ویکی‌جنسیت

کلیشه های جنسیتی: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳: خط ۳:
کلیشه‌های جنسیتی به‌عنوان قالب‌های رفتاری متفاوت برای زنان و مردان شناخته می‌شود. این کلیشه‌ها به سنتی و مدرن تقسیم می‌شوند. در چارچوب کلیشه‌های جنسیتی، جامعه یا خرده‌فرهنگ‌ها برای زنان و مردان ویژگی‌ها، الگوهای رفتار و خصوصیات روانی ویژه‌ای را ترسیم می‌کنند که زنان و مردان با پذیرش آن کلیشه‌ها، به نهادینه‌سازی و تقویت آنها یاری می‌رسانند. امروزه تلاش‌هایی برای حذف یا کاهش کلیشه‌های جنسیتی سنتی، صورت می‌گیرد، اما کلیشه‌های جنسیتی مدرن، همچون تقلیل زنان به ابزار جلب توجه در رسانه‌ها و تبلیغات، کمتر نقد شده‌اند.
کلیشه‌های جنسیتی به‌عنوان قالب‌های رفتاری متفاوت برای زنان و مردان شناخته می‌شود. این کلیشه‌ها به سنتی و مدرن تقسیم می‌شوند. در چارچوب کلیشه‌های جنسیتی، جامعه یا خرده‌فرهنگ‌ها برای زنان و مردان ویژگی‌ها، الگوهای رفتار و خصوصیات روانی ویژه‌ای را ترسیم می‌کنند که زنان و مردان با پذیرش آن کلیشه‌ها، به نهادینه‌سازی و تقویت آنها یاری می‌رسانند. امروزه تلاش‌هایی برای حذف یا کاهش کلیشه‌های جنسیتی سنتی، صورت می‌گیرد، اما کلیشه‌های جنسیتی مدرن، همچون تقلیل زنان به ابزار جلب توجه در رسانه‌ها و تبلیغات، کمتر نقد شده‌اند.


=='''مفهوم‌شناسی'''==
==مفهوم‌شناسی==


کلیشه‌های جنسیتی<ref>Gender Sterotypes</ref> تصاویری ثابت و قالبی از رفتارها و ویژگی‌های خاص زنان و مردان را شکل می‌دهند. بر اساس این کلیشه‌ها، جامعه برای زنان و مردان ویژگی‌ها، رفتارها و خصوصیات روانی خاصی را در نظر می‌گیرد و قابلیت‌های متفاوتی برای هر جنس قائل می‌شود. این کلیشه‌ها، از یک سو، خصوصیاتی را به زنان نسبت می‌دهند که در مردان یافت نمی‌شود و از سوی دیگر، توانایی‌ها و ویژگی‌هایی را به مردان اختصاص می‌دهند که زنان فاقد آنها هستند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/387808/%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D9%85%D9%88%D8%AB%D8%B1-%D8%A8%D8%B1-%D9%85%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D9%BE%D8%B0%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%B4-%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B4  ریاحی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر میزان پذیرش کلیشه‌های جنسیتی (مطالعۀ موردی جوانان کارآموز در مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای استان مازندران»، 1386ش، ص111.]</ref>
کلیشه‌های جنسیتی<ref>Gender Sterotypes</ref> تصاویری ثابت و قالبی از رفتارها و ویژگی‌های خاص زنان و مردان را شکل می‌دهند. بر اساس این کلیشه‌ها، جامعه برای زنان و مردان ویژگی‌ها، رفتارها و خصوصیات روانی خاصی را در نظر می‌گیرد و قابلیت‌های متفاوتی برای هر جنس قائل می‌شود. این کلیشه‌ها، از یک سو، خصوصیاتی را به زنان نسبت می‌دهند که در مردان یافت نمی‌شود و از سوی دیگر، توانایی‌ها و ویژگی‌هایی را به مردان اختصاص می‌دهند که زنان فاقد آنها هستند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/387808/%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D9%85%D9%88%D8%AB%D8%B1-%D8%A8%D8%B1-%D9%85%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D9%BE%D8%B0%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%B4-%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B4  ریاحی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر میزان پذیرش کلیشه‌های جنسیتی (مطالعۀ موردی جوانان کارآموز در مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای استان مازندران»، 1386ش، ص111.]</ref>


'''ابعاد کلیشه‌های جنسیتی'''
==ابعاد کلیشه‌های جنسیتی==


کلیشه‌های جنسیتی از واقعیت‌های اجتماعی به شمار می‌آیند و می‌توانند قضاوت افراد دربارۀ اعضای گروه‌های مختلف را تحت تأثیر قرار دهند و شناخت واقعی و تعامل مستقیم را به حاشیه برانند.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/1548847975-10116-13-9.pdf  مقدم، «بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر شکل‌گیری کلیشه‌های جنسیتی»، 1397ش، ص93. ]</ref> کلیشه‌های جنسیتی شامل ابعاد مختلفی همچون ویژگی‌های ظاهری، نگرش‌ها، علایق، صفات روانی، روابط اجتماعی و نوع شغل می‌شود. این ابعاد به‌طور متقابل با یکدیگر ارتباط دارند.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20160216101431-9830-78.pdf  سفیری و منصوریان راوندی، «کلیشه‌های جنسیتی و سلامت اجتماعی»، 1394ش، ص38. ]</ref>
کلیشه‌های جنسیتی از واقعیت‌های اجتماعی به شمار می‌آیند و می‌توانند قضاوت افراد دربارۀ اعضای گروه‌های مختلف را تحت تأثیر قرار دهند و شناخت واقعی و تعامل مستقیم را به حاشیه برانند.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/1548847975-10116-13-9.pdf  مقدم، «بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر شکل‌گیری کلیشه‌های جنسیتی»، 1397ش، ص93. ]</ref> کلیشه‌های جنسیتی شامل ابعاد مختلفی همچون ویژگی‌های ظاهری، نگرش‌ها، علایق، صفات روانی، روابط اجتماعی و نوع شغل می‌شود. این ابعاد به‌طور متقابل با یکدیگر ارتباط دارند.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20160216101431-9830-78.pdf  سفیری و منصوریان راوندی، «کلیشه‌های جنسیتی و سلامت اجتماعی»، 1394ش، ص38. ]</ref>


'''ریشه‌های کلیشه‌های جنسیتی'''
==ریشه‌های کلیشه‌های جنسیتی==


سه دیدگاه مختلف برای توضیح علل شکل‌گیری کلیشه‌های جنسیتی وجود دارد:
سه دیدگاه مختلف برای توضیح علل شکل‌گیری کلیشه‌های جنسیتی وجود دارد:
خط ۲۱: خط ۲۱:
ج) عوامل طبیعی و عوامل تربیتی، هر دو در شکل‌گیری جنسیت نقش دارند. از این دیدگاه، هنگامی که یک فرد به‌طور بیولوژیکی مؤنث یا مذکر متولد می‌شود، برچسب‌زنی‌های اجتماعی و واکنش‌های متفاوت آغاز می‌شود که مسیر رشد و تحول جنسیتی آنان را هدایت می‌کند. دو زمان حساس قبل و بعد از تولد و اتفاقاتی که در این دو مرحله رخ می‌دهد، نقش کلیدی در شکل‌گیری ادراک جنسیتی فرد ایفا می‌کنند. قبل از تولد و از زمان باروری، جنسیت بیولوژیکی جنین مشخص می‌شود. پس از تولد، واکنش والدین و دیگران به جنسیت زیستی کودک، فرآیند شکل‌گیری کلیشه‌ها در او را آغاز می‌کند. برچسب‌زنی اجتماعی به کودک به‌عنوان دختر یا پسر موجب تغییر رفتارها و شکل‌گیری هویت جنسیتی او می‌شود.<ref>[https://vminds.info/@zghadami/t15rpg5w8v3p  «کلیشه‌های جنسیتی»، وب‌سایت دهکدۀ اندیشه‌ها.]</ref>
ج) عوامل طبیعی و عوامل تربیتی، هر دو در شکل‌گیری جنسیت نقش دارند. از این دیدگاه، هنگامی که یک فرد به‌طور بیولوژیکی مؤنث یا مذکر متولد می‌شود، برچسب‌زنی‌های اجتماعی و واکنش‌های متفاوت آغاز می‌شود که مسیر رشد و تحول جنسیتی آنان را هدایت می‌کند. دو زمان حساس قبل و بعد از تولد و اتفاقاتی که در این دو مرحله رخ می‌دهد، نقش کلیدی در شکل‌گیری ادراک جنسیتی فرد ایفا می‌کنند. قبل از تولد و از زمان باروری، جنسیت بیولوژیکی جنین مشخص می‌شود. پس از تولد، واکنش والدین و دیگران به جنسیت زیستی کودک، فرآیند شکل‌گیری کلیشه‌ها در او را آغاز می‌کند. برچسب‌زنی اجتماعی به کودک به‌عنوان دختر یا پسر موجب تغییر رفتارها و شکل‌گیری هویت جنسیتی او می‌شود.<ref>[https://vminds.info/@zghadami/t15rpg5w8v3p  «کلیشه‌های جنسیتی»، وب‌سایت دهکدۀ اندیشه‌ها.]</ref>


'''جامعه‌پذیری کلیشه‌های جنسیتی'''
==جامعه‌پذیری کلیشه‌های جنسیتی==


نقش‌هایی که زنان و مردان در جامعه بر عهده دارند، همیشه از طبیعت آنها ناشی نمی‌شود. هرچند تفاوت‌های بیولوژیکی میان زنان و مردان غیرقابل‌انکار است؛ اما آنچه اهمیت دارد، روش تربیت دختران و پسران و رفتارهایی است که جامعه برای هر جنس القا می‌کند. به‌طور کلی، جامعه نقشی اساسی در شکل‌گیری کلیشه‌های جنسیتی ایفا می‌کند. وقتی افراد با واقعیت‌های علمی مرتبط با شرایط فیزیولوژیکی دو جنس آشنا شوند، درمی‌یابند که بسیاری از تفاوت‌هایی که به زنان و مردان نسبت داده می‌شود، به‌جای آنکه واقعیت جسمی باشد، بیشتر نوعی باور شناختی است که از نسل‌های قبل از طریق رفتارها، گفت‌وگوها و الگوهای تربیتی منتقل شده است.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/1548847975-10116-13-9.pdf  مقدم، «بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر شکل‌گیری کلیشه‌های جنسیتی»، 1397ش، ص102.]</ref>
نقش‌هایی که زنان و مردان در جامعه بر عهده دارند، همیشه از طبیعت آنها ناشی نمی‌شود. هرچند تفاوت‌های بیولوژیکی میان زنان و مردان غیرقابل‌انکار است؛ اما آنچه اهمیت دارد، روش تربیت دختران و پسران و رفتارهایی است که جامعه برای هر جنس القا می‌کند. به‌طور کلی، جامعه نقشی اساسی در شکل‌گیری کلیشه‌های جنسیتی ایفا می‌کند. وقتی افراد با واقعیت‌های علمی مرتبط با شرایط فیزیولوژیکی دو جنس آشنا شوند، درمی‌یابند که بسیاری از تفاوت‌هایی که به زنان و مردان نسبت داده می‌شود، به‌جای آنکه واقعیت جسمی باشد، بیشتر نوعی باور شناختی است که از نسل‌های قبل از طریق رفتارها، گفت‌وگوها و الگوهای تربیتی منتقل شده است.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/1548847975-10116-13-9.pdf  مقدم، «بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر شکل‌گیری کلیشه‌های جنسیتی»، 1397ش، ص102.]</ref>


'''نقش رسانه‌ها در بازتولید کلیشه‌های جنسیتی'''
==نقش رسانه‌ها در بازتولید کلیشه‌های جنسیتی==


رسانه‌ها با بازنمایی الگوهای هنجاری و ساختارهای حاکم بر زندگی اجتماعی، عملاً نقش مهمی در ایجاد و بازتولید کلیشه‌های جنسیتی ایفا می‌کنند. رسانه‌ها با ارائه تصاویری خاص از روابط و مناسبات زنان و مردان، چارچوب معنایی خاصی را در ذهن مخاطبان نهادینه می‌کنند و به تقویت یا تغییر نگرش‌های جنسیتی در جامعه می‌پردازند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/488156/fa#downloadbottom  حسینی و دشتی، «بازنمایی کلیشه‌های جنسیتی در رسانه: مطالعۀ ادبیات داستانی آل‌احمد»، 1391ش، ص30.]</ref> رسانه‌ها غالباً تمایل دارند برداشت مورد نظر خود از واقعیات اجتماعی را در راستای کلیشه‌ها و پیش‌فرض‌های فرهنگی ارائه دهند. به‌عنوان نمونه، برگزاری مسابقات ملکۀ زیبایی مبلغ کلیشۀ جنسیتی سنتی زنان بود و پخش گستردۀ آن از طریق رسانه‌ها، نقطۀ آغاز اعتراض زنان آمریکایی به این کلیشه‌ها شد. این زنان که خواستار جایگاهی متناسب با ارزش‌های انسانی خود در جامعه بودند، نمادی را برای مبارزات خود انتخاب کردند که تأکیدی بر هویت انسانی آنان به‌عنوان زن و نقد شیءوارگی بود.<ref>[https://www.jwss.ir/article_113733_aa20ed276b78fb54ce9cbd920f7de638.pdf  خسروشاهی و اسماعیلی فلاح، «واکاوی قوانین و مقررات ناظر به بازنمایی زنان در پیام‌های بازرگانی رسانۀ ملی»، 1398ش، ص133.]</ref> با وجود این، عوامل اقتصادی و صنایع تبلیغاتی، مانع حذف کلیشه‌های مربوط به زنان در رسانه‌ها می‌شوند. صاحبان شرکت‌های تبلیغاتی می‌دانند که استفاده از تصویر زنان بر روی محصولات می‌تواند تأثیر زیادی در ترغیب مردان به خرید داشته باشد و به‌همین دلیل، از جذابیت‌های جنسی زنان بهره‌برداری می‌کنند.<ref>[https://hamshahritraining.ir/article/3213/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D9%86%D8%B3%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7  معینی‌فر، «بازنمایی کلیشه‌های جنسیتی در رسانه‌ها»، وب‌سایت مرکز آموزش و پژوهش همشهری.]</ref>
رسانه‌ها با بازنمایی الگوهای هنجاری و ساختارهای حاکم بر زندگی اجتماعی، عملاً نقش مهمی در ایجاد و بازتولید کلیشه‌های جنسیتی ایفا می‌کنند. رسانه‌ها با ارائه تصاویری خاص از روابط و مناسبات زنان و مردان، چارچوب معنایی خاصی را در ذهن مخاطبان نهادینه می‌کنند و به تقویت یا تغییر نگرش‌های جنسیتی در جامعه می‌پردازند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/488156/fa#downloadbottom  حسینی و دشتی، «بازنمایی کلیشه‌های جنسیتی در رسانه: مطالعۀ ادبیات داستانی آل‌احمد»، 1391ش، ص30.]</ref> رسانه‌ها غالباً تمایل دارند برداشت مورد نظر خود از واقعیات اجتماعی را در راستای کلیشه‌ها و پیش‌فرض‌های فرهنگی ارائه دهند. به‌عنوان نمونه، برگزاری مسابقات ملکۀ زیبایی مبلغ کلیشۀ جنسیتی سنتی زنان بود و پخش گستردۀ آن از طریق رسانه‌ها، نقطۀ آغاز اعتراض زنان آمریکایی به این کلیشه‌ها شد. این زنان که خواستار جایگاهی متناسب با ارزش‌های انسانی خود در جامعه بودند، نمادی را برای مبارزات خود انتخاب کردند که تأکیدی بر هویت انسانی آنان به‌عنوان زن و نقد شیءوارگی بود.<ref>[https://www.jwss.ir/article_113733_aa20ed276b78fb54ce9cbd920f7de638.pdf  خسروشاهی و اسماعیلی فلاح، «واکاوی قوانین و مقررات ناظر به بازنمایی زنان در پیام‌های بازرگانی رسانۀ ملی»، 1398ش، ص133.]</ref> با وجود این، عوامل اقتصادی و صنایع تبلیغاتی، مانع حذف کلیشه‌های مربوط به زنان در رسانه‌ها می‌شوند. صاحبان شرکت‌های تبلیغاتی می‌دانند که استفاده از تصویر زنان بر روی محصولات می‌تواند تأثیر زیادی در ترغیب مردان به خرید داشته باشد و به‌همین دلیل، از جذابیت‌های جنسی زنان بهره‌برداری می‌کنند.<ref>[https://hamshahritraining.ir/article/3213/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D9%86%D8%B3%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7  معینی‌فر، «بازنمایی کلیشه‌های جنسیتی در رسانه‌ها»، وب‌سایت مرکز آموزش و پژوهش همشهری.]</ref>


'''دیدگاه‌ها دربارۀ صحت کلیشه‌های جنسیتی'''
==دیدگاه‌ها دربارۀ صحت کلیشه‌های جنسیتی==


در مورد صحت کلیشه‌های جنسیتی، نظرات مختلفی وجود دارد. فمینیست‌ها و طرفداران برابری حقوق زن و مرد از دیدگاه اجتماعی به این کلیشه‌ها نگاه می‌کنند و معتقدند این تفاوت‌ها ناشی از ذات جنسیت نیستند؛ بلکه باورهایی هستند که جامعه به افراد تحمیل کرده است؛ بنابراین باید حذف یا اصلاح شوند.<ref>[https://vminds.info/@zghadami/t15rpg5w8v3p  «کلیشه‌های جنسیتی»، وب‌سایت دهکدۀ اندیشه‌ها.]</ref> در مقابل با جمع‌آوری داده‌ها در مورد رفتار و شخصیت واقعی مردان و زنان، مشخص شده است که کلیشه‌های جنسیتی در برخی موارد صحت دارند و این تفاوت‌ها واقعاً وجود دارند؛ اما در مواردی نیز نادرست هستند. به‌عنوان مثال، کلیشه‌ای وجود دارد که مردان پرخاشگرتر از زنان هستند که یک تفاوت واقعی است. در مقابل، کلیشه‌ای دیگر مبنی بر این‌که زنان کم‌هوش‌تر از مردان هستند وجود دارد که پژوهش‌ها نادرستی آن را نشان داده‌اند.<ref>[https://setare.com/fa/news/12836/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D9%86%D8%B3%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AD%D9%84-%D8%B1%D8%B4%D8%AF-%D9%88-%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AC%D9  قندهاری، «کلیشه‌های جنسیتی چیست؟»، وب‌سایت ستاره.]</ref>
در مورد صحت کلیشه‌های جنسیتی، نظرات مختلفی وجود دارد. فمینیست‌ها و طرفداران برابری حقوق زن و مرد از دیدگاه اجتماعی به این کلیشه‌ها نگاه می‌کنند و معتقدند این تفاوت‌ها ناشی از ذات جنسیت نیستند؛ بلکه باورهایی هستند که جامعه به افراد تحمیل کرده است؛ بنابراین باید حذف یا اصلاح شوند.<ref>[https://vminds.info/@zghadami/t15rpg5w8v3p  «کلیشه‌های جنسیتی»، وب‌سایت دهکدۀ اندیشه‌ها.]</ref> در مقابل با جمع‌آوری داده‌ها در مورد رفتار و شخصیت واقعی مردان و زنان، مشخص شده است که کلیشه‌های جنسیتی در برخی موارد صحت دارند و این تفاوت‌ها واقعاً وجود دارند؛ اما در مواردی نیز نادرست هستند. به‌عنوان مثال، کلیشه‌ای وجود دارد که مردان پرخاشگرتر از زنان هستند که یک تفاوت واقعی است. در مقابل، کلیشه‌ای دیگر مبنی بر این‌که زنان کم‌هوش‌تر از مردان هستند وجود دارد که پژوهش‌ها نادرستی آن را نشان داده‌اند.<ref>[https://setare.com/fa/news/12836/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D9%86%D8%B3%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AD%D9%84-%D8%B1%D8%B4%D8%AF-%D9%88-%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AC%D9  قندهاری، «کلیشه‌های جنسیتی چیست؟»، وب‌سایت ستاره.]</ref>


'''کلیشه‌های جنسیتی درست و نادرست'''
==کلیشه‌های جنسیتی درست و نادرست==


کلیشه‌های جنسیتی به دو دستۀ درست و نادرست تقسیم می‌شود. این تقسیم‌بندی نشان می‌دهد که برخی کلیشه‌ها ممکن است به‌طور ذاتی نادرست باشند و برخی دیگر در چارچوبی خاص درست به نظر می‌رسند. واکنش به این کلیشه‌ها بسته به ماهیت و نقش آنها در جامعه متفاوت است. برخی کلیشه‌ها صرفاً به‌دلیل قدمت‌شان ممکن است از دیدگاه اندیشمندان نادرست به نظر برسند؛ چرا که در بافت اجتماعی و فرهنگی کنونی نامناسب یا ناکارآمد شده‌اند. در مقابل، کلیشه‌هایی نیز وجود دارند که هرچند جنسیتی هستند؛ اما به‌دلیل تجربۀ گذشته همچنان مفید تلقی می‌شوند و می‌توانند نقشی مثبت در ساختارهای اجتماعی یا خانوادگی ایفا کنند. زمانی که زن و مرد به‌عنوان دو موجود مستقل در نظر گرفته شوند و سعادت فردی هر یک مدنظر باشد، در این صورت تمام کلیشه‌های جنسیتی ناعادلانه و غیرقابل قبول به نظر خواهند رسید. در این دیدگاه، زن باید همانند مرد امکان حضور در عرصه‌های اجتماعی را داشته باشد و به همان اندازه که مردان در مشاغل گوناگون فعالیت می‌کنند، زنان نیز مشارکت یابند؛ اما وقتی نگاه از سطح فردی به سطح خانواده تغییر می‌کند، موضوع تغییر می‌کند. خانواده به‌عنوان نهادی شامل زن، مرد، فرزندان و گاه دیگر اعضا، می‌تواند زمینه‌ای برای پذیرش برخی کلیشه‌های جنسیتی فراهم آورد. به‌عنوان مثال، تفاوت در برنامه‌های آموزشی دختران و پسران ممکن است در این چارچوب عادلانه به نظر برسد؛ زیرا هدف از این تفاوت‌ها آماده‌سازی هر جنسیت برای ایفای نقش‌های خاص در خانواده است. در این حالت، هدف سعادت خانواده به‌عنوان یک واحد جمعی، فراتر از سعادت زن یا مرد به‌صورت جداگانه است. برخی کلیشه‌ها که در نگاه فردگرایانه نادرست تلقی می‌شوند، در سطح خانواده ممکن است درست باشند. با این حال، برخی کلیشه‌ها در همه شرایط نادرست هستند، ازجمله: باور به فرودستی ذاتی زنان نسبت به مردان، کم‌ارزش دانستن نقش‌های مرتبط با زنان و این تصور که خانه‌داری نسبت به اشتغال بیرون از خانه ارزش کمتری دارد.<ref>[https://www.rajanews.com/news/108181  «نگاهی به کلیشه‌های سنتی و مدرن: زن باشم یا نباشم؟»، رجانیوز.]</ref>
کلیشه‌های جنسیتی به دو دستۀ درست و نادرست تقسیم می‌شود. این تقسیم‌بندی نشان می‌دهد که برخی کلیشه‌ها ممکن است به‌طور ذاتی نادرست باشند و برخی دیگر در چارچوبی خاص درست به نظر می‌رسند. واکنش به این کلیشه‌ها بسته به ماهیت و نقش آنها در جامعه متفاوت است. برخی کلیشه‌ها صرفاً به‌دلیل قدمت‌شان ممکن است از دیدگاه اندیشمندان نادرست به نظر برسند؛ چرا که در بافت اجتماعی و فرهنگی کنونی نامناسب یا ناکارآمد شده‌اند. در مقابل، کلیشه‌هایی نیز وجود دارند که هرچند جنسیتی هستند؛ اما به‌دلیل تجربۀ گذشته همچنان مفید تلقی می‌شوند و می‌توانند نقشی مثبت در ساختارهای اجتماعی یا خانوادگی ایفا کنند. زمانی که زن و مرد به‌عنوان دو موجود مستقل در نظر گرفته شوند و سعادت فردی هر یک مدنظر باشد، در این صورت تمام کلیشه‌های جنسیتی ناعادلانه و غیرقابل قبول به نظر خواهند رسید. در این دیدگاه، زن باید همانند مرد امکان حضور در عرصه‌های اجتماعی را داشته باشد و به همان اندازه که مردان در مشاغل گوناگون فعالیت می‌کنند، زنان نیز مشارکت یابند؛ اما وقتی نگاه از سطح فردی به سطح خانواده تغییر می‌کند، موضوع تغییر می‌کند. خانواده به‌عنوان نهادی شامل زن، مرد، فرزندان و گاه دیگر اعضا، می‌تواند زمینه‌ای برای پذیرش برخی کلیشه‌های جنسیتی فراهم آورد. به‌عنوان مثال، تفاوت در برنامه‌های آموزشی دختران و پسران ممکن است در این چارچوب عادلانه به نظر برسد؛ زیرا هدف از این تفاوت‌ها آماده‌سازی هر جنسیت برای ایفای نقش‌های خاص در خانواده است. در این حالت، هدف سعادت خانواده به‌عنوان یک واحد جمعی، فراتر از سعادت زن یا مرد به‌صورت جداگانه است. برخی کلیشه‌ها که در نگاه فردگرایانه نادرست تلقی می‌شوند، در سطح خانواده ممکن است درست باشند. با این حال، برخی کلیشه‌ها در همه شرایط نادرست هستند، ازجمله: باور به فرودستی ذاتی زنان نسبت به مردان، کم‌ارزش دانستن نقش‌های مرتبط با زنان و این تصور که خانه‌داری نسبت به اشتغال بیرون از خانه ارزش کمتری دارد.<ref>[https://www.rajanews.com/news/108181  «نگاهی به کلیشه‌های سنتی و مدرن: زن باشم یا نباشم؟»، رجانیوز.]</ref>


'''کلیشه‌های جنسیتی سنتی و مدرن'''
==کلیشه‌های جنسیتی سنتی و مدرن==


کلیشه‌های جنسیتی در یک دست‌بندی دیگر به دو گروه سنتی و مدرن تقسیم می‌شوند. کلیشه‌های جنسیتی سنتی به تفاوت‌های نقش‌های اجتماعی و فرهنگی زن و مرد اشاره دارد و شامل مواردی است که زنان و مردان را در جایگاه‌های متفاوت اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و حقوقی قرار می‌دهد. امروزه بسیاری از کلیشه‌های سنتی مورد انتقاد قرار گرفته و برای حذف آنها تلاش می‌شود؛ اما کلیشه‌های جنسیتی مدرن مانند نحوۀ حضور زنان در رسانه‌ها، تبلیغات کالاها و حتی هنر، کمتر مورد نقد قرار می‌گیرند. امروزه از ویژگی‌های جنسی یا زیبایی ظاهری زنان در تبلیغات، به‌عنوان ابزاری برای جلب توجه استفاده می‌شود. برای نمونه، استفاده از زنان در تبلیغ لوازم خانگی به‌عنوان نمادی از خانه‌داری، کلیشه‌ای جنسیتی است؛ در حالی که خانه‌داری منحصر به زنان نیست. تبلیغ محصولات تکنولوژی، مانند گوشی تلفن همراه نیز بیشتر با استفاده از مردان انجام می‌شود؛ گویی تکنولوژی مختص مردان است. همچنین از زن به‌مثابه یک ابزار جنسی برای زیباسازی فضاهای عمومی و تبلیغاتی استفاده می‌شود. این موضوع حتی در ذهن بسیاری از زنان نیز جا افتاده است که آرایش و پوشیدن لباس‌های خاص برای زیباسازی آنها ضروری است و باید به هر قیمتی زیبا به نظر برسند. این رویکرد، نوعی کلیشۀ جنسی است که پیامد آن به‌شکل کلیشۀ جنسیتی نیز نمود پیدا می‌کند. البته نمی‌توان به‌طور مطلق با تمام کلیشه‌های جنسیتی مخالفت کرد؛ زیرا تفاوت‌های طبیعی میان جنسیت‌ها، گاه به تفاوت در نقش‌ها منجر می‌شود؛ اما این تفاوت‌ها نباید موجب تبعیض و نابرابری شود. از این منظر، آزادی زنان از کلیشه‌های جنسیتی سنتی نباید باعث گرفتار شدن آنان در کلیشه‌های مدرن شود.<ref>[https://www.rajanews.com/news/108181  «نگاهی به کلیشه‌های سنتی و مدرن: زن باشم یا نباشم؟»، رجانیوز.]</ref>
کلیشه‌های جنسیتی در یک دست‌بندی دیگر به دو گروه سنتی و مدرن تقسیم می‌شوند. کلیشه‌های جنسیتی سنتی به تفاوت‌های نقش‌های اجتماعی و فرهنگی زن و مرد اشاره دارد و شامل مواردی است که زنان و مردان را در جایگاه‌های متفاوت اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و حقوقی قرار می‌دهد. امروزه بسیاری از کلیشه‌های سنتی مورد انتقاد قرار گرفته و برای حذف آنها تلاش می‌شود؛ اما کلیشه‌های جنسیتی مدرن مانند نحوۀ حضور زنان در رسانه‌ها، تبلیغات کالاها و حتی هنر، کمتر مورد نقد قرار می‌گیرند. امروزه از ویژگی‌های جنسی یا زیبایی ظاهری زنان در تبلیغات، به‌عنوان ابزاری برای جلب توجه استفاده می‌شود. برای نمونه، استفاده از زنان در تبلیغ لوازم خانگی به‌عنوان نمادی از خانه‌داری، کلیشه‌ای جنسیتی است؛ در حالی که خانه‌داری منحصر به زنان نیست. تبلیغ محصولات تکنولوژی، مانند گوشی تلفن همراه نیز بیشتر با استفاده از مردان انجام می‌شود؛ گویی تکنولوژی مختص مردان است. همچنین از زن به‌مثابه یک ابزار جنسی برای زیباسازی فضاهای عمومی و تبلیغاتی استفاده می‌شود. این موضوع حتی در ذهن بسیاری از زنان نیز جا افتاده است که آرایش و پوشیدن لباس‌های خاص برای زیباسازی آنها ضروری است و باید به هر قیمتی زیبا به نظر برسند. این رویکرد، نوعی کلیشۀ جنسی است که پیامد آن به‌شکل کلیشۀ جنسیتی نیز نمود پیدا می‌کند. البته نمی‌توان به‌طور مطلق با تمام کلیشه‌های جنسیتی مخالفت کرد؛ زیرا تفاوت‌های طبیعی میان جنسیت‌ها، گاه به تفاوت در نقش‌ها منجر می‌شود؛ اما این تفاوت‌ها نباید موجب تبعیض و نابرابری شود. از این منظر، آزادی زنان از کلیشه‌های جنسیتی سنتی نباید باعث گرفتار شدن آنان در کلیشه‌های مدرن شود.<ref>[https://www.rajanews.com/news/108181  «نگاهی به کلیشه‌های سنتی و مدرن: زن باشم یا نباشم؟»، رجانیوز.]</ref>


'''پیامدهای کلیشه‌های جنسیتی'''
==پیامدهای کلیشه‌های جنسیتی==


مردان و زنان از نظر زیستی تفاوت‌های مشخصی دارند. برای نمونه، برخی ویژگی‌ها به‌عنوان مشخصۀ مغز زنانه یا مردانه شناخته می‌شوند. زنان و مردان با وجود تفاوت‌های جنسیتی، هر دو انسان بوده و توانایی لازم برای پیشرفت و دستیابی به معرفت را دارند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/66071/fa#downloadbottom  بهرامی، «تعیین اثربخشی کارگاه آموزشی کلیشه‌های جنسیتی بر تغییر کلیشه‌های جنسیتی زنان و مردان شهر اصفهان»، 1386ش، ص104.]</ref> مطالعات نشان می‌دهند که برخی کلیشه‌های جنسیتی درست، می‌توانند احساس پذیرش اجتماعی را در افراد تقویت کنند. تعلق به یک گروه باعث افزایش عزت‌نفس شده و حس ارتباط اجتماعی را تقویت می‌کند. به‌طور کلی، افرادی که قادرند خود را با کلیشه‌های جنسیتی مطلوب و رایج در جامعه تطبیق دهند، معمولاً شادتر بوده و از زندگی رضایت بیشتری دارند.<ref>[https://vminds.info/@zghadami/t15rpg5w8v3p  «کلیشه‌های جنسیتی»، وب‌سایت دهکدۀ اندیشه‌ها.]</ref> باور به تفاوت زن و مرد در توانایی‌ها، منجر به تقسیم کار اجتماعی می‌شود. کلیشه‌هایی که استعداد بیشتر پسران را در یادگیری ریاضی و توانایی بالای دختران را در مهارت‌های زبانی مانند خواندن و نوشتن تأیید می‌کنند، به‌عنوان فیلتری مؤثر در انتخاب مسیرهای شغلی آینده عمل می‌کنند. تفاوت‌های جنسیتی و کلیشه‌های جنسیتیِ برآمده از آن، در عرصۀ خصوصی مانند خانه و خانواده و در عرصۀ عمومی مانند اجتماع و بازار کار تأثیرگذار هستند.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/1548847975-10116-13-9.pdf  مقدم، «بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر شکل‌گیری کلیشه‌های جنسیتی»، 1397ش، ص92-93.]</ref>
مردان و زنان از نظر زیستی تفاوت‌های مشخصی دارند. برای نمونه، برخی ویژگی‌ها به‌عنوان مشخصۀ مغز زنانه یا مردانه شناخته می‌شوند. زنان و مردان با وجود تفاوت‌های جنسیتی، هر دو انسان بوده و توانایی لازم برای پیشرفت و دستیابی به معرفت را دارند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/66071/fa#downloadbottom  بهرامی، «تعیین اثربخشی کارگاه آموزشی کلیشه‌های جنسیتی بر تغییر کلیشه‌های جنسیتی زنان و مردان شهر اصفهان»، 1386ش، ص104.]</ref> مطالعات نشان می‌دهند که برخی کلیشه‌های جنسیتی درست، می‌توانند احساس پذیرش اجتماعی را در افراد تقویت کنند. تعلق به یک گروه باعث افزایش عزت‌نفس شده و حس ارتباط اجتماعی را تقویت می‌کند. به‌طور کلی، افرادی که قادرند خود را با کلیشه‌های جنسیتی مطلوب و رایج در جامعه تطبیق دهند، معمولاً شادتر بوده و از زندگی رضایت بیشتری دارند.<ref>[https://vminds.info/@zghadami/t15rpg5w8v3p  «کلیشه‌های جنسیتی»، وب‌سایت دهکدۀ اندیشه‌ها.]</ref> باور به تفاوت زن و مرد در توانایی‌ها، منجر به تقسیم کار اجتماعی می‌شود. کلیشه‌هایی که استعداد بیشتر پسران را در یادگیری ریاضی و توانایی بالای دختران را در مهارت‌های زبانی مانند خواندن و نوشتن تأیید می‌کنند، به‌عنوان فیلتری مؤثر در انتخاب مسیرهای شغلی آینده عمل می‌کنند. تفاوت‌های جنسیتی و کلیشه‌های جنسیتیِ برآمده از آن، در عرصۀ خصوصی مانند خانه و خانواده و در عرصۀ عمومی مانند اجتماع و بازار کار تأثیرگذار هستند.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/1548847975-10116-13-9.pdf  مقدم، «بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر شکل‌گیری کلیشه‌های جنسیتی»، 1397ش، ص92-93.]</ref>
خط ۴۷: خط ۴۷:
اثرپذیری تفاوت‌های مردان و زنان از عوامل محیطی و فرهنگی نیز نقش بسزایی در شکل‌گیری و جهت‌دهی به تفکرات و رفتارهای جنسیتی افراد دارد.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20160216101431-9830-78.pdf سفیری و منصوریان راوندی، «کلیشه‌های جنسیتی و سلامت اجتماعی»، 1394ش، ص38.]</ref> کلیشه‌های جنسیتی از این منظر، می‌توانند به عاملی برای ایجاد تبعیض میان جنسیت‌ها تبدیل ‌شوند که تأثیر منفی بر هر دو جنس دارد. زنان در این کلیشه‌ها به‌عنوان جنس ضعیف و فرودست شناخته می‌شوند و مشارکت آنها در پیشرفت جامعه و تحقق ظرفیت‌های انسانی، محدود می‌شود. مردان نیز از پرورش همه‌جانبه احساسات و جنبه‌های انسانی خود محروم می‌شوند و به‌سوی خشونت، رقابت، پرخاشگری، بی‌تفاوتی و بی‌احساسی سوق پیدا می‌کنند. فشارهای اجتماعی و خانوادگی ناشی از کلیشه‌های جنسیتی، اثرات مخربی بر سلامت جسمی، روانی و اجتماعی زنان و مردان می‌گذارد و موجب تضعیف ارتباط افراد با جامعه، کاهش مشارکت‌های اجتماعی و افت کارایی آنان در فعالیت‌های مختلف می‌شود.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20160216101431-9830-78.pdf سفیری و منصوریان راوندی، «کلیشه‌های جنسیتی و سلامت اجتماعی»، 1394ش، ص39.]</ref> کلیشه‌های جنسیتی نامطلوب به پیش‌داوری‌های ناعادلانه دامن می‌زند و توانایی‌های واقعی افراد را نادیده می‌گیرد.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/1548847975-10116-13-9.pdf  مقدم، «بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر شکل‌گیری کلیشه‌های جنسیتی»، 1397ش، ص102.]</ref>
اثرپذیری تفاوت‌های مردان و زنان از عوامل محیطی و فرهنگی نیز نقش بسزایی در شکل‌گیری و جهت‌دهی به تفکرات و رفتارهای جنسیتی افراد دارد.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20160216101431-9830-78.pdf سفیری و منصوریان راوندی، «کلیشه‌های جنسیتی و سلامت اجتماعی»، 1394ش، ص38.]</ref> کلیشه‌های جنسیتی از این منظر، می‌توانند به عاملی برای ایجاد تبعیض میان جنسیت‌ها تبدیل ‌شوند که تأثیر منفی بر هر دو جنس دارد. زنان در این کلیشه‌ها به‌عنوان جنس ضعیف و فرودست شناخته می‌شوند و مشارکت آنها در پیشرفت جامعه و تحقق ظرفیت‌های انسانی، محدود می‌شود. مردان نیز از پرورش همه‌جانبه احساسات و جنبه‌های انسانی خود محروم می‌شوند و به‌سوی خشونت، رقابت، پرخاشگری، بی‌تفاوتی و بی‌احساسی سوق پیدا می‌کنند. فشارهای اجتماعی و خانوادگی ناشی از کلیشه‌های جنسیتی، اثرات مخربی بر سلامت جسمی، روانی و اجتماعی زنان و مردان می‌گذارد و موجب تضعیف ارتباط افراد با جامعه، کاهش مشارکت‌های اجتماعی و افت کارایی آنان در فعالیت‌های مختلف می‌شود.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20160216101431-9830-78.pdf سفیری و منصوریان راوندی، «کلیشه‌های جنسیتی و سلامت اجتماعی»، 1394ش، ص39.]</ref> کلیشه‌های جنسیتی نامطلوب به پیش‌داوری‌های ناعادلانه دامن می‌زند و توانایی‌های واقعی افراد را نادیده می‌گیرد.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/1548847975-10116-13-9.pdf  مقدم، «بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر شکل‌گیری کلیشه‌های جنسیتی»، 1397ش، ص102.]</ref>


'''رویکرد اسلام به برخی کلیشه‌های جنسیتی زنانه و مردانه'''
==رویکرد اسلام به برخی کلیشه‌های جنسیتی زنانه و مردانه==


اسلام با توجه به تفاوت‌های طبیعی زن و مرد، حقوق و تکالیف آنها را متناسب با توانمندی‌های خدادادی و نیازهای خانوادگی و اجتماعی تنظیم کرده است. این تفاوت‌ها به‌معنای نابرابری ارزشی نیست؛ بلکه با هدف تقویت خانواده، تأمین آرامش، تربیت نسل شایسته، حمایت از زنان در موقعیت‌های آسیب‌پذیر و حفظ سلامت اخلاقی جامعه تعیین شده است.<ref>[https://iss.razavi.ac.ir/article_43_62413f085a720674509af43508fe34ce.pdf  قاسم‌پور، «مقایسۀ تطبیقی نقش‌های جنسیتی در رویکرد اسلامی و جامعه‌شناختی»، 1397ش، ص74.]</ref>
اسلام با توجه به تفاوت‌های طبیعی زن و مرد، حقوق و تکالیف آنها را متناسب با توانمندی‌های خدادادی و نیازهای خانوادگی و اجتماعی تنظیم کرده است. این تفاوت‌ها به‌معنای نابرابری ارزشی نیست؛ بلکه با هدف تقویت خانواده، تأمین آرامش، تربیت نسل شایسته، حمایت از زنان در موقعیت‌های آسیب‌پذیر و حفظ سلامت اخلاقی جامعه تعیین شده است.<ref>[https://iss.razavi.ac.ir/article_43_62413f085a720674509af43508fe34ce.pdf  قاسم‌پور، «مقایسۀ تطبیقی نقش‌های جنسیتی در رویکرد اسلامی و جامعه‌شناختی»، 1397ش، ص74.]</ref>
خط ۵۸: خط ۵۸:


اشتغال؛ اسلام اشتغال زنان در مشاغل متناسب با روحیه و توانایی‌های آنها، مانند پرستاری یا بافندگی را نه‌تنها مجاز دانسته، بلکه در مواردی تشویق کرده است؛ به‌ویژه، در شرایطی که زنان سرپرست خانواده یا نیازمند تأمین معاش خود باشند، اشتغال آنها بلااشکال دانسته شده است. با این حال، اسلام تأکید دارد که وظیفۀ تأمین مالی خانواده به‌عنوان نقش طبیعی مردان نباید دچار تغییر یا جابه‌جایی شود؛ چرا که چنین امری می‌تواند به بحران هویت‌ جنسیتی و اخلال در تعادل نقش‌های خانوادگی منجر شود.<ref>[https://iss.razavi.ac.ir/article_43_62413f085a720674509af43508fe34ce.pdf  قاسم‌پور، «مقایسۀ تطبیقی نقش‌های جنسیتی در رویکرد اسلامی و جامعه‌شناختی»، 1397ش، ص75-76.]</ref>
اشتغال؛ اسلام اشتغال زنان در مشاغل متناسب با روحیه و توانایی‌های آنها، مانند پرستاری یا بافندگی را نه‌تنها مجاز دانسته، بلکه در مواردی تشویق کرده است؛ به‌ویژه، در شرایطی که زنان سرپرست خانواده یا نیازمند تأمین معاش خود باشند، اشتغال آنها بلااشکال دانسته شده است. با این حال، اسلام تأکید دارد که وظیفۀ تأمین مالی خانواده به‌عنوان نقش طبیعی مردان نباید دچار تغییر یا جابه‌جایی شود؛ چرا که چنین امری می‌تواند به بحران هویت‌ جنسیتی و اخلال در تعادل نقش‌های خانوادگی منجر شود.<ref>[https://iss.razavi.ac.ir/article_43_62413f085a720674509af43508fe34ce.pdf  قاسم‌پور، «مقایسۀ تطبیقی نقش‌های جنسیتی در رویکرد اسلامی و جامعه‌شناختی»، 1397ش، ص75-76.]</ref>
==پانویس==
{{پانویس}}


==منابع==
==منابع==
خط ۸۲: خط ۸۵:


«نگاهی به کلیشه‌های سنتی و مدرن: زن باشم یا نباشم؟»، رجانیوز، تاریخ درج مطلب: 13 اردیبهشت 1391ش.
«نگاهی به کلیشه‌های سنتی و مدرن: زن باشم یا نباشم؟»، رجانیوز، تاریخ درج مطلب: 13 اردیبهشت 1391ش.
==پانویس==
{{پانویس}}
[1] Gender Sterotypes
[2] ریاحی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر میزان پذیرش کلیشه‌های جنسیتی (مطالعۀ موردی جوانان کارآموز در مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای استان مازندران»، 1386ش، ص111.
[3] مقدم، «بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر شکل‌گیری کلیشه‌های جنسیتی»، 1397ش، ص93.
[4] سفیری و منصوریان راوندی، «کلیشه‌های جنسیتی و سلامت اجتماعی»، 1394ش، ص38.
<sup>[5]</sup> «کلیشه‌های جنسیتی»، وب‌سایت دهکدۀ اندیشه‌ها.
<sup>[6]</sup> «کلیشه‌های جنسیتی»، وب‌سایت دهکدۀ اندیشه‌ها.
<sup>[7]</sup> «کلیشه‌های جنسیتی»، وب‌سایت دهکدۀ اندیشه‌ها.
[8] مقدم، «بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر شکل‌گیری کلیشه‌های جنسیتی»، 1397ش، ص102.
[9] حسینی و دشتی، «بازنمایی کلیشه‌های جنسیتی در رسانه: مطالعۀ ادبیات داستانی آل‌احمد»، 1391ش، ص30.
[10] خسروشاهی و اسماعیلی فلاح، «واکاوی قوانین و مقررات ناظر به بازنمایی زنان در پیام‌های بازرگانی رسانۀ ملی»، 1398ش، ص133.
[11] معینی‌فر، «بازنمایی کلیشه‌های جنسیتی در رسانه‌ها»، وب‌سایت مرکز آموزش و پژوهش همشهری.
<sup>[12]</sup> «کلیشه‌های جنسیتی»، وب‌سایت دهکدۀ اندیشه‌ها.
[13] قندهاری، «کلیشه‌های جنسیتی چیست؟»، وب‌سایت ستاره.
[14] «نگاهی به کلیشه‌های سنتی و مدرن: زن باشم یا نباشم؟»، رجانیوز.
[15] «نگاهی به کلیشه‌های سنتی و مدرن: زن باشم یا نباشم؟»، رجانیوز.
<sup>[16]</sup> «نگاهی به کلیشه‌های سنتی و مدرن: زن باشم یا نباشم؟»، رجانیوز.
[17] بهرامی، «تعیین اثربخشی کارگاه آموزشی کلیشه‌های جنسیتی بر تغییر کلیشه‌های جنسیتی زنان و مردان شهر اصفهان»، 1386ش، ص104.
[18] «کلیشه‌های جنسیتی»، وب‌سایت دهکدۀ اندیشه‌ها.
[19] مقدم، «بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر شکل‌گیری کلیشه‌های جنسیتی»، 1397ش، ص92-93.
<sup>[20]</sup> سفیری و منصوریان راوندی، «کلیشه‌های جنسیتی و سلامت اجتماعی»، 1394ش، ص38.
<sup>[21]</sup> سفیری و منصوریان راوندی، «کلیشه‌های جنسیتی و سلامت اجتماعی»، 1394ش، 39.
[22] مقدم، «بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر شکل‌گیری کلیشه‌های جنسیتی»، 1397ش، ص102.
<sup>[23]</sup> قاسم‌پور، «مقایسۀ تطبیقی نقش‌های جنسیتی در رویکرد اسلامی و جامعه‌شناختی»، 1397ش، ص74.
<sup>[24]</sup> قاسم‌پور، «مقایسۀ تطبیقی نقش‌های جنسیتی در رویکرد اسلامی و جامعه‌شناختی»، 1397ش، ص78.
<sup>[25]</sup> قاسم‌پور، «مقایسۀ تطبیقی نقش‌های جنسیتی در رویکرد اسلامی و جامعه‌شناختی»، 1397ش، ص77.
<sup>[26]</sup> قاسم‌پور، «مقایسۀ تطبیقی نقش‌های جنسیتی در رویکرد اسلامی و جامعه‌شناختی»، 1397ش، ص75.
<sup>[27]</sup> قاسم‌پور، «مقایسۀ تطبیقی نقش‌های جنسیتی در رویکرد اسلامی و جامعه‌شناختی»، 1397ش، ص73-78.
برگرفته از «https://fa.gender.wiki/wiki/کلیشه_های_جنسیتی»