زهرا زارعی (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
زهرا زارعی (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
در واقع، معرفت‌شناسان فمینیست با ادعای عدم واقع‌نمایی معرفتشناسی رسمی درصدد اثبات وجود جهت گیری مردانه در معرفتشناسی رایج بوده‌اند و در پی آن با تأكید بر تأثیر عوامل اجتماعی و '''[[جنسیت]]''' و نیز تأثیر ارتباط و همدلی بر معرفت و برتری دیدگاه زنانه، پایه‌های معرفت‌شناختی خویش را بنا كرده‌اند. | در واقع، معرفت‌شناسان فمینیست با ادعای عدم واقع‌نمایی معرفتشناسی رسمی درصدد اثبات وجود جهت گیری مردانه در معرفتشناسی رایج بوده‌اند و در پی آن با تأكید بر تأثیر عوامل اجتماعی و '''[[جنسیت]]''' و نیز تأثیر ارتباط و همدلی بر معرفت و برتری دیدگاه زنانه، پایه‌های معرفت‌شناختی خویش را بنا كرده‌اند. | ||
==معرفتشناسی== | ==معرفتشناسی== | ||
معرفت شناسی حوزه‌ای از فلسفه است که از معرفت بحث می‌کند. همچنین در آن به پرسش‌های مربوط به شرایط شناخت آدمی پرداخته | معرفت شناسی حوزه‌ای از فلسفه است که از معرفت بحث می‌کند. همچنین در آن به پرسش‌های مربوط به شرایط شناخت آدمی پرداخته می‌شود؛ سوال از چرایی شناخت؟ چگونگی شناخت؟ و معیار تشخیص درستی و اعتبار شناخت؟ | ||
در سنت فلسفی این حوزه به طور معمول در کنار حوزه «هستی شناسی» و جدا از آن نام برده | در سنت فلسفی این حوزه به طور معمول در کنار حوزه «هستی شناسی» و جدا از آن نام برده می‌شد. پس معرفتشناسی سوال از چگونگی و حدود شناخت است. | ||
به عبارت دیگر | به عبارت دیگر معرفتشناسی نظریه دانش است و مطرح می‌کند که چه چیزی به عنوان دانش شناخته می‌شود، دانش چه معیارهایی باید داشته باشد تا به عنوان معرفت مطرح شود.<ref>[https://jiss.isca.ac.ir/article_65944.html حاجی ده‌آبادی؛ زارع چاهوکی، «تبیین و بررسی معرفتشناسی فمینیستی»، خرداد 1397ش، ص6]</ref> | ||
==پیشینه== | ==پیشینه== | ||
به لحاظ تاریخى، | به لحاظ تاریخى، معرفت‌شناسى فمینیسم از سال 1981م با پرسش خانم لورین کد «آیا جنسیت سوژه از جنبه معرفت‌شناختى در فرآیند شناخت اهمیت دارد؟» آغاز شد و پاسخ‌هایى که در سال1983م به این پرسش داده شد، نقشه جدیدی از ساخت معرفت‌شناسى ترسیم کرد. | ||
با تکیه معرفت شناسان فمینیست بر موقعیت سوژه و زمینه‌ای که وی درصدد کسب معرفت است، نگاه جدیدی به مقوله‌ی معرفت در جهان پرپیچ وتاب معرفت‌شناسى شکل گرفت. | با تکیه معرفت شناسان فمینیست بر موقعیت سوژه و زمینه‌ای که وی درصدد کسب معرفت است، نگاه جدیدی به مقوله‌ی معرفت در جهان پرپیچ وتاب معرفت‌شناسى شکل گرفت. | ||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
از نظر فمینیست‌ها، قدرت مردانه، تمام دانش‌ها و گفتمان‌های تاریخ را به سمت منافع مردان سوق داده است. بنابراین، برای درک ساخت تفاوت جنسیتی باید به شرایط دگرگونی‌ها و تعاریف احساسات جنسی در گفتمان‌های مختلف و نحوه تولید آنها توجه شود.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/399879/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B7-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D9%86%D8%B3%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%AA-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%81%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C رودگر، «بررسی ارتباط «معرفت و جنسیت» در معرفتشناسی فمینیستی»، 1397ش، ص53]</ref> | از نظر فمینیست‌ها، قدرت مردانه، تمام دانش‌ها و گفتمان‌های تاریخ را به سمت منافع مردان سوق داده است. بنابراین، برای درک ساخت تفاوت جنسیتی باید به شرایط دگرگونی‌ها و تعاریف احساسات جنسی در گفتمان‌های مختلف و نحوه تولید آنها توجه شود.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/399879/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B7-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D9%86%D8%B3%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%AA-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%81%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C رودگر، «بررسی ارتباط «معرفت و جنسیت» در معرفتشناسی فمینیستی»، 1397ش، ص53]</ref> | ||
آغاز نظریه‌پردازی‌های فمینیستی درباره جنسیت و معرفت را می‌توان واکنشی به حکم نقصان و ضعف عمل زن نسبت به مرد در فرهنگ غرب دانست که زمینه‌ساز نظریات | آغاز نظریه‌پردازی‌های فمینیستی درباره جنسیت و معرفت را می‌توان واکنشی به حکم نقصان و ضعف عمل [[زن|'''زن''']] نسبت به مرد در فرهنگ غرب دانست که زمینه‌ساز نظریات معرفت‌شناسانه فمینیسم شد. فمینیست‌های موج دوم، نظام مردسالار را علت فرودستی زنان می‌دانستند. | ||
یکی از ابعاد این مردسالاری به خدمتگیری علم و دانش در راستای اهداف و منافع مردان بود. به همین سبب فمینیست‌ها مدعی شدند که اول زنان باید علم مردسالار را نقد کنند و دوم مبارزه با کنار گذاشته شدن زنان از تحقیقات و علوم که یکی از جنبه‌های تسلط مردسالاری بر علم و دانش است، این اقدامات زمینه‌های رقم خوردن معرفت شناسی فمینیستی را ایجاد کرد.<ref>رودگر، «بررسی ارتباط «معرفت و جنسیت» در معرفتشناسی فمینیستی»، 1397ش، ص53</ref> | یکی از ابعاد این مردسالاری به خدمتگیری علم و دانش در راستای اهداف و منافع مردان بود. به همین سبب فمینیست‌ها مدعی شدند که اول زنان باید علم مردسالار را نقد کنند و دوم مبارزه با کنار گذاشته شدن زنان از تحقیقات و علوم که یکی از جنبه‌های تسلط مردسالاری بر علم و دانش است، این اقدامات زمینه‌های رقم خوردن معرفت شناسی فمینیستی را ایجاد کرد.<ref>رودگر، «بررسی ارتباط «معرفت و جنسیت» در معرفتشناسی فمینیستی»، 1397ش، ص53</ref> | ||
| خط ۳۲: | خط ۳۲: | ||
به عبارت دیگر معرفتشناسی فمنیست در بعد سلبی می‌کوشد ادعای عینت و بیطرفی علم را با تکیه بر مباحث انتقادی پست‌مدرنیسم رد کند و از سرشت و ماهیت مردانه علم، پرده بردارد و در بعد ایجابی سعی می‌کند به اثبات اجتماعی بودن معرفت، تأثیر جنسیت در معرفت و ارائه علم و معرفتشناسی جایگزین علم و معرفت شناسی مرسوم بپردازد.<ref>رودگر، «بررسی ارتباط «معرفت و جنسیت» در معرفت شناسی‌فمینیستی»، 1397ش، ص54</ref> | به عبارت دیگر معرفتشناسی فمنیست در بعد سلبی می‌کوشد ادعای عینت و بیطرفی علم را با تکیه بر مباحث انتقادی پست‌مدرنیسم رد کند و از سرشت و ماهیت مردانه علم، پرده بردارد و در بعد ایجابی سعی می‌کند به اثبات اجتماعی بودن معرفت، تأثیر جنسیت در معرفت و ارائه علم و معرفتشناسی جایگزین علم و معرفت شناسی مرسوم بپردازد.<ref>رودگر، «بررسی ارتباط «معرفت و جنسیت» در معرفت شناسی‌فمینیستی»، 1397ش، ص54</ref> | ||
معرفتشناسی فمنیسم به سرعت رشد کرد و دیدگاه‌های متفاوت با تاثیرپذیری از یکدیگر شکل گرفتند. تقسیم بندی‌های متفاوتی از معرفتشناسی فیمنیسم با توجه به تفاوت دیدگاه‌ها صورت گرفته است. اما خانم سندرا هاردینگ یکی از معرفت شناسان فمنیست آنها را به شکل علمی به سه رویکرد تقسیم کرده است معرفتشناسی تجربه گرا، پست مدرن و معرفتشناسی دیدگاهی.<ref>حاجی ده‌آبادی؛ زارع چاهوکی، «تبیین و بررسی معرفتشناسی فمینیستی»، 1397ش، ص7</ref> | |||
==مبانی معرفتشناسی فمنیست== | ==مبانی معرفتشناسی فمنیست== | ||
===نقش جنسیت در معرفت=== | ===نقش جنسیت در معرفت=== | ||
نقطه آغازین معرفتشناسی فمنیست طرح مساله نقش جنسیت در معرفت است. معرفت‌شناسان فمینیست معتقدند در «معرفت‌شناسى» مسأله فاعل شناسا و جنسيت اين فاعل، بسيار تأثيرگذار است و بايد معرفت‌شناسان از خود بپرسند كه در تحليل مسأله معرفت، به معرفت چه کسی نظر دارند؛ معرفت مردان یا معرفت زنان؟<ref>حاجی ده‌آبادی؛ زارع چاهوکی، «تبیین و بررسی معرفتشناسی فمینیستی»، 1397ش، ص72-74</ref> | نقطه آغازین معرفتشناسی فمنیست طرح مساله نقش جنسیت در معرفت است. معرفت‌شناسان فمینیست معتقدند در «معرفت‌شناسى» مسأله فاعل شناسا و جنسيت اين فاعل، بسيار تأثيرگذار است و بايد معرفت‌شناسان از خود بپرسند كه در تحليل مسأله معرفت، به معرفت چه کسی نظر دارند؛ معرفت '''[[مردان]]''' یا معرفت زنان؟<ref>حاجی ده‌آبادی؛ زارع چاهوکی، «تبیین و بررسی معرفتشناسی فمینیستی»، 1397ش، ص72-74</ref> | ||
===نقش عوامل اجتماعى و سياسى در معرفت === | ===نقش عوامل اجتماعى و سياسى در معرفت === | ||
معرفت‌شناسان معتقدند معرفت انسان در بستر اجتماع شکل می‌گیرد. به همین جهت عوامل اجتماعی، روابط قدرت و سیاست حاکم بر هر جامعه‌ای در شکل گیری معرفت تاثیرگذار است. به عبارت دیگر فمینیست‌ها با طرح تاثیر عوامل اجتماعی در معرفت به دنبال طرح تاثیر جنسیت در معرفت هستند. اینکه انسان در جامعه چه جایگاهی و موقعیتی دارد، چه احساسات و عواطفی دارد در حصول معرفت تاثرگذار خواهد بود.<ref>حاجی ده‌آبادی؛ زارع چاهوکی، «تبیین و بررسی معرفتشناسی فمینیستی»، 1397ش، ص74-77</ref> | معرفت‌شناسان معتقدند معرفت انسان در بستر اجتماع شکل می‌گیرد. به همین جهت عوامل اجتماعی، روابط قدرت و سیاست حاکم بر هر جامعه‌ای در شکل گیری معرفت تاثیرگذار است. به عبارت دیگر فمینیست‌ها با طرح تاثیر عوامل اجتماعی در معرفت به دنبال طرح تاثیر جنسیت در معرفت هستند. اینکه انسان در جامعه چه جایگاهی و موقعیتی دارد، چه احساسات و عواطفی دارد در حصول معرفت تاثرگذار خواهد بود.<ref>حاجی ده‌آبادی؛ زارع چاهوکی، «تبیین و بررسی معرفتشناسی فمینیستی»، 1397ش، ص74-77</ref> | ||
===نقد عينيتگرايى علم === | ===نقد عينيتگرايى علم === | ||
معرفت‌شناسان مدرن مدعی بوده، معرفت «ابژکتیو» و از لحاظ ارزشی کاملا بی‌طرف و غیرجانبدارانه به بررسی «سوژه» پرداخته‌است. بنابراين، تفكيك ميان فاعل شناسايى و متعلق شناسايى و عينيت در معرفت، يعنى به‌لحاظ ارزشى بی‌طرف بودن و دخالت ندادن ويژگى‌های روانى و عاطفى فاعل شناسايى در حصول معرفت، از عناصر برجسته | معرفت‌شناسان مدرن مدعی بوده، معرفت «ابژکتیو» و از لحاظ ارزشی کاملا بی‌طرف و غیرجانبدارانه به بررسی «سوژه» پرداخته‌است. بنابراين، تفكيك ميان فاعل شناسايى و متعلق شناسايى و عينيت در معرفت، يعنى به‌لحاظ ارزشى بی‌طرف بودن و دخالت ندادن ويژگى‌های روانى و عاطفى فاعل شناسايى در حصول معرفت، از عناصر برجسته معرفت‌شناسى معاصر است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/226685/%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D9%88-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%AA-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%81%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C- فضائلی، «حقوق خانواده در پرتو معرفت‌شناسى فمينيستى»، 1386ش، ص 84]</ref> | ||
اما فمنیست‌ها معتقدند پژوهش یک فرایند دوطرفه است و جـدايى فاعل‌شناسا از سوژه در فرآيند شناخت هدفى افسانه‌ای، موهوم و دست نيافتنى است. آنان معتقدند كه دانش از طريق تعامل اجتماعی و زندگی در بطن جوامع و ارتباط با سوژه از طریق گوش دادن، گفت‌وگو و صحبت كردن ايجاد می‌شود. بنابراین تفکیک فاعل‌شناسا از سوژه امری محال و غیرممکن است.<ref>حاجی ده‌آبادی؛ زارع چاهوکی، «تبیین و بررسی معرفتشناسی فمینیستی»، 1397ش، ص77-79</ref> | اما فمنیست‌ها معتقدند پژوهش یک فرایند دوطرفه است و جـدايى فاعل‌شناسا از سوژه در فرآيند شناخت هدفى افسانه‌ای، موهوم و دست نيافتنى است. آنان معتقدند كه دانش از طريق تعامل اجتماعی و زندگی در بطن جوامع و ارتباط با سوژه از طریق گوش دادن، گفت‌وگو و صحبت كردن ايجاد می‌شود. بنابراین تفکیک فاعل‌شناسا از سوژه امری محال و غیرممکن است.<ref>حاجی ده‌آبادی؛ زارع چاهوکی، «تبیین و بررسی معرفتشناسی فمینیستی»، 1397ش، ص77-79</ref> | ||
==نظریه‌های معرفتشناسی فمینیستی== | ==نظریه‌های معرفتشناسی فمینیستی== | ||
با توجه به انتقادهایی كه فمینیست‌ها بر معرفتشناسی علوم معاصر وارد دانسته‌اند، در مقام پیشنهاد، | با توجه به انتقادهایی كه فمینیست‌ها بر معرفتشناسی علوم معاصر وارد دانسته‌اند، در مقام پیشنهاد، راه‌حل‌هایی را برای بهبود وضع معرفتشناسی علمی و به تبع آن، روش شناسی علمی مطرح كرده‌اند. | ||
اما فمینیست‌ها در مقام صورت بندی چارچوب معرفتشناسی مورد نظر خود، یعنی معرفتشناسی جنسیتی، اتفاق نظر كامل ندارند، و پیشنهادهای متفاوتی را مطرح کرده‌اند. | اما فمینیست‌ها در مقام صورت بندی چارچوب معرفتشناسی مورد نظر خود، یعنی معرفتشناسی جنسیتی، اتفاق نظر كامل ندارند، و پیشنهادهای متفاوتی را مطرح کرده‌اند. | ||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
==دیدگاه اندیشمندان مسلمان== | ==دیدگاه اندیشمندان مسلمان== | ||
معرفت‌شناسان اسلامی معتقدند معرفت نسبت به واقع چند فرض مشخص دارد که تاثیر جنسیت در تمام فروض آن منتفی است. | |||
*'''فرض اول شناخت عقلی''': شناخت عقلی، شناختی است، کلی، یقینی و ضروری. این شناخت چون به قضایای بدیهی برمی‌گردد احتمال خطا در آن حداقلی است و اگر هم خطا داشته باشد امکان بررسی و رفع آن خطا وجود دارد. این شناخت چون کلی است، محدود به زمان و مکان و افراد خاص نیست. پس اگر ما بخواهیم عنصر جنسیت را در آن مداخله دهیم، با کُلّیت این شناخت منافات خواهد داشت. پس در شناخت عقلی در اموری که بناست عقلی مورد بررسی قرار بگیرند، نمی‌توانیم دخالت جنسیت را بپذیریم. | *'''فرض اول شناخت عقلی''': شناخت عقلی، شناختی است، کلی، یقینی و ضروری. این شناخت چون به قضایای بدیهی برمی‌گردد احتمال خطا در آن حداقلی است و اگر هم خطا داشته باشد امکان بررسی و رفع آن خطا وجود دارد. این شناخت چون کلی است، محدود به زمان و مکان و افراد خاص نیست. پس اگر ما بخواهیم عنصر جنسیت را در آن مداخله دهیم، با کُلّیت این شناخت منافات خواهد داشت. پس در شناخت عقلی در اموری که بناست عقلی مورد بررسی قرار بگیرند، نمی‌توانیم دخالت جنسیت را بپذیریم. | ||
