| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
==نقد== | ==نقد== | ||
همه مکاتب الهی و غیرالهی بر سر ارزشمندی عدالت به طور کلی و عدالت حقوقی به طور خاص اجماع دارند.اما در مورد عدالت در حقوق زنان دو رویکرد متفاوت وجود دارد برخی عدالت در مساله زنان را به تساوی حقوق زن و مرد بر می‌گردانند و تفاوتها را را ظالمانه می‌خوانند برخی نیز بر رعایت اسحقاق برای تحقق عدالت در حقوق تاکید می‌کنند و برابری مطلق را ناعادلانه می‌خوانند .بنابراین مساله مورد مناقشه نفی یا اثبات عدالت حقوقی نیست بلکه بحث بر سر آن است که عدالت حقوقی با برابری حقوقی محقق می‌شود یا با تفاوتها. مبتنی‌بر استحقاق اشخاص. عدالت در معانی متفاوتی به کار رفته است.یکی از معانی عدالت «تناسب» است و مطابق این معنی، مقصود از عدالت استحقاقی، وضع یا اجرای مقرراتی متناسب با وضعیت اشخاص و استحقاق آنان است. به همین دلیل میتوان از آن به «عدالت تناسبی» نیز تعبیر کرد. تعریف دانشمندان مسلمان از عدالت به رعایت استحقاق‌ها، متَّخذ از سخن امام علی‌بن‌ابیطالب است که در پاسخ پرسش از عدل فرمود: «الْعَدْلُ یَضَعُ الْأُمُورَ مَوَاضِعَهَا»: عدالت هر چیز را در جاى خود قرار مىدهد. تفاوتهای حقوقی زن ومرد در اسلام سنخهای متفاوتی دارد با بررسی مصادیق تفاوتهای حقوقی در نظام حقوقی اسلام و جهت‌گیری تفاوتها در قیاس با حقوق زن، میتوان آنها را در دسته‌های متعددی سامان‌دهی کرد. برخی تفاوتها به ظاهر مردگرا هستند مانند: حق طلاق ، سهم ارث، حکم حجاب، تمکین ...برخی از تفاوتها به ظاهر زن محور هستند مانند تامین معاش خانواده، اولویت حقوقی زن در صورت تزاحم حقوق زن ومرد، لزوم اذن ولی در ازدواج (برخی مقررات برای پیشگیری از آسیب‌های احتمالی برای وی وضع شده است؛ مانند لزوم اذن پدر در نکاح دوشیزه که یک تدبیر حمایتی است)...حال باید توجه کرد مبنای این تفاوتها در دیدگاه اسلام چیست.؟<ref>الگو سوم، فرج الله هدایت نیا،ص136تا138</ref> | همه مکاتب الهی و غیرالهی بر سر ارزشمندی عدالت به طور کلی و عدالت حقوقی به طور خاص اجماع دارند.اما در مورد عدالت در حقوق زنان دو رویکرد متفاوت وجود دارد برخی عدالت در مساله زنان را به تساوی حقوق زن و مرد بر می‌گردانند و تفاوتها را را ظالمانه می‌خوانند برخی نیز بر رعایت اسحقاق برای تحقق عدالت در حقوق تاکید می‌کنند و برابری مطلق را ناعادلانه می‌خوانند .بنابراین مساله مورد مناقشه نفی یا اثبات عدالت حقوقی نیست بلکه بحث بر سر آن است که عدالت حقوقی با برابری حقوقی محقق می‌شود یا با تفاوتها. مبتنی‌بر استحقاق اشخاص. عدالت در معانی متفاوتی به کار رفته است.یکی از معانی عدالت «تناسب» است و مطابق این معنی، مقصود از عدالت استحقاقی، وضع یا اجرای مقرراتی متناسب با وضعیت اشخاص و استحقاق آنان است. به همین دلیل میتوان از آن به «عدالت تناسبی» نیز تعبیر کرد. تعریف دانشمندان مسلمان از عدالت به رعایت استحقاق‌ها، متَّخذ از سخن امام علی‌بن‌ابیطالب است که در پاسخ پرسش از عدل فرمود: «الْعَدْلُ یَضَعُ الْأُمُورَ مَوَاضِعَهَا»: عدالت هر چیز را در جاى خود قرار مىدهد. تفاوتهای حقوقی زن ومرد در اسلام سنخهای متفاوتی دارد با بررسی مصادیق تفاوتهای حقوقی در نظام حقوقی اسلام و جهت‌گیری تفاوتها در قیاس با حقوق زن، میتوان آنها را در دسته‌های متعددی سامان‌دهی کرد. برخی تفاوتها به ظاهر مردگرا هستند مانند: حق طلاق ، سهم ارث، حکم حجاب، تمکین ...برخی از تفاوتها به ظاهر زن محور هستند مانند تامین معاش خانواده، اولویت حقوقی زن در صورت تزاحم حقوق زن ومرد، لزوم اذن ولی در ازدواج (برخی مقررات برای پیشگیری از آسیب‌های احتمالی برای وی وضع شده است؛ مانند لزوم اذن پدر در نکاح دوشیزه که یک تدبیر حمایتی است)...حال باید توجه کرد مبنای این تفاوتها در دیدگاه اسلام چیست.؟<ref>الگو سوم، فرج الله هدایت نیا،ص136تا138</ref> | ||
مبنای اصلی تفاوت در حقوق زن و مرد، تفاوتهای طبیعی آنان در اوصاف وجودی، بهره‌مندی از مواهب حیات طبیعی، استعدادها و نیازها است.در کلام آقای کدیور اصل تفاوتهای زن ومرد پذیرفته شده است ولی تأثیر آن را بر حقوق انکار می‌کند. با این استدلال که نمی‌توان و نباید از آنچه هست «باید» را نتیجه گرفت. نویسنده در بیان خود تفاوتهای حقوقی میان زن و مرد را از نوع سلب حقوق زن صرفاً به دلیل زن‌بودن یا ضعف جسمانی یا عاطفی و طرف دیگر، جانب‌داری از مرد در اعطای حقوق و امتیازات بیشتر به وی به دلیل قوّت و قدرت بیشتر شمرده است و آن را غیرمعقول و ناعادلانه خوانده است! البته که اگر یک نظام حقوقی با زن و مرد چنین رفتاری کند، خلاف عدالت است. حمایت ازطرف قوی و سلب حقوق طرف ضعیف‌تر غیرمعقول است. اما تفاوتهای حقوقی بحث‌شده از این قبیل نیست. پیش‌از‌این، ماهیت تفاوتهای حقوقی را تبیین کرده و ثابت کردیم که جهت‌گیری ظاهری تفاوتهای ایجابی و سلبی همواره مردانه نیست و در مواردی به سود زن است. تأثیرگذاری تفاوتهای طبیعی زن و مرد بر حقوق آنان دلایل روشنی دارد احکام اسلام و بخش حقوقی آن برای اهداف تربیتی و اخلاقی مشخصی تشریع شده است. مجموعه اهدافی که برای تشریع احکام در قرآن کریم بیان شد، در یک رابطه طولی به اولی، میانی، و نهایی طبقه‌بندی می‌شود: هدف مستقیم و اولیه تشریع احکام، بسط عدالت در همه ابعاد زندگی انسان است. این مطلب در آیه 25 سوره مبارکه حدید بیان شده است: «ما پیامبرانمان را با دلیل‌هاى روشن فرستادیم و با آنها کتاب و میزان را نیز نازل کردیم تا مردم به عدالت عمل کنند. هدف متوسط و میانی تشریع احکام اسلام رفع موانع رشد و باز‌کردن راه تکامل معنوی بشر است. این مطلب از بعضی آیات مانند آیه 157 سوره مبارکه اعراف قابل استنباط است. هدف نهایی تشریع احکام اسلام، رسیدن انسان به «قرب الهی» است. | |||
مبنای اصلی تفاوت در حقوق زن و مرد، تفاوتهای طبیعی آنان در اوصاف وجودی، بهره‌مندی از مواهب حیات طبیعی، استعدادها و نیازها است.در کلام آقای کدیور اصل تفاوتهای زن ومرد پذیرفته شده است ولی تأثیر آن را بر حقوق انکار می‌کند. با این استدلال که نمی‌توان و نباید از آنچه هست «باید» را نتیجه گرفت. نویسنده در بیان خود تفاوتهای حقوقی میان زن و مرد را از نوع سلب حقوق زن صرفاً به دلیل زن‌بودن یا ضعف جسمانی یا عاطفی و طرف دیگر، جانب‌داری از مرد در اعطای حقوق و امتیازات بیشتر به وی به دلیل قوّت و قدرت بیشتر شمرده است و آن را غیرمعقول و ناعادلانه خوانده است! البته که اگر یک نظام حقوقی با زن و مرد چنین رفتاری کند، خلاف عدالت است. حمایت ازطرف قوی و سلب حقوق طرف ضعیف‌تر غیرمعقول است. اما تفاوتهای حقوقی بحث‌شده از این قبیل نیست. پیش‌از‌این، ماهیت تفاوتهای حقوقی را تبیین کرده و ثابت کردیم که جهت‌گیری ظاهری تفاوتهای ایجابی و سلبی همواره مردانه نیست و در مواردی به سود زن است. تأثیرگذاری تفاوتهای طبیعی زن و مرد بر حقوق آنان دلایل روشنی دارد احکام اسلام و بخش حقوقی آن برای اهداف تربیتی و اخلاقی مشخصی تشریع شده است. مجموعه اهدافی که برای تشریع احکام در قرآن کریم بیان شد، در یک رابطه طولی به اولی، میانی، و نهایی طبقه‌بندی می‌شود: هدف مستقیم و اولیه تشریع احکام، بسط عدالت در همه ابعاد زندگی انسان است. این مطلب در آیه 25 سوره مبارکه حدید بیان شده است: «ما پیامبرانمان را با دلیل‌هاى روشن فرستادیم و با آنها کتاب و میزان را نیز نازل کردیم تا مردم به عدالت عمل کنند. هدف متوسط و میانی تشریع احکام اسلام رفع موانع رشد و باز‌کردن راه تکامل معنوی بشر است. این مطلب از بعضی آیات مانند آیه 157 سوره مبارکه اعراف قابل استنباط است. هدف نهایی تشریع احکام اسلام، رسیدن انسان به «قرب الهی» است. | |||
اهداف سه‌گانه ذکرشده، رابطه طولی با یکدیگر دارند؛ یعنی اجرای احکام الهی عدالت را می‌گستراند و در‌صورت گسترش عدالت، موانع رشد از سر راه بشر برداشته می‌شود، در چنین شرایطی، کسانی که طالب قرب الهی هستند، می‌توانند به حرکت تکاملی خود سرعت ببخشند .این در حالی است که هدف حقوق در نظام‌های غیردینی تنها برقراری و حفظ نظم اجتماعی است؛ در‌حالی‌که اسلام در پی برقراری یک نظم حقوقی عادلانه، انسان‌ساز و آخرت‌گرا است. بدیهی است که این هدف مقدس و مهم اقتضائات حقوقی خاصی دارد. مبتنی بر همین اهداف تربیتی اسلام است که مسلمانان به احکامی چون «غضّ بصر» و «حفظ فروج» مکلف شده‌اند. مساله بعدی در حقوق اسلام بحث نظام وارگی حقوق است. بعضی تفاوتهای حقوقی در اسلام ناشی از اصل نظام‌وارگی است. نظام‌مند به مجموعه‌ای اطلاق می‌شود که اجزاى آن منسجم و با یکدیگر مرتبط بوده و جملگی هدف مشخصی را دنبال کنند. مقصود ما از «نظام‌مندی» همان تئوری سیستم‌ها (Systems theory) است که معتقد است باید سازمان را در جایگاه یک کل نظام‌یافته در‌نظر گرفت که اجزای آن با یکدیگر اتحاد شبکه‌ای دارند. مبتنی بر این تعریف اولاً، مجموعه نظام‌مند دارای هدف است و به‌گونه‌ای طراحی شده است که بتواند هدفش را محقق کند؛ ثانیاً، هر‌یک از اجزای آن وظیفه تعریف شده‌ای را دنبال می‌کند و مانند حلقه‌های یک زنجیر به قبل و بعد خود مرتبط است. | اهداف سه‌گانه ذکرشده، رابطه طولی با یکدیگر دارند؛ یعنی اجرای احکام الهی عدالت را می‌گستراند و در‌صورت گسترش عدالت، موانع رشد از سر راه بشر برداشته می‌شود، در چنین شرایطی، کسانی که طالب قرب الهی هستند، می‌توانند به حرکت تکاملی خود سرعت ببخشند .این در حالی است که هدف حقوق در نظام‌های غیردینی تنها برقراری و حفظ نظم اجتماعی است؛ در‌حالی‌که اسلام در پی برقراری یک نظم حقوقی عادلانه، انسان‌ساز و آخرت‌گرا است. بدیهی است که این هدف مقدس و مهم اقتضائات حقوقی خاصی دارد. مبتنی بر همین اهداف تربیتی اسلام است که مسلمانان به احکامی چون «غضّ بصر» و «حفظ فروج» مکلف شده‌اند. مساله بعدی در حقوق اسلام بحث نظام وارگی حقوق است. بعضی تفاوتهای حقوقی در اسلام ناشی از اصل نظام‌وارگی است. نظام‌مند به مجموعه‌ای اطلاق می‌شود که اجزاى آن منسجم و با یکدیگر مرتبط بوده و جملگی هدف مشخصی را دنبال کنند. مقصود ما از «نظام‌مندی» همان تئوری سیستم‌ها (Systems theory) است که معتقد است باید سازمان را در جایگاه یک کل نظام‌یافته در‌نظر گرفت که اجزای آن با یکدیگر اتحاد شبکه‌ای دارند. مبتنی بر این تعریف اولاً، مجموعه نظام‌مند دارای هدف است و به‌گونه‌ای طراحی شده است که بتواند هدفش را محقق کند؛ ثانیاً، هر‌یک از اجزای آن وظیفه تعریف شده‌ای را دنبال می‌کند و مانند حلقه‌های یک زنجیر به قبل و بعد خود مرتبط است. | ||
از آنچه در تبیین نظام‌مندی بیان شد، معلوم می‌شود نظم جز با تفاوت ، معنی نمی‌یابد. نمی‌توان همه‌چیز را مانند هم ساخت و در‌عین‌حال نظامی را به وجود آورد. در جهان آفرینش تفاوتهای زیادی دیده می‌شود و این تفاوتها لازمه نظام‌مندی آن است: «جهان چون خدّ و خال و چشم و ابروست * که هر چیزی به جای خویش نیکوست». سایر مجموعه‌های نظام‌مند نیز همین‌طور هستند.<ref>الگو سوم، فرج الله هدایت نیا،ص136تا138</ref> | از آنچه در تبیین نظام‌مندی بیان شد، معلوم می‌شود نظم جز با تفاوت ، معنی نمی‌یابد. نمی‌توان همه‌چیز را مانند هم ساخت و در‌عین‌حال نظامی را به وجود آورد. در جهان آفرینش تفاوتهای زیادی دیده می‌شود و این تفاوتها لازمه نظام‌مندی آن است: «جهان چون خدّ و خال و چشم و ابروست * که هر چیزی به جای خویش نیکوست». سایر مجموعه‌های نظام‌مند نیز همین‌طور هستند.<ref>الگو سوم، فرج الله هدایت نیا،ص136تا138</ref> | ||
در پایان میتوان نتیجه گرفت که ؛ عدالت استحقاقی یا توزیعی در دیدگاه اسلام به طور مشخص به سه مبنای زیر اشاره دارد: | در پایان میتوان نتیجه گرفت که ؛ عدالت استحقاقی یا توزیعی در دیدگاه اسلام به طور مشخص به سه مبنای زیر اشاره دارد: | ||
# مستند به بعضی آیات و روایات، برخی تفاوتهای زن و مرد در استعدادها و نیازها طبیعی بوده و تدبیر آفرینش است. این تفاوتهای طبیعی در نظام حقوقی اسلام و نظام حقوق زن اثر گذاشته و منشأ برخی تفاوتهای حقوقی شده است. | |||
#اسلام دارای مقاصد و اهداف تربیتی مشخص و اخلاق‌مدار و آخرت‌گرا است. پاره‌ای تفاوتهای حقوقی به اقتضای مقاصد تربیتی اسلام تشریع شده است. | |||
#حقوق اسلام نظام‌مند است و حقوق زن نیز بخشی از آن بوده و یک نظام خرد به‌شمار می‌آید. در یک مجموعه نظام‌مند، تفاوت‌هایی میان اجزا و عناصر آن وجود دارد ولی متناسب با اهداف کلان آن سیستم یا نظام است. برخی مصادیق تفاوتهای حقوقی ناشی از اصل نظام‌وارگی است. | |||
در مجموع، تفاوتهای حقوقی مورد بحث گاهی مردگرا و گاهی زن‌محور به نظر می‌رسد ولی حقوق اسلام مردسالار یا زن‌مدار نیست و تفاوتهای موجود ناشی از مبانی یادشده است.<ref>الگو سوم، فرج الله هدایت نیا،ص136تا138</ref> | در مجموع، تفاوتهای حقوقی مورد بحث گاهی مردگرا و گاهی زن‌محور به نظر می‌رسد ولی حقوق اسلام مردسالار یا زن‌مدار نیست و تفاوتهای موجود ناشی از مبانی یادشده است.<ref>الگو سوم، فرج الله هدایت نیا،ص136تا138</ref> | ||
==فعالیت== | ==فعالیت== | ||
کدیور در سال 1356 و 1357 با افرادی مانند دکتر حبیب الله پیمان ( دبیر کل جنبش مسلمانان مبارز )، ابوذر ورداسبی (عضو برجسته گروهک منافقین )، جلال گنجه ای ( عضو روحانی نمای منافقین )، کریم رستگار ( عضو مجاهدین خلق )، مرتبط شده و برخی از آن ها را برای انجام سخنرانی در شیراز دعوت کرد. وی در مسیر فعالیت های مبارزاتی خود در طی پائیز 1356 تا بهمن 1357 سه بار به مدت کوتاه دستگیر شد. | کدیور در سال 1356 و 1357 با افرادی مانند دکتر حبیب الله پیمان ( دبیر کل جنبش مسلمانان مبارز )، ابوذر ورداسبی (عضو برجسته گروهک منافقین )، جلال گنجه ای ( عضو روحانی نمای منافقین )، کریم رستگار ( عضو مجاهدین خلق )، مرتبط شده و برخی از آن ها را برای انجام سخنرانی در شیراز دعوت کرد. وی در مسیر فعالیت های مبارزاتی خود در طی پائیز 1356 تا بهمن 1357 سه بار به مدت کوتاه دستگیر شد. | ||
