زن در آیین زرتشت: تفاوت میان نسخه‌ها

ایرانیان باستان، زنان را کانون مهرورزی و باروری می‌دانستند ازین‌روی همواره آنان را مورد تکریم قرار می‌دادند. بعد از ظهور زرتشت آموزه‌های دینی این پیامبر نه تنها جایگاه زن در جامعۀ ایرانی را کم‌رنگ نکرده بلکه تاکید‌های این دین بر یکسانی زن و مرد سبب شد تا قوانین حقوقی عادلانه‌تری برای زنان مدون گردد. در گات‌ها هر جا زرتشت از زن (=نایری) و مرد (= نا) یاد می‌کند برای هر دو ارزش مساوی قایل می‌گردد. وجود سه امشاسپند زن در کنار سه امشاسپند مرد- که یاریگر زرتشت هستند- از یک‌سو و احترام زرتشت به الاهۀ آناهیتا به منزلۀ الاهۀ زن از سوی دیگر خود بیانگر اهمیت مقام زن از دیدگاه زرتشت بود. نیک‌نگری و یکسان‌نگری زرتشت نسبت به دو عنصر اصلی آفرینش سبب شد تا لزوم حضور زنان در عرصه‌های آموزشی، سیاسی و دینی بیش‌تر از پیش احساس گردد.<ref>[https://vista.ir/w/a/21/gdhug یدالله‌پور، «موقعیت زن در دیدگاه زرتشتیان»،  در وب‌سایت ویستا.]</ref>

بر اساس ماده ۱۶ احوال شخصیه زرتشتیان؛ تعدد زوجات برای زن و مرد زرتشتی جایز نیست.<ref>[https://haftasman.urd.ac.ir/article_66704_4376aef194ab38ea1d7d9b6a81624773.pdf قائم‌مقام فراهانی، «موقعیت زنان در دین زرتشتی بر اساس کتب فقهی و حقوقی»،  1392ش، ص116.]</ref> دربارۀ ازدواج با محارم گزارش‌ها متفاوت است؛ برخی معتقدند؛ در این آیین، ازدواج با محارم نسبی و سببی حرام دانسته شده و فرزندخواندگی نیز از عوامل حرمت ازدواج به‌شمار می‌رود.<ref>[https://haftasman.urd.ac.ir/article_66704_4376aef194ab38ea1d7d9b6a81624773.pdf قائم‌مقام فراهانی، «موقعیت زنان در دین زرتشتی بر اساس کتب فقهی و حقوقی»،  1392ش، ص120-119.]</ref> اما اکثر محققین با توجه به مدارک معتبر، جواز ازدواج با محارم در آیین زرتشتیان را مسلم می‌دانند.<ref> [https://www.porseman.com/article/%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA-%D9%88-%D8%AA%D8%B9%D8%AF%D8%AF-%D8%B2%D9%88%D8%AC%D8%A7%D8%AA/119240 «زرتشت و تعدد زوجات»،  در وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان.]</ref>

طلاق در نزد زرتشت امر منفور و مطرود به‌شمار می‌رود.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/1650366647-10125-19-12.pdf احمدوند و زیوری‌میرزایی، «مطالعه تطبیقی حقوق زن از منظر اسلام و زرتشت»،  1400ش، بی‌ص.]</ref> طلاق دادن امری دشوار بوده و شوهر به راحتی نمی‌توانست همسر خود را رها کند. در کتاب دین‌کرت آمده‌است؛ هرگاه شوهر بخواهد همسرش را طلاق دهد باید نزد قاضی شکایت کند. اگر قاضی رای به ادامۀ زندگی داد آن‌ها باید زندگی خود را ادامه دهند. شوهر متمرد نیز به مجازات سخت محکوم می‌شد تا بی‌جهت متمایل به طلاق نشود. طلاق به چهار مورد؛ محرز شدن فساد اخلاقی، پرداختن به جادوگری، عقیم بودن زن و مخفی نگه‌داشتن دشتان (عادت ماهیانه)،  محدود می‌شد و زن تنها در مورد ناتوانی جنسی مرد می‌توانست درخواست طلاق دهد.<ref>[https://vista.ir/w/a/21/gdhug یدالله‌پور، «موقعیت زن در دیدگاه زرتشتیان»،  در وب‌سایت ویستا.]</ref>

امور [[خانواده]] به‌طور مشترک توسط زن و مرد اداره می‌شد، زن کدبانوی خانه و تسلط کامل بر اداره امور داخلی منزل داشته و مرد نمی‌توانسته در آن دخالت کند.<ref>[https://haftasman.urd.ac.ir/article_66704_4376aef194ab38ea1d7d9b6a81624773.pdf قائم‌مقام فراهانی، «موقعیت زنان در دین زرتشتی بر اساس کتب فقهی و حقوقی»،  1392ش، ص112.]</ref> البته مرد سرپرست زن بوده و زن باید مطیع شوهر بوده و حتی او را سجده کند.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/1601985567-10314-99-35.pdf ﺑﯿﻮک‌زاده، «ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺣﻘﻮقی زن در اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن (ﺑﺎ اﺷﺎره ﻫﺎیی ﺑﺮ زن در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ)»،  1391ش، ص47.]</ref>

بر مبنای آیین زرتشت، ایزد چیستا الاهه دانایی که گاهی در اوستا به شکل الاهۀ زن نمایان می‌شود حاکی از رسالت زن در تحصیل علم و تربیت اطفال است. این ایزد از اهورامزدا نقش تعلیم‌ و تربیت را برای مادران اخذ کرده‌است. ازین‌روی مادر بهترین تعلیم‌دهنده در دین زرتشت به شمار آمده و از همان سال‌های اولیۀ زندگی کودکان، تعلیم و تربیت او را آغاز می‌کرد و به این طریق مادران با تربیت فرزندان خود روشنایی‌‌بخش دل و جان می‌شدند، در ‌صورت نبودن مادر، خواهر یا عمه وظیفۀ تعلیم را به‌عهده می‌گرفتند. آموزش عمومی دختران را از پسران جدا کرده و آنان را برای امور خانه‌داری و مادر شدن مهیا می‌کردند. اما در مرحلۀ آموزش بالاتر، برحسب موقعیت اجتماعی خانواده‌ها، آموزش هرچند در عمل اختصاص به طبقۀ اشراف داشت اما منع دینی برای تحصیل زنان وجود نداشت.<ref>[https://vista.ir/w/a/21/gdhug یدالله‌پور، «موقعیت زن در دیدگاه زرتشتیان»،  در وب‌سایت ویستا.]</ref> در گاهان که سروده خود زرتشت است، برای زن نقش‌های متناسب با طبیعت زنانه بویژه مادری سفارش می‌شود، در اویستای متأخر بر نقش زنان تأکید بیشتر شده و جایگاه والایی برای آنها تصویر شده است.<ref>[https://haftasman.urd.ac.ir/article_66704_4376aef194ab38ea1d7d9b6a81624773.pdf قائم‌مقام فراهانی، «موقعیت زنان در دین زرتشتی بر اساس کتب فقهی و حقوقی»،  1392ش، ص111.]</ref>

وجود سه امشاسپند زن در دین زرتشت؛ سپنته آرمئی‌تی، هئوروتات و امرتات که به ترتیب مظاهر مهرورزی، بالندگی، جاودانگی و رویش هستند، بیانگر اهمیت نقش زن و مادر در این آیین بوده و حاکی از دخالت زنان در امور دینی است. مطابق برخی گزارش‌ها؛ زنان بعد از یائسه شدن می‌توانستند مقام نگهداری از آتش مقدس را به عهده گرفته و تا سطح مدیر تشریفات مذهبی نیز ارتقا یابند. در دین‌کرت، به توانایی زنان در امر قضاوت شده و زنان مطلع به علم حقوق بر مردانی ناآگاه برتری داده شده است. در آیین زرتشت زنان و مردان در انجام وظایف دینی مساوی دانسته شده؛ هر دو ملزم بودند تا هر سال 6 وظیفۀ مذهبی خود را به جا آورند. یکی از این وظایف، جشن گرفتن روزگار پدر و مادر بود. در خور توجه است که، مشغول بودن زن به امور خانه و بچه‌داری باعث معافیت او از انجام تشریفات مذهبی نیز می‌شد.<ref>یدالله‌پور، «موقعیت زن در دیدگاه زرتشتیان»،  در وب‌سایت ویستا.</ref> زنان می‌توانستند درآمد ویژه داشته، صاحب مال و مکنت خود باشند. آنها می‌توانستند به وکالت دادگستری پرداخته و در مواردی عهده‌دار مسند قضاوت می‌شدند.<ref>قائم‌مقام فراهانی، «موقعیت زنان در دین زرتشتی بر اساس کتب فقهی و حقوقی»،  1392ش، ص113-112.</ref> در در دین زرتشت به محدودیتی برای مشارکت زنان در امور سیاسی اشاره نشده‌است. با این حال به نظر می‌رسد تا زمانی‌که مردان لایق برای دست‌یابی به این امور وجود داشتند از زنان استفاده نمی‌شد.<ref>یدالله‌پور، «موقعیت زن در دیدگاه زرتشتیان»،  در وب‌سایت ویستا.</ref>  

مطابق داده‌های تاریخی، زنان زرتشتی خود را مقید به حجاب می‌دانستند. زنان عادی در دورۀ اشکانی، قبایی بر تن کرده و با شنلی گیسوان خود را می‌پوشاندند؛ به شیوۀ یونانیان آرایش کرده و از میان سر فرق باز می‌کردند. از دیگر لباس‌های زنان پیراهن بلند، گشاد، پرچین آستین‌دار بود پیراهن دیگری داشتند که روی اولی می‌پوشیدند. روی این دو پیراهن، چادری نیز بر سر می‌کردند. به اعتقاد برخی مورخان در ایران باستان فقط زنان وابسته به طبقۀ اشراف موظف به رعایت حجاب بودند و بقیه موظف به پوشاندن چهرۀ خود نبودند. دلیل این گروه از محققان فرش کوچکی است که رودنکه- شرق‌شناس شوروی- از دورۀ هخامنشی یافته است. ملکه‌ها از شنل‌های بلندی که کاملاً بدن و سینه را می‌پوشاند استفاده می‌کردند. در منابع زرتشتی تاکید شده، زنان نباید به خودآرایی پرداخته و چهرۀ خود را آرایش کنند و کسی‌که مرتکب این عمل شود، به دوزخ می‌رود. <ref>یدالله‌پور، «موقعیت زن در دیدگاه زرتشتیان»،  در وب‌سایت ویستا.</ref>

زرتشتیان در اسفند ماه، روزی را به‌عنوان روز زن جشن می‌گرفتند<ref>قائم‌مقام فراهانی، «موقعیت زنان در دین زرتشتی بر اساس کتب فقهی و حقوقی»،  1392ش، ص112.</ref> که به جشن سپنته آرمئی‌تی معروف بود و این روز به سپندارمذ به‌معنای نگهبان زمین نامیده می‌شود. سپندارمذ در عالم معنوی، مظهر محبت اهورامزدا و در جهان جسمانی فرشته‌ای است موکل زمین که آن را دختر اهورامزدا خوانده‌اند. با توجه به این‌که زمین همانند زنان خاصیت باروری دارند این جشن برای بزرگ‌داشت زنان نیکوکار برگزار می‌شود. در این روز مادران از فرزندان خود و زنان از شوهران‌شان هدایایی دریافت کرده و زنان نیکوکار که فرزندان نیکو پرورش داده بودند مورد تقدیر واقع می‌شدند. زنان در این روز به‌طور کامل استراحت می‌کردند. مردان به پاس تلاش یک‌سالۀ همسرانشان، وظایف زنان را به عهده می‌گرفتند. ابوریحان بیرونی نیز به این موضوع اشاره کرده و معتقد است؛ این عید زنانه بود و زنان از شوهران خود هدیه دریافت می‌کردند لذا، به جشن مزدگیران معروف بوده است.<ref>یدالله‌پور، «موقعیت زن در دیدگاه زرتشتیان»،  در وب‌سایت ویستا.</ref>