدر بابت شیردهی به مادر اجرت پرداخت کند.<ref>نظری توکلی، حضانت کودکان در فقه اسلامی، 1385ش، ص89.</ref> شیردهی حق مادر بوده، حتی اگر طلاق گرفته باشد، <ref>طباطبایی، زن در قرآن، 1402ش، ص237.</ref> اما اگر مادر از حق خود برای شیر دادن اجتناب کند، پدر این اجازه را دارد که برای نوزاد خود دایه بگیرد.<ref>[https://makarem.ir/maaref/l/0320523 مکارم شیرازی، «احکام شیردادن نوزاد»،  وب‌سایت دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی.]</ref> همچنین شیر دادن بعد از دو سال اثر حقوقی نداشته و پدر نیز وظیفه‌ای در برابر هزینه‌های آن ندارد.<ref>نظری توکلی، حضانت کودکان در فقه اسلامی، 1385ش، ص31.</ref> قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران نیز شیردهی را حق مادر دانسته نه وظیفۀ او، با این‌حال اگر تغذیۀ کودک منحصر در شیر مادر شود لازم است که به نوزاد شیر دهد.<ref> [https://wikihoghoogh.net/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87_%DB%B1%DB%B1%DB%B7%DB%B6_%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C#:~:text=%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87%20%DB%B1%DB%B1%DB%B7%DB%B6%20%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86%20%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C%3A%20%D9%85%D8%A7%D8%AF%D8%B1,%D8%BA%DB%8C%D8%B1%20%D8%B4%DB%8C%D8%B1%20%D9%85%D8%A7%D8%AF%D8%B1%20%D9%85%D9%85%DA%A9%D9%86%20%D9%86%D8%A8%D8%A7%D8%B4%D8%AF. «ماده 1176 قانون مدنی»،  ویکی حقوق.]</ref>

در آموزه‌های دینی شیر مادر بهترین<ref>[https://ar.lib.eshia.ir/71860/100/323/%D9%84%DB%8C%D8%B3_%D9%84%D9%84%D8%B5%D8%A8%DB%8C_%D9%84%D8%A8%D9%86_%D8%AE%DB%8C%D8%B1_%D9%85%D9%86_%D9%84%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D9%85%D9%87 مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج100، ص323.]</ref> و با برکت‌ترین شیر برای نوزاد معرفی شده است.<ref>[https://ar.lib.eshia.ir/10083/8/108/%D9%84%D8%A8%D9%86_%DB%8C%D8%B1%D8%B6%D8%B9_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%A8%DB%8C_%D8%A7%D8%B9%D8%B8%D9%85_%D8%A8%D8%B1%DA%A9%D9%87_%D9%85%D9%86_%D9%84%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D9%85%D9%87 طوسی، تهذیب الاحکام، 1365ش، ج8، ص108.]</ref> از این‌رو مستحب است شیردهی به بچه با شیر مادر باشد، مگر این‌که به‌دلایلی، غیر مادر ترجیح پیدا ‌کند.<ref>خمینی‌، ترجمه تحریر الوسیله، 1385ش، ج2، ص333.</ref> شیردهی به کودک دو سال کامل توصیه شده؛ <ref>شبیری زنجانی، توضیح المسائل، 1388ش، ص539.</ref> گرچه شیردهی تا بیست‌ویک ماه نیز اجازه داده شده و بعضی از فقها کمتر از این مدت را اگر بدون ضرورت باشد، جایز ندانسته‌اند.<ref>خمینی‌، ترجمه تحریر الوسیله، 1385ش، ج2، ص333.</ref>

در میان عوامل مختلف بیرونی، همسر مهم‌ترین نقش را در تشویق، اعتماد به‌نفس<ref> [https://www.gmu.ac.ir/content/1660368994341 «نقش همسر در امر شیردهی»،  وب‌سایت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گناباد.]</ref> و حمایت روانی مادر داشته و مهم‌ترین عامل در تمایل به شیردهی و تداوم آن است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/49279/fa خیاطی، «علل قطع زودهنگام شیردهی و انتظارات مادران شیرده از خانواده و جامعه در سنندج»،  1386ش، ص29.]</ref> از این‌رو لازم است همسر با درک شرایط مادر و حمایت‌گری، <ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/4301910/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D9%85%D9%87%D9%85-%D8%AD%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D9%BE%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%AF%D9%87%DB%8C-%D9%85%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86 خدایی، «نقش مهم حمایت‌گری پدران در فرآیند شیردهی مادران»،  خبرگزاری صداوسیما.]</ref> به استراحت و خواب کافی مادر توجه داشته و علاوه‌بر تامین امکانات لازم<ref> [https://www.gmu.ac.ir/content/1660368994341 «نقش همسر در امر شیردهی»،  وب‌سایت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گناباد.]</ref> در رسیدگی به امور منزل نیز به همسر خود کمک کند.<ref>[https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwigkevh9oaJAxU1RP4FHdBuInYQFnoECBkQAQ&url=http%3A%2F%2Fensani.ir%2Ffa%2Farticle%2F344545%2F%25D8%25AA%25D8%25AD%25D9%2584%25DB%258C%25D9%2584-%25DA%25A9%25DB%258C%25D9%2581%25DB%258C-%25D9%25BE%25DB%258C%25D9%2588%25D9%2586%25D8%25AF-%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25A7%25DB%258C%25D8%25AA-%25D8%25A7%25D8%25AC%25D8%25AA%25D9%2585%25D8%25A7%25D8%25B9%25DB%258C-%25D9%2588-%25D8%25AA%25D8%25BA%25D8%25B0%25DB%258C%25D9%2587-%25D8%25A8%25D8%25A7-%25D8%25B4%25DB%258C%25D8%25B1-%25D9%2585%25D8%25A7%25D8%25AF%25D8%25B1-%25D8%25AF%25D8%25B1-%25D8%25A8%25DB%258C%25D9%2586-%25D9%2585%25D8%25A7%25D8%25AF%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2586-%25D8%25B4%25D8%25A7%25D8%25BA%25D9%2584-%25D8%25B4%25D9%2587%25D8%25B1-%25D8%25A7%25D8%25B5%25D9%2581%25D9%2587%25D8%25A7%25D9%2586&usg=AOvVaw2dCR1JcmzceU5a3jC-_49E&opi=89978449 الهی‌دوست و ربانی، «تحلیل کیفی پیوند حمایت اجتماعی و تغذیه با شیر مادر در بین مادران شاغل شهر اصفهان»،  1393ش، ص180.]</ref>

#بعضی شواهد بیانگر تاثیر شیر مادر در رشد شناختی و افزایش هوش در بزرگسالی است.<ref> فلدمن، روان‌شناسی تحولی؛ رشد در گستره زندگی از لقاح تا کودکی، 1399ش، ج1، ص162.</ref> شیر مادر ضریب هوشی طفل (IQ) را 3 تا 11 واحد می‏تواند افزایش دهد.<ref>اصفهانی، آئین تندرستی، 1388ش، ص349.</ref>

#شیر مادر علاوه‌بر تامین نیازهای غذایی کودک، به‌دلیل توجه و تماس مادر با کودک هنگام شیر دادن، موجب تامین نیازهای عاطفی کودک<ref>اصفهانی، آئین تندرستی، 1388ش، ص312.</ref> و تقویت رابطۀ عاطفی میان مادر و کودک می‌شود.<ref>مصباحی و یعقوب‌زاده، «شیر مادر از منظر قرآن، سنت، طب»،  1385ش، ج3، ص278.</ref>

قرآن کریم چگونگی از شیر گرفتن را در اختیار پدر و مادر و با رضایت و مشورت آنها قرار داده<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_233_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%D9%82%D8%B1%D9%87 سوره بقره، آیه 233.]</ref> و از پدر و مادر خواسته که اختلافات آنها موجب ضرر و زیان به کودک نشود.<ref>[https://makarem.ir/maaref/l/0320523 مکارم شیرازی، «احکام شیردادن نوزاد»،  وب‌سایت دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی.]</ref> از شیر گرفتن بچه باید به‌تدریج صورت بگیرد.<ref>الگود، طب در دوره صفویه، 1357ش، ص320.</ref> برخی برای این منظور از روش‌های سنتی مثل مالیدن فلفل یا چسب‌زخم زدن به پستان مادر استفاده می‌کنند.<ref>[[عزالدین زنجانی و دیگران، «پایش کیفی عوامل موثر بر تغذیه انحصاری با شیر مادر و تداوم آن در مناطق شهری و روستایی کشور در سال 1379»،  1381ش، ص136.]]</ref> برخی، گیاه بسیار تلخِ صبر زرد را به نوک پستان می‌مالند تا نوزاد پستان را به دهان نگیرد.<ref>جانب‌اللهی، پزشکی سنتی و عامیانه مردم ایران با نگاه مردم شناختی، 1390ش، ص143.</ref> این الگوها مورد توصیه اطبای دوره صفویه نیز بوده است.<ref>الگود، طب در دوره صفویه، 1357ش، ص320.</ref>