بدون خلاصۀ ویرایش |
زهرا غلامی (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''<big>سفر حج</big>'''؛ سفر به مکه و انجام مناسک واجب دینی برای مردان و زنان مسلمان مستطیع. | '''<big>سفر حج</big>'''؛ سفر به مکه و انجام مناسک واجب دینی برای مردان و زنان مسلمان مستطیع. | ||
سفر حج | سفر حج به‌عنوان پدیده‌ای معنوی و الهی و چندوجهی، دارای ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، مذهبی و روانشناختی در سطوح فردی و جمعی برای مردان و زنان است که به‌گونه‌ای نمادین ابعاد مختلفی از معارف و ارزش‌های توحیدی و اسلامی را در چارچوبی واحد به نمایش می‌گذارد. مردان و زنان در احکام احرام عمره یا حج در برخی امور مشترک، تابع قواعد یکسان هستند، اما به‌دلیل تفاوت‌های تکوینی و جنسیتی، در پاره‌ای از احکام احرام نیز دارای تفاوت‌ها و تمایزات خاصی هستند. | ||
=='''مفهوم‌شناسی'''== | =='''مفهوم‌شناسی'''== | ||
واژه «حج» مصدر و | واژه «حج» مصدر و به‌معنای «قصدکردن» و «آهنگ چیزی را داشتن» است.<ref>راغب‌اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۲۱۸؛ ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۳۱۵ق، ج۲، ص۲۲۶.</ref> واژۀ عربی «حَجّ» (به فتح حاء، به‌عنوان مصدر) و «حِجّ» (به کسر حاء، به‌عنوان اسم مصدر) به‌معنای «آوردن دلیل و برهان» و «قصدکردن امری مهم» است.<ref>ابن‌‌اثیر، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۳۴۰.</ref> | ||
در اصطلاح شرعی، حج به‌معنای «اصلُ الحَجِّ، القَصدُ للِزّیارةِ، خُصَّ فی تعارف الشّرع بِقَصدِ بَیتِ اللهِ تعالى إقامَةً لِلنُسُک»؛ «قصد خاص | در اصطلاح شرعی، حج به‌معنای «اصلُ الحَجِّ، القَصدُ للِزّیارةِ، خُصَّ فی تعارف الشّرع بِقَصدِ بَیتِ اللهِ تعالى إقامَةً لِلنُسُک»؛ «قصد خاص خانۀ خداوند» برای انجام دادن اعمال مخصوص در برهۀ زمانی معین است،<ref>کرکی، الرسائل محقق کرکی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۴۹.</ref> اعم از حج تمتع یا عمره که به‌نحوی از انحاء در زمرۀ حج محسوب می‌شود.<ref>جوادی‌آملی، تفسر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج۱۵، ص۱۳۲؛ راغب‌اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۲۱۹-۲۱۸.</ref> این فریضه یکی از ارکان پنج‌گانۀ دین اسلام<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۸.</ref> و به‌عنوان عبادتی مالی و بدنی در سال نهم هجری تشریع شده است.<ref>قرطبی، الجامع لأحکام القرآن'''،''' ۱۳۶۴ش، ج۴، ص۱۴۴.</ref> | ||
سفر حج، سفری عبادی-سیاسی به | سفر حج، سفری عبادی-سیاسی به مکۀ مکرمه برای انجام مناسک خاص در زمان معین است که بر مردان و زنان مسلمان مستطیع، حداقل یک‌بار در عمر واجب می‌شود.<ref>Long, Islamic Beliefs, Practices, and Cultures, 2011, p.86.</ref> | ||
=='''انواع حج'''== | =='''انواع حج'''== | ||
در | در تمام مذاهب اسلامی سه قسم حج تمتع، حج اِفراد و حج قِران است.<ref>ابن‌ادریس حلّی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۲۲.</ref> | ||
همچنین حج در شریعت اسلام به دو قسم واجب و مستحب تقسیم می‌شود. حج واجب بر سه قسم است. حج تَمتُّع (حجه‌الاسلام) که در طول حیات، یک‌بار واجب می‌شود. حج نذری/عهدی که | همچنین حج در شریعت اسلام به دو قسم واجب و مستحب تقسیم می‌شود. حج واجب بر سه قسم است. حج تَمتُّع (حجه‌الاسلام) که در طول حیات، یک‌بار واجب می‌شود. حج نذری/عهدی که به‌وسیلۀ نذر، عهد یا قسم بر انسان واجب می‌شود و حج نیابتی که با اجیرشدن برای ادای حج نیابتی از طرف دیگری بر فردی واجب است. سایر اقسام حج خارج از این موارد، جنبۀ تبرعی و مستحبی دارد. این تقسیم‌بندی مبتنی بر ادلۀ فقهی و مورد تأیید مذاهب اسلامی است.<ref>مدرسی، أحکام العبادات، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۴۴۳.</ref> | ||
==آمار زائران حج== | ==آمار زائران حج== | ||
مراسم حج ۱۴۰۴ش، با حضور ۱.۶۷ میلیون نفر، برگزار شد که از این تعداد، ۱.۵ میلیون نفر (۸۹.۸ درصد) زائر خارجی از ۱۷۱ کشور جهان و ۱۶۶,۰۰۰ نفر (۱۰.۲ درصد) از شهروندان عربستانی بودند. از نظر شیوه‌های سفر، سفر هوایی با ۱.۴ میلیون نفر (۸۳.۸ درصد زائران خارجی) همچنان روش غالب بود، در حالی‌که ۶۶,۰۰۰ نفر از مرزهای زمینی و ۵,۰۰۰ نفر از طریق دریا وارد شدند. این آمار | مراسم حج ۱۴۰۴ش، با حضور ۱.۶۷ میلیون نفر، برگزار شد که از این تعداد، ۱.۵ میلیون نفر (۸۹.۸ درصد) زائر خارجی از ۱۷۱ کشور جهان و ۱۶۶,۰۰۰ نفر (۱۰.۲ درصد) از شهروندان عربستانی بودند. از نظر شیوه‌های سفر، سفر هوایی با ۱.۴ میلیون نفر (۸۳.۸ درصد زائران خارجی) همچنان روش غالب بود، در حالی‌که ۶۶,۰۰۰ نفر از مرزهای زمینی و ۵,۰۰۰ نفر از طریق دریا وارد شدند. این آمار نشان‌دهندۀ تثبیت ظرفیت حج در سطح فعلی و تأثیر سیاست‌های مدیریت جمعیت عربستان است.<ref>[https://economic.mfa.ir/portal/newsview/769238 «اخبار اقتصادی عربستان سعودی - جده»، وب‌سایت معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران.]</ref> | ||
ترکیب جنسیتی زائران حج در سال ۱۴۰۴ش، | ترکیب جنسیتی زائران حج در سال ۱۴۰۴ش، نشان‌دهندۀ حضور ۸۷۷,۸۴۱ مرد (۵۲.۵ درصد) و ۷۹۵,۳۸۹ زن (۴۷.۵ درصد) بود که بیانگر تعادل نسبی در مشارکت جنسیتی در این مراسم مذهبی است.<ref>[https://economic.mfa.ir/portal/newsview/769238 «اخبار اقتصادی عربستان سعودی - جده»، وب‌سایت معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران.]</ref> | ||
بر اساس تنوع مذهبی و جنسیتی در سال ۱۴۰۴ش، تعداد کل زائران ایرانی اعزامی به حج تمتع بالغ بر ۸۱,۴۵۰ نفر بوده است که از این تعداد ۴۴,۵۰۰ نفر (۵۴ درصد) را زنان و ۳۶,۹۵۰ نفر (۴۶ درصد) را مردان تشکیل می‌دهند. این آمار نشان‌دهندۀ کاهش یک‌درصدی سهم زائران مرد نسبت به سال گذشته است. همچنین از مجموع زائران ایرانی، تعداد ۱۳,۹۰۰ نفر از هموطنان اهل‌سنت بوده‌اند.<ref>[https://www.irna.ir/news/85820439/%DB%B5%DB%B4-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF-%D8%B2%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AD%D8%AC-%D8%AA%D9%85%D8%AA%D8%B9-%D8%A7%D9%85%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B4%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D9%87%D9%86%D8%AF «۵۴ درصد زائران حج تمتع امسال را بانوان تشکیل می‌دهند»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> | |||
==ابعاد سفر حج؛ تجربه زیسته مردان و زنان== | ==ابعاد سفر حج؛ تجربه زیسته مردان و زنان== | ||
سفر حج به‌عنوان یکی از بارزترین مصادیق عبادت در اسلام، فرایندی چندبُعدی است که علاوه بر | سفر حج به‌عنوان یکی از بارزترین مصادیق عبادت در اسلام، فرایندی چندبُعدی است که علاوه بر جنبۀ فردی و عبادی، دارای ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، مذهبی و روانشناختی برای مردان و زنان است. نحوۀ تجربه و بروز تحولات هر از یک ابعاد سفر حج، متأثر از ویژگی‌های جنسیتی متفاوت است. این تفاوت‌ها ناشی از نقش‌های اجتماعی و روانی متمایز زنان و مردان در مواجهه با تجارب معنوی است.<ref>[[غفاری هشتجین و فهیمی، «کارکرد حج در گسترش وحدت، اسکتبارستیزی و ظلم‌ستیزی میان مسلمانان متأثر از مؤلفه‌های فرهنگ سیاسی تشیع»، ۱۴۰۲ش، ص۱۱۲.|https://journal.hzrc.ac.ir/article_713095.html]]</ref> | ||
===بُعد فردی=== | ===بُعد فردی=== | ||
سفر حج برای مردان بیشتر با تجربه‌هایی مانند مسئولیت‌پذیری در انجام مناسک جمعی، تقویت | سفر حج برای مردان بیشتر با تجربه‌هایی مانند مسئولیت‌پذیری در انجام مناسک جمعی، تقویت روحیۀ تعاون در مواقف مختلف و تعمیق حس تکلیف‌مداری همراه است که منجر به تحولاتی در رفتارهای اجتماعی و خانوادگی آنان می‌شود. در حالی‌که زنان عموماً با تمرکز بر جنبه‌های عاطفی و درونی این سفر، به درکی عمیق‌تر از مفاهیمی مانند توکل و تسلیم دست یافته و این تجربه را به عاملی برای تقویت صبر، استقامت و تعمیق باورهای دینی تبدیل می‌کنند. هر دو جنس مشترکاً شاهد پالایش درونی، کاهش تعلقات مادی و تحول نگرش‌ها هستند.<ref>[[صالحی، «مروری بر کارکردهای گوناگون مناسک حج»، ۱۳۸۹ش، ص۱۱۸.|https://miqat.hajj.ir/article_38038.html]]</ref> | ||
===بُعد سیاسی=== | ===بُعد سیاسی=== | ||
سفر حج | سفر حج به‌مثابۀ یک کنش سیاسی-دینی، نقشی محوری در تحقق اهداف سیاسی جهان اسلام ایفا می‌کند. این فریضۀ الهی با مؤلفه‌های اساسی فرهنگ سیاسی تشیع همانند عدالت‌خواهی، استکبارستیزی و تقیه پیوندی ناگسستنی دارد. این مناسک با ایجاد اتحاد سیاسی و تقویت وحدت جهان اسلام، بستری برای قیام و مقابلۀ یکپارچه، عظیم و عزت‌مندانۀ ملت‌های مسلمان در برابر مفسدان جهانی فراهم می‌آورد.<ref>[[غفاری هشتجین و فهیمی، «کارکرد حج در گسترش وحدت، اسکتبارستیزی و ظلم‌ستیزی میان مسلمانان متأثر از مؤلفه‌های فرهنگ سیاسی تشیع»، ۱۴۰۲ش، ص۱۱۲-|https://journal.hzrc.ac.ir/article_713095.html]]</ref> اگر برائت از مشرکان، از پایه‌های اصلی حج باشد، در این عرصه نیز زنان همانند مردان، در کنار سایر مسلمانان به نفی ظلم، ستم، شرک و استعمار می‌پردازند و فریادهای ظلم‌ستیزانۀ خود را علیه ستمگران عصر، سر داده و این بُعد را نیز تقویت می‌کنند؛ زیرا در سال‌های اخیر بازتاب تأثیر برنامه‌های حمایتی دولت‌ها برای تسهیل حج بانوان، نشانه‌ای از بهبود شرایط امنیتی برای زنان زائر بوده است.<ref>[[منصورنژاد، «زنان و حج»، ۱۳۸۴ش، ص۱۹۲.|https://miqat.hajj.ir/article_37818.html]]</ref> | ||
===بُعد اجتماعی=== | ===بُعد اجتماعی=== | ||
سفر حج به‌عنوان یک پدیده اجتماعی-دینی، نقش بی‌بدیلی در تقویت پیوندهای اجتماعی میان مردان و زنان جهان ایفا می‌کند. این مناسک با ایجاد فضای تعامل فراقومی و فراملی، به تأثیرگذاری بر تنظیم برخورد اجتماعی مردان و زنان، پیشگیری از کجروی‌ها، ارتباطات اجتماعی مسلمانان، افزایش انسجام اجتماعی مسلمانان، تقویت امنیت اجتماعی جهان اسلام، ایفای نقش در اعتماد اجتماعی مسلمانان، افزایش پویایی جامعه اسلامی، تقویت کنترل اجتماعی در جامعه، افزایش نشاط اجتماعی در جامعه، جهت‌دهی به قشربندی اجتماعی مسلمانان و تقویت ارزش‌ها در جامعه اسلامی ارتقا می‌بخشد.<ref>[[حیدری، «نگاهی به کارکردهای جامعه‌شناختی حج»، ۱۴۰۰ش، ص۷.|https://miqat.hajj.ir/article_158031.html]]</ref> | سفر حج به‌عنوان یک پدیده اجتماعی-دینی، نقش بی‌بدیلی در تقویت پیوندهای اجتماعی میان مردان و زنان جهان ایفا می‌کند. این مناسک با ایجاد فضای تعامل فراقومی و فراملی، به تأثیرگذاری بر تنظیم برخورد اجتماعی مردان و زنان، پیشگیری از کجروی‌ها، ارتباطات اجتماعی مسلمانان، افزایش انسجام اجتماعی مسلمانان، تقویت امنیت اجتماعی جهان اسلام، ایفای نقش در اعتماد اجتماعی مسلمانان، افزایش پویایی جامعه اسلامی، تقویت کنترل اجتماعی در جامعه، افزایش نشاط اجتماعی در جامعه، جهت‌دهی به قشربندی اجتماعی مسلمانان و تقویت ارزش‌ها در جامعه اسلامی ارتقا می‌بخشد.<ref>[[حیدری، «نگاهی به کارکردهای جامعه‌شناختی حج»، ۱۴۰۰ش، ص۷.|https://miqat.hajj.ir/article_158031.html]]</ref> | ||
