| خط ۹: | خط ۹: | ||
نظام حقوقی اسلام، مبتنی بر تساوی و معطوف به تعالی انسان است. زنان و مردان به تبع اشتراک در اصل انسانیت<ref>مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج10، ص170.</ref> در کلیت این نظام، دارای حقوق مشترک فراوانی هستند مانند حق برخورداری از مواهب خلقت، حق اشتغال، حق مشارکت در رقابتهای اجتماعی، حق تحصیل،<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج19، ص159.</ref> حقوق زناشویی، <ref>[http://ensani.ir/fa/article/470762/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D9%82%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%88-%D9%85%D8%A7% سلیمی و دیگران، «تحلیل تفاوتهای حقوق زنان در فقه امامیه و ماده 16 کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، 1397ش، ص58.]</ref> حق آزادى بيان، <ref>سوره توبه، آیه 71.</ref> حق فعالیت در عرصههای سیاسی، <ref>سوره ممتحنه، آیه 12.</ref> حق مالکیت،<ref>سوره نساء، آیه 33.</ref> اشتراک در اکثر تکالیف شرعی<ref> [https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4892/4927/42012/%DA%86%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA_%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%B2%D9%86_%D9%88_%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%9F شوکتی، «چرایی تفاوت حقوق زن و مرد؟»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه].</ref> و دیگر امتیازات حقوقی که در تعالی انسان مؤثر است. بهطور کلی اصل نخست از ديدگاه اسلام تشابه حقوقى زن و مرد در امور مترتب بر فطرت انسانی است، اما در حقوق مربوط به نقشهای جنسیتی آنها در مناسبات اجتماعی و خانوادگی، تا حدودی متفاوت هستند؛ زیرا نقش زن در نگاه سيستمى اسلام در درجه نخست نقش مادرى است و نقش مرد، نقش پدرى و مديريت خانواده است.<ref>[https://quran.isca.ac.ir/fa/Article/Detail/4128/%D8%AA%D8%B3%D8%A7%D9%88%D9%89%20%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82%20%D8%B2%D9%86%20%D9%88%20%D9%85%D8%B1%D8%AF%20%D8%AF%D8%B1%20%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%20%D9%83%D8%B1%D9%8A%D9%85 داوودی، «تساوى حقوق زن و مرد در قرآن كريم»، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.] </ref> | نظام حقوقی اسلام، مبتنی بر تساوی و معطوف به تعالی انسان است. زنان و مردان به تبع اشتراک در اصل انسانیت<ref>مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج10، ص170.</ref> در کلیت این نظام، دارای حقوق مشترک فراوانی هستند مانند حق برخورداری از مواهب خلقت، حق اشتغال، حق مشارکت در رقابتهای اجتماعی، حق تحصیل،<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج19، ص159.</ref> حقوق زناشویی، <ref>[http://ensani.ir/fa/article/470762/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D9%82%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%88-%D9%85%D8%A7% سلیمی و دیگران، «تحلیل تفاوتهای حقوق زنان در فقه امامیه و ماده 16 کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، 1397ش، ص58.]</ref> حق آزادى بيان، <ref>سوره توبه، آیه 71.</ref> حق فعالیت در عرصههای سیاسی، <ref>سوره ممتحنه، آیه 12.</ref> حق مالکیت،<ref>سوره نساء، آیه 33.</ref> اشتراک در اکثر تکالیف شرعی<ref> [https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4892/4927/42012/%DA%86%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA_%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%B2%D9%86_%D9%88_%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%9F شوکتی، «چرایی تفاوت حقوق زن و مرد؟»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه].</ref> و دیگر امتیازات حقوقی که در تعالی انسان مؤثر است. بهطور کلی اصل نخست از ديدگاه اسلام تشابه حقوقى زن و مرد در امور مترتب بر فطرت انسانی است، اما در حقوق مربوط به نقشهای جنسیتی آنها در مناسبات اجتماعی و خانوادگی، تا حدودی متفاوت هستند؛ زیرا نقش زن در نگاه سيستمى اسلام در درجه نخست نقش مادرى است و نقش مرد، نقش پدرى و مديريت خانواده است.<ref>[https://quran.isca.ac.ir/fa/Article/Detail/4128/%D8%AA%D8%B3%D8%A7%D9%88%D9%89%20%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82%20%D8%B2%D9%86%20%D9%88%20%D9%85%D8%B1%D8%AF%20%D8%AF%D8%B1%20%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%20%D9%83%D8%B1%D9%8A%D9%85 داوودی، «تساوى حقوق زن و مرد در قرآن كريم»، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.] </ref> | ||
==تفاوتهای حقوقی زن و مرد در اسلام== | ==تفاوتهای حقوقی زن و مرد در اسلام== | ||
از منظر آموزههای اسلام، در مواردی که تفاوتهای تکوینی، مصالح و مفاسد واقعی برای زنان و مردان را متفاوت میسازند، نظام حقوقی آنها نیز تفاوت نسبی مییابد. چنین تفاوتهایی دارای ویژگیهای سهگانه؛ ثبات، عمومیت و کارآیی است. برخی از ویژگیهای زنانه و مردانه که دائمی، فراگیر و مؤثر در ایفای نقشهای طبیعی زن و مرد هستند، موجب تشریع تکالیف و امتیازات حقوقی متناسب با جنسیت آنها میشود. <ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4892/4927/42012/%DA%86%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA_%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%B2%D9%86_%D9%88_%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%9F شوکتی، «چرایی تفاوت حقوق زن و مرد؟»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.]</ref> چون هر یك از زن و مرد زمینة كمالیابی ویژهای دارند و از این لحاظ ممكن است تفاوتهایی در نوع كمال و چگونگی رسیدن آنها به کمالات دیده شود، اما این تفاوتها موجب تفاوت در كمال حقیقى زن و مرد نمیشوند. <ref>[https://mesbahyazdi.ir/node/5225/%D9%81%D8%B5%D9%84-%D8%AF%D9%87%D9%85%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%B9%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF-%D9%88-%D8%B2%D9%86 مصباح یزدی، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام، 1402ش، ص225.]</ref> مهمترین تفاوتهای حقوقی زن و مرد در اسلام، عبارتند از: قضاوت، شهادت، ارث، دیه، طلاق، <ref>[https://www.sid.ir/paper/169167/fa فقیه و خادم جهرمی، «حقوق ممتازه جامعه زنان نسبت به مردان در فقه اسلام و حقوق ایران»، 1398ش، ص76.]</ref> مهریه، نفقه، قوامیت مرد و استیذان زن.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/470762/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D9%82%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%88-%D9%85%D8%A7% سلیمی و دیگران، «تحلیل تفاوتهای حقوق زنان در فقه امامیه و ماده 16 کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، 1397ش، ص61-69.]</ref> | از منظر آموزههای اسلام، در مواردی که تفاوتهای تکوینی، مصالح و مفاسد واقعی برای زنان و مردان را متفاوت میسازند، نظام حقوقی آنها نیز تفاوت نسبی مییابد. چنین تفاوتهایی دارای ویژگیهای سهگانه؛ ثبات، عمومیت و کارآیی است. برخی از ویژگیهای زنانه و مردانه که دائمی، فراگیر و مؤثر در ایفای نقشهای طبیعی زن و مرد هستند، موجب تشریع تکالیف و امتیازات حقوقی متناسب با جنسیت آنها میشود. <ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4892/4927/42012/%DA%86%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA_%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%B2%D9%86_%D9%88_%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%9F شوکتی، «چرایی تفاوت حقوق زن و مرد؟»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.]</ref> چون هر یك از زن و مرد زمینة كمالیابی ویژهای دارند و از این لحاظ ممكن است تفاوتهایی در نوع كمال و چگونگی رسیدن آنها به کمالات دیده شود، اما این تفاوتها هرگز موجب تفاوت در كمال حقیقى زن و مرد نمیشوند. <ref>[https://mesbahyazdi.ir/node/5225/%D9%81%D8%B5%D9%84-%D8%AF%D9%87%D9%85%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%B9%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF-%D9%88-%D8%B2%D9%86 مصباح یزدی، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام، 1402ش، ص225.]</ref> مهمترین تفاوتهای حقوقی زن و مرد در اسلام، عبارتند از: قضاوت، شهادت، ارث، دیه، طلاق، <ref>[https://www.sid.ir/paper/169167/fa فقیه و خادم جهرمی، «حقوق ممتازه جامعه زنان نسبت به مردان در فقه اسلام و حقوق ایران»، 1398ش، ص76.]</ref> مهریه، نفقه، قوامیت مرد و استیذان زن.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/470762/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D9%82%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%88-%D9%85%D8%A7% سلیمی و دیگران، «تحلیل تفاوتهای حقوق زنان در فقه امامیه و ماده 16 کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، 1397ش، ص61-69.]</ref> | ||
===1. حق ولایت و قضاوت=== | ===1. حق ولایت و قضاوت=== | ||
بعضی ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ قرآن و برخی ﻓﻘﻬﺎ با تکیه به آیاتی از قرآن و روایات، قضاوت زنان را جایز نمیدانند.<ref>[https://jwdp.ut.ac.ir/article_27407_14bb8b7f0fece93051f152661671c01f.pdf مروتی و زرگوشنسب، «قضاوت زنان در قرآن و سنت»، 1387ش، ص6.]</ref> از این منظر، تصدي مشاغل ولايي و قضایی با لزوم حفـظ عفاف، حرمت، كرامت و اجتناب زن از اختلاط بـا مـردان نـامحرم، منافات دارد.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20120329105736-2099-41.pdf ارسطا، «ولايت زن در فقه و حقوق»، 1387ش، ص133.]</ref> برخی فقها در امر قضاوت، مرد بودن را شرط ندانستهاند. در ضمن اگر تصدی با حفظ عفت زنان منافات نداشته باشد باز منعی برای آن وجود ندارد. <ref>جوادی آملی، زن در آينه جلال و جمال، 1388ش، ص348 و 352.</ref> همچنین اگر در شرایطی تصدی مسند قضاوت و دیگر مشاغلی که جنبه ولایی دارند دارای مصلحت باشد، بدون شک بهدلیل تحقق عنوان ثانویه این امر جایز خواهد بود. <ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20120329105736-2099-41.pdf ارسطا، «ولايت زن در فقه و حقوق»، 1387ش، ص139.]</ref> | بعضی ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ قرآن و برخی ﻓﻘﻬﺎ با تکیه به آیاتی از قرآن و روایات، قضاوت زنان را جایز نمیدانند.<ref>[https://jwdp.ut.ac.ir/article_27407_14bb8b7f0fece93051f152661671c01f.pdf مروتی و زرگوشنسب، «قضاوت زنان در قرآن و سنت»، 1387ش، ص6.]</ref> از این منظر، تصدي مشاغل ولايي و قضایی با لزوم حفـظ عفاف، حرمت، كرامت و اجتناب زن از اختلاط بـا مـردان نـامحرم، منافات دارد.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20120329105736-2099-41.pdf ارسطا، «ولايت زن در فقه و حقوق»، 1387ش، ص133.]</ref> برخی فقها در امر قضاوت، مرد بودن را شرط ندانستهاند. در ضمن اگر تصدی با حفظ عفت زنان منافات نداشته باشد باز منعی برای آن وجود ندارد. <ref>جوادی آملی، زن در آينه جلال و جمال، 1388ش، ص348 و 352.</ref> همچنین اگر در شرایطی تصدی مسند قضاوت و دیگر مشاغلی که جنبه ولایی دارند دارای مصلحت باشد، بدون شک بهدلیل تحقق عنوان ثانویه این امر جایز خواهد بود. <ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20120329105736-2099-41.pdf ارسطا، «ولايت زن در فقه و حقوق»، 1387ش، ص139.]</ref> | ||
