بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<big>'''جنسیتپذیری مجازات'''</big>؛ نقش جنسیت در نحوه مجازات زنان و مردان مجرم. | <big>'''جنسیتپذیری مجازات'''</big>؛ نقش جنسیت در نحوه مجازات زنان و مردان مجرم. | ||
قوانین، ناظر به شرایط عمومی وضع میشوند و تبعیضبردار نیستند؛ اما برخی عوامل ازجمله جنسیت موجب تخفیفها یا استثناهایی شده و عمدتاً قانون نسبت به زنان از ملایمت برخوردار است. مجازاتها نیز معطوف به اهداف تنبیهی و پیشگیری از جرم، تعیین میشوند و تحقق آن اهداف، مستلزم تناسب جنسیت با مجازات است. در نظام کیفری اسلام نیز مجازاتها در حدود و تعزیرات، متناسب با جنسیت تعیین شده و مجازات زنان در هر دو بخش، سبکتر از مجازات مردان است. تخفیف مجازات زنان با شرایط فیزیکی و روانی آنها تناسب دارد و حفظ حیثیت اجتماعی زنان نیز مستلزم این ملایمت است. | |||
==مفهومشناسی== | ==مفهومشناسی== | ||
مجازات در لغت بهمعنای مکافات، پاداش و جزا دادن در نیکی و بدی است.<ref>دهخدا، لغتنامه، 1377ش، ذیل واژه مجازات.</ref> جنسیتپذیری | مجازات در لغت بهمعنای مکافات، پاداش و جزا دادن در نیکی و بدی است.<ref>دهخدا، لغتنامه، 1377ش، ذیل واژه مجازات.</ref> جنسیتپذیری مجازات در کنار جرائم ویژه زنان و مردان و نیز تفاوت مسئولیت نیز در حقوق کیفری به یکی از سطوح سهگانه جرمشناسی، مرتبط میشود؛ در یک سطح، جرائم ویژه زنان و مردان مورد توجه است؛ در سطح دیگر؛ مسئولیت کیفری، حدود آن و وجود تفاوت بین مسئولیت زن و مرد بررسی میشود و در سطح سوم جنسیتپذیری مجازات مطرح است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/451039/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D8%AC%D9%86%D8%B3%DB%8C%D8%AA-%D9%85%D8%AA%D9%87%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%DB%8C%D9%81%D8%B1%DB%8C-% فیضآبادی، «بررسی تاثیر جنسیت متهم در رسیدگیهای کیفری در نظام جزایی ایران»، 1399ش، ص81.]</ref> جرائم در قوانین کیفری ایران به پیروی از فقه امامیه در یک تقسیمبندی کلی، به دو دسته حدی و تعزیری تقسیم میشود،<ref>[https://hoquq.iict.ac.ir/article_251401.html بدریمنش و دیگران، «بررسی فقهی و حقوقی رویکرد جنسیتمحوری در کیفرگذاری جرایم تعزیری»، 1400ش، ص231.]</ref> حد به جرمی اطلاق میشود که مجازات آن در منابع دینی مشخص شده است؛ اما تعزیر جرمی است که مجازاتش تعیین نشده است.<ref>[https://matin.ri-khomeini.ac.ir/article_61917.html ولایی، «حد و تعزیر و موارد جایگزینی هر یک با دیگری با رویکردی به دیدگاه امام خمینی(س)»، 1390ش، ص145.]</ref> در نظام کیفری اسلام؛ مجازات زنان و مردان در این دو دسته جرائم، بهطور نسبتا متفاوتی تعیین و اجرا میشود.<ref>ب[https://hoquq.iict.ac.ir/article_251401.html دریمنش و دیگران، «بررسی فقهی و حقوقی رویکرد جنسیتمحوری در کیفرگذاری جرایم تعزیری»، 1400ش، ص233.]</ref> | ||
==اهداف مجازات== | ==اهداف مجازات== | ||
هرچند مکاتبی جرمشناسی بهصورت گسترده به هدف مجازات پرداختهاند؛ اما عمدتا، مجازات با دو رویکرد گذشتهگرا و آیندهنگر توجیه میشود؛ رویکرد گذشتهنگر، سزاگرا بوده و با نگاهی به گذشته، جرم را با مجازات پاسخ میدهد تا مجرم به سزای عمل خود برسد. مطابق این رویکرد؛ مجازات فرد مجرم از مبانی اخلاقی سرچشمه میگیرد و فرد به این دلیل مجازات میشود که مرتکب ظلم شده است و مجازات او به خاطر فوائدی که برای جامعه دارد خلاف عدالت تلقی نمیشود؛ اما رویکرد آیندهنگر، فایدهگرا بوده و کیفر را با منافع حاصل از اجرای آن توجیه میکند. بر مبنای این رویکرد؛ مجازاتی موجه است که فوائدی برای جامعه داشته باشد و گرنه صرفا هزینههای را به جامعه تحمیل میکند. بنابراین؛ مجازات نه بهخاطر ایجاد رنج به بزهکار بلکه برای پیشگیری از ارتکاب جرم در آینده است.<ref>[https://hoquq.iict.ac.ir/article_251401.html بدریمنش و دیگران، «بررسی فقهی و حقوقی رویکرد جنسیتمحوری در کیفرگذاری جرایم تعزیری»، 1400ش، ص243.]</ref> اسلام، مجازات را هم بهدلیل تنبیه مجرم و هم برای جلب منافع عمومی موجه میداند؛ قرآن همانگونه که سزای بدی را بدی دانسته<ref> سوره شورا، آیه 40.</ref> و قصاص را تجویز میکند،<ref> سوره بقره، آیه 194.</ref> به آثار تربیتی مجازات نیز اشاره دارد؛<ref> سوره نساء، آیه 16.</ref> لذا به منظور تحقق اهداف کیفری؛ جنسیت را در امر مجازات دخیل میداند.<ref>[https://lawresearchmagazine.sbu.ac.ir/article_56280.html رستمیتبریزی، «درآمدی بر رویکرد جنسیتی جرمشناسی»، 1388ش، ص287.]</ref> | هرچند مکاتبی جرمشناسی بهصورت گسترده به هدف مجازات پرداختهاند؛ اما عمدتا، مجازات با دو رویکرد گذشتهگرا و آیندهنگر توجیه میشود؛ رویکرد گذشتهنگر، سزاگرا بوده و با نگاهی به گذشته، جرم را با مجازات پاسخ میدهد تا مجرم به سزای عمل خود برسد. مطابق این رویکرد؛ مجازات فرد مجرم از مبانی اخلاقی سرچشمه میگیرد و فرد به این دلیل مجازات میشود که مرتکب ظلم شده است و مجازات او به خاطر فوائدی که برای جامعه دارد خلاف عدالت تلقی نمیشود؛ اما رویکرد آیندهنگر، فایدهگرا بوده و کیفر را با منافع حاصل از اجرای آن توجیه میکند. بر مبنای این رویکرد؛ مجازاتی موجه است که فوائدی برای جامعه داشته باشد و گرنه صرفا هزینههای را به جامعه تحمیل میکند. بنابراین؛ مجازات نه بهخاطر ایجاد رنج به بزهکار بلکه برای پیشگیری از ارتکاب جرم در آینده است.<ref>[https://hoquq.iict.ac.ir/article_251401.html بدریمنش و دیگران، «بررسی فقهی و حقوقی رویکرد جنسیتمحوری در کیفرگذاری جرایم تعزیری»، 1400ش، ص243.]</ref> اسلام، مجازات را هم بهدلیل تنبیه مجرم و هم برای جلب منافع عمومی موجه میداند؛ قرآن همانگونه که سزای بدی را بدی دانسته<ref> سوره شورا، آیه 40.</ref> و قصاص را تجویز میکند،<ref> سوره بقره، آیه 194.</ref> به آثار تربیتی مجازات نیز اشاره دارد؛<ref> سوره نساء، آیه 16.</ref> لذا به منظور تحقق اهداف کیفری؛ جنسیت را در امر مجازات دخیل میداند.<ref>[https://lawresearchmagazine.sbu.ac.ir/article_56280.html رستمیتبریزی، «درآمدی بر رویکرد جنسیتی جرمشناسی»، 1388ش، ص287.]</ref> | ||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
همانگونه که میان جنسیت و جرم رابطه برقرار است، میان جنسیت و مجازات نیز ارتباط معنادار وجود دارد.<ref>[https://zan-khanevade.urd.ac.ir/article_107143.html خوشصورت و کاظمی، «جنسیت و مجازات در فقه و حقوق ایران»، 1397ش، ص80.] </ref> برمبنای فقه شیعه؛ قوانین کیفری مانند سایر احکام شرعی، تابع مصالح و مفاسد است. این قواعد شامل کیفرهای حدی و تعزیری میشود. اسلام با توجه به تفاوتهای جنسیتی زنان با مردان، مصلحت را در تبعیض جنسیتی مثبت بهنفع زنان میداند؛ زیرا مجازات سنگین زنان در سه سطح، دارای مفاسد بیشتری است؛ در سطح فردی، ویژگیهای جسمانی و روانی زنان موجب میشود که مجازات سخت، صدمات بیشتری را به آنان وارد کند؛ در سطح خانواده، باتوجه به نقش محوری زنان در انسجام خانوادگی، مجازات زنان منجر به آسیب دیدن بیشتر و حتی فروپاشی خانواده میشود؛ با آسیب دیدن خانواده، جامعه نیز آسیب میبیند؛ زیرا خانواده آسیب دیده، مشکلات جدیی را بر جامعه تحمیل میکند.<ref>[https://hoquq.iict.ac.ir/article_251401.html بدریمنش و دیگران، «بررسی فقهی و حقوقی رویکرد جنسیتمحوری در کیفرگذاری جرایم تعزیری»، 1400ش، ص233- 232.]</ref> | همانگونه که میان جنسیت و جرم رابطه برقرار است، میان جنسیت و مجازات نیز ارتباط معنادار وجود دارد.<ref>[https://zan-khanevade.urd.ac.ir/article_107143.html خوشصورت و کاظمی، «جنسیت و مجازات در فقه و حقوق ایران»، 1397ش، ص80.] </ref> برمبنای فقه شیعه؛ قوانین کیفری مانند سایر احکام شرعی، تابع مصالح و مفاسد است. این قواعد شامل کیفرهای حدی و تعزیری میشود. اسلام با توجه به تفاوتهای جنسیتی زنان با مردان، مصلحت را در تبعیض جنسیتی مثبت بهنفع زنان میداند؛ زیرا مجازات سنگین زنان در سه سطح، دارای مفاسد بیشتری است؛ در سطح فردی، ویژگیهای جسمانی و روانی زنان موجب میشود که مجازات سخت، صدمات بیشتری را به آنان وارد کند؛ در سطح خانواده، باتوجه به نقش محوری زنان در انسجام خانوادگی، مجازات زنان منجر به آسیب دیدن بیشتر و حتی فروپاشی خانواده میشود؛ با آسیب دیدن خانواده، جامعه نیز آسیب میبیند؛ زیرا خانواده آسیب دیده، مشکلات جدیی را بر جامعه تحمیل میکند.<ref>[https://hoquq.iict.ac.ir/article_251401.html بدریمنش و دیگران، «بررسی فقهی و حقوقی رویکرد جنسیتمحوری در کیفرگذاری جرایم تعزیری»، 1400ش، ص233- 232.]</ref> | ||
==جنسیت و قانونگذاری== | ==جنسیت و قانونگذاری== | ||
بنابر اصل | بنابر اصل برابری افراد در قبال قانون، حقوق کيفری ذاتا غير شخصی است؛ لذا قانونگذار هنگام تعريف جرائم و تعيين مجازاتها از معيار دوگانه استفاده نميکند؛ اما در موارد استثنايی بهعنوان يک امتياز و حمايت برای برخی افراد از اين اصل عدول ميشود. يکی از اين موارد استثنا بر اساس جنسيت و عمدتا حمايت از زن است. مقررات کيفری ايران در مقوله مجازاتها، اولين بار در ماده 46 ق.م.ع. مصوب 1304ش. تبعيض مثبت را پيشبينی کرد. مطابق اين ماده: در حق مردانی که عمر آنها متجاوز از شصت سال است و هم چنين کليه زنها، حبس با اعمال شاقه و حکم اعدام جاری نشده و مجازات آنها صرفا به حبس تبديل میشود. پس از انقلاب اسلامی نیز بهدلیل تطبيق قوانين کیفری با موازين شرعی به تعداد اين استثنائات اضافه شد.<ref>[https://www.jwss.ir/article_45198.html جعفري، «نقش جنسيت در مجازات مجرم»، 1388ش، ص82- 80.]</ref> به اعتقاد کارشناسان؛ تخفیف مجازات حدی و تعزیری زنان نسبت به مردان عموما بهدلیل تفاوت در ساختار طبیعی، دستگاه روانی زن و مرد و تفاوت بین وظایف و تکالیف است که آنها به عهده دارند.<ref> [https://ensani.ir/file/download/article/1621228349-10125-15-4.pdf فیضآبادی، «بررسی تاثیر جنسیت متهم در رسیدگیهای کیفری در نظام جزایی ایران»، 1399ش، ص81.]</ref> | ||
==جنسیت و مجازات حدی== | ==جنسیت و مجازات حدی== | ||
محققین معتقدند؛ در اجرای حدود اسلامی، جنسیت مد نظر قرار گرفته و در مواردی برای زنان، تبعیض مثبت اعمال شده است. از جمله این موارد؛ زنای با زن پدر، زنای مرد غیرمسلمان با زن مسلمان و زنای به عنف است که تنها در مورد مرد زناکار مجازات اعدام پیشبینی شده است.<ref>[https://hoquq.iict.ac.ir/article_251401.html بدریمنش و دیگران، «بررسی فقهی و حقوقی رویکرد جنسیتمحوری در کیفرگذاری جرایم تعزیری»، 1400ش، ص226.]</ref> مطابق تبصره ماده 83 ق.م.ا. | محققین معتقدند؛ در اجرای حدود اسلامی، جنسیت مد نظر قرار گرفته و در مواردی برای زنان، تبعیض مثبت اعمال شده است. از جمله این موارد؛ زنای با زن پدر، زنای مرد غیرمسلمان با زن مسلمان و زنای به عنف است که تنها در مورد مرد زناکار مجازات اعدام پیشبینی شده است.<ref>[https://hoquq.iict.ac.ir/article_251401.html بدریمنش و دیگران، «بررسی فقهی و حقوقی رویکرد جنسیتمحوری در کیفرگذاری جرایم تعزیری»، 1400ش، ص226.]</ref> مطابق تبصره ماده 83 ق.م.ا. زنای زن محصنه با نابالغ موجب حد تازيانه است؛ اما اگر مرد محصنی با دختر نابالغی زنا کند، مجازاتش اعدام است.<ref>[https://www.jwss.ir/article_45198.html جعفري، «نقش جنسيت در مجازات مجرم»، 1388ش، ص84.]</ref> | ||
بر مبنای منابع فقهي؛ حکم مرتد فطری اگر مرد باشد اعدام است؛ اما مجازات زن مرتد فطری، حبس با اعمال شاقه است آنهم تا | بر مبنای منابع فقهي؛ حکم مرتد فطری اگر مرد باشد اعدام است؛ اما مجازات زن مرتد فطری، حبس با اعمال شاقه است آنهم تا زمانی که توبه کند.<ref>[https://www.jwss.ir/article_45198.html جعفري، «نقش جنسيت در مجازات مجرم»، 1388ش، ص92.]</ref> | ||
مجازات همجنسگرایی مردان یعنی لواط، اعدام و مجازات مساحقه زنان صد ضربه تازیانه است. قوادی و دلالی جنسی از دیگر جرائم حدی است که مجازات مرد و زن در آن متفاوت است، مجازات مرد قواد 75 ضربه تازیانه، تراشیدن موی سر و تبعید است؛ اما زن قواد صرفا به 75 ضربه تازیانه محکوم میشود.<ref>[https://zan-khanevade.urd.ac.ir/article_107143.html خوشصورت و کاظمی، «جنسیت و مجازات در فقه و حقوق ایران»، 1397ش، ص82-80.] </ref> | مجازات همجنسگرایی مردان یعنی لواط، اعدام و مجازات مساحقه زنان صد ضربه تازیانه است. قوادی و دلالی جنسی از دیگر جرائم حدی است که مجازات مرد و زن در آن متفاوت است، مجازات مرد قواد 75 ضربه تازیانه، تراشیدن موی سر و تبعید است؛ اما زن قواد صرفا به 75 ضربه تازیانه محکوم میشود.<ref>[https://zan-khanevade.urd.ac.ir/article_107143.html خوشصورت و کاظمی، «جنسیت و مجازات در فقه و حقوق ایران»، 1397ش، ص82-80.] </ref> | ||
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
پژوهشهای انجام شده در کشورهای اروپایی و آمریکا نیز نشان میدهد که مردان نسبت به زنان کیفرگراتر هستند و میزان حمایت زنان از کیفرهای سنگین مانند اعدام نسبت به مردان، بهگونهای معنادار کمتر بوده است. <ref>[https://jol.guilan.ac.ir/article_4541.html صفاری و یگران، «تأثیر متغیرهای اجتماعی و فردی بر میزان کیفرگرایی افکار عمومی (مطالعه میدانی در سه شهر تهران، مشهد و قم)»، 1399ش، ص135-134.]</ref> | پژوهشهای انجام شده در کشورهای اروپایی و آمریکا نیز نشان میدهد که مردان نسبت به زنان کیفرگراتر هستند و میزان حمایت زنان از کیفرهای سنگین مانند اعدام نسبت به مردان، بهگونهای معنادار کمتر بوده است. <ref>[https://jol.guilan.ac.ir/article_4541.html صفاری و یگران، «تأثیر متغیرهای اجتماعی و فردی بر میزان کیفرگرایی افکار عمومی (مطالعه میدانی در سه شهر تهران، مشهد و قم)»، 1399ش، ص135-134.]</ref> | ||
==پیامدهای مجازات زنان== | ==پیامدهای مجازات زنان== | ||
برخی حقوقدانان در توجيه تفاوتهای نسبی مجازات میان زنان و مردان معتقدند؛ مجازات زنان پیامدهای حيثيتی بيشتری نسبت به مجازات مردان دارد.<ref>[https://www.jwss.ir/article_45198.html جعفري، «نقش جنسيت در مجازات مجرم»، 1388ش، ص83.]</ref> زندانی شدن زنان خصوصا در جوامع سنتی و اسلامی موجب گسستن آنها از شبكههای وسیع و نيرومند خانوادگي، خويشاوندي، همسايگی و قومی شده و در نتيجه به انزوای اجتماعی زنان منجر ميشود.<ref>[https://www.etemadnewspaper.ir/fa/Main/Detail/192218/%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%85-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86 «جرايم زنان در مقايسه با مردان»، وبسایت روزنامه اعتماد.]</ref> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس پیشنویس}} | {{پانویس پیشنویس}} | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
*بدریمنش، اعظم و دیگران، «بررسی فقهی و حقوقی رویکرد جنسیتمحوری در کیفرگذاری جرایم تعزیری»، حقوق اسلامی، شمارة 71، زمستان 1400ش. | *بدریمنش، اعظم و دیگران، «بررسی فقهی و حقوقی رویکرد جنسیتمحوری در کیفرگذاری جرایم تعزیری»، حقوق اسلامی، شمارة 71، زمستان 1400ش. | ||
*«جرايم زنان در مقايسه با مردان»، وبسایت روزنامه اعتماد، شماره 5331، تاریخ درج مطلب: 1 آبان 1401ش. | *«جرايم زنان در مقايسه با مردان»، وبسایت روزنامه اعتماد، شماره 5331، تاریخ درج مطلب: 1 آبان 1401ش. | ||
*جعفریبجنوردی، عبدالرضا جوان و دیگران، «تأثیر جنسیّت بر میزان گرایش به اجرای مجازاتهای شدید | *جعفریبجنوردی، عبدالرضا جوان و دیگران، «تأثیر جنسیّت بر میزان گرایش به اجرای مجازاتهای شدید جسمانی در ایران (مطالعة موردی: شهرستان مشهد)»، پژوهش حقوق کیفری، شمارة 30، بهار 1399ش. | ||
*جعفري، جعفريزديان، «نقش جنسيت در مجازات مجرم»، مطالعات راهبردی زنان، شماره 45، آذر 1388ش. | *جعفري، جعفريزديان، «نقش جنسيت در مجازات مجرم»، مطالعات راهبردی زنان، شماره 45، آذر 1388ش. | ||
*حيدري، ایمان، | *حيدري، ایمان، «بررسی تأثیر جنسیت در ارتکاب جرم با نگاهی ویژه به وضعیت زنان در دهههای اخیر»، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ مطالعات حقوق، شماره 29، بهار 13198ش. | ||
*خوشصورت، اعظم و کاظمی، محمدخان، «جنسیت و مجازات در فقه و حقوق ایران»، مطالعات فقهی حقوقی زن و خانواده، شمارة1، بهار و تابستان، 1397ش. | *خوشصورت، اعظم و کاظمی، محمدخان، «جنسیت و مجازات در فقه و حقوق ایران»، مطالعات فقهی حقوقی زن و خانواده، شمارة1، بهار و تابستان، 1397ش. | ||
*دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش. | *دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش. | ||
