| خط ۴: | خط ۴: | ||
==مفهوم شناسی== | ==مفهوم شناسی== | ||
«نرخ طلاق» به نسبت طلاقهای یک جامعه در دوره زمانی خاص (معمولاً یک سال تمام شمسی) بر مبنای معینی گفته | «نرخ طلاق» به نسبت طلاقهای یک جامعه در دوره زمانی خاص (معمولاً یک سال تمام شمسی) بر مبنای معینی گفته میشود<ref>. قاسمی، «بازخوانی رابطه کاهش نرخ فرزندآوری با افزایش نرخ طلاق در ایران»، 1399ش، ص79.</ref> که بر اساس شاخصهای مختلفی سنجیده میشود. «طلاق»<ref>. Divorce</ref> در لغت بهمعنای رهایی و آزاد کردن و در عرف عام، بهمعنای جدایی است؛ اما این واژه به پدیدهای اجتماعی اشاره دارد که در حوزههای تخصصی مختلفی تعریف شده است: | ||
1. دانش حقوق: طلاق، انحلال قانونی، شرعی و عرفی یک ازدواج رسمی تحت شرایط و مقررات خاص<ref>. یعقوبیدوست، جامعهشناسی مسائل اجتماعی معاصر در ایران، 1397ش، ص315.</ref> در زمان حیات زوجین است؛ بهگونهای که زوجین بعد از طلاق میتوانند بار دیگر ازدواج کنند.<ref>. بستان، اسلام و جامعهشناسی خانواده، 1389ش، ص239.</ref> | 1. دانش حقوق: طلاق، انحلال قانونی، شرعی و عرفی یک ازدواج رسمی تحت شرایط و مقررات خاص<ref>. یعقوبیدوست، جامعهشناسی مسائل اجتماعی معاصر در ایران، 1397ش، ص315.</ref> در زمان حیات زوجین است؛ بهگونهای که زوجین بعد از طلاق میتوانند بار دیگر ازدواج کنند.<ref>. بستان، اسلام و جامعهشناسی خانواده، 1389ش، ص239.</ref> | ||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
نرخ طلاق بر اساس شاخصهای گوناگونی قابل سنجش است: | نرخ طلاق بر اساس شاخصهای گوناگونی قابل سنجش است: | ||
* شاخص میزان خام طلاق: از نسبت کل افراد طلاقگرفته در یک جامعه به میانه همان جمعیت (معمولاً در یک سال تقویمی) ضرب در هزار بهدست میآید.<ref>[https://data.gov.ir/dataset/19de1964a9826de7c0f4fdbb39ee122821f538a3 . نرخ خام طلاق در کشور، وبسایت سازمان ثبت احوال کشور.]</ref> | *شاخص میزان خام طلاق: از نسبت کل افراد طلاقگرفته در یک جامعه به میانه همان جمعیت (معمولاً در یک سال تقویمی) ضرب در هزار بهدست میآید.<ref>[https://data.gov.ir/dataset/19de1964a9826de7c0f4fdbb39ee122821f538a3 . نرخ خام طلاق در کشور، وبسایت سازمان ثبت احوال کشور.]</ref> | ||
Div. n = div/P (15+) × 1000 | Div. n = div/P (15+) × 1000 | ||
* شاخص ﻧﺴﺒﺖ طلاق ﺑﻪ ازدواج: با ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺗﻌﺪاد ﻃﻼقﻫﺎی ثبتﺷﺪه ﺑﻪ ازدواجﻫﺎ ﺿﺮب در 100، ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪازای ﻫﺮ 100 ازدواج در ﺳﺎل، ﭼﻨﺪ ﻃﻼق وﺟﻮد دارد.<ref>. اﻓﺮاﺳﻴﺎﺑﻲ و دﻫﻘﺎﻧﻲ، «مطالعه کیفی ازدواج پرمخاطره در میان زنان درگیر طلاق شهر یزد»، 1396ش، ص166.</ref> طبق این شاخص، از سال 1365-1380ش، نسبت طلاق به هر صد ازدواج، تفاوت چندانی نداشته؛ اما از سال 1380ش، افزایش چشمگیری داشته است.<ref>. عبدی، مقدمهای بر پژوهش در جامعهشناسی خانواده در ایران، 1393ش، ص94.</ref> همچنین درحالیکه تعداد ازدواجها از سال 1384ش، رو به کاهش بوده، تعداد طلاقها با سرعت بیشتری روبه فزونی گذاشته و به حدود دو برابر در سال 1394ش، نزدیک شده است و در سال 1399ش به بالای 183هزار طلاق رسیده که نسبت به سال پیش از آن، 3. 6% افزایش یافته است.<ref>[https://amar.org.ir/Portals/0/PropertyAgent/6200/Files/36993/salnameh-1399.pdf . سالنامه آماری 1399، وبسایت مرکز آمار ایران، ص128 و 170.]</ref> در بهار ١٤٠٠ش، بیشترین تعداد طلاقها در بازه سنی 30-39 سال بوده و نسبت به فصل مشابه سال قبل، ازدواج 23. 6% و طلاق 16. 4% افزایش یافته است.<ref>[https://arakmu.ac.ir/file/download/news/1637469942-1400.pdf . «گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران، بهار١٤٠٠»، وبسایت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی اراک.]</ref> | *شاخص ﻧﺴﺒﺖ طلاق ﺑﻪ ازدواج: با ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺗﻌﺪاد ﻃﻼقﻫﺎی ثبتﺷﺪه ﺑﻪ ازدواجﻫﺎ ﺿﺮب در 100، ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪازای ﻫﺮ 100 ازدواج در ﺳﺎل، ﭼﻨﺪ ﻃﻼق وﺟﻮد دارد.<ref>. اﻓﺮاﺳﻴﺎﺑﻲ و دﻫﻘﺎﻧﻲ، «مطالعه کیفی ازدواج پرمخاطره در میان زنان درگیر طلاق شهر یزد»، 1396ش، ص166.</ref> طبق این شاخص، از سال 1365-1380ش، نسبت طلاق به هر صد ازدواج، تفاوت چندانی نداشته؛ اما از سال 1380ش، افزایش چشمگیری داشته است.<ref>. عبدی، مقدمهای بر پژوهش در جامعهشناسی خانواده در ایران، 1393ش، ص94.</ref> همچنین درحالیکه تعداد ازدواجها از سال 1384ش، رو به کاهش بوده، تعداد طلاقها با سرعت بیشتری روبه فزونی گذاشته و به حدود دو برابر در سال 1394ش، نزدیک شده است و در سال 1399ش به بالای 183هزار طلاق رسیده که نسبت به سال پیش از آن، 3. 6% افزایش یافته است.<ref>[https://amar.org.ir/Portals/0/PropertyAgent/6200/Files/36993/salnameh-1399.pdf . سالنامه آماری 1399، وبسایت مرکز آمار ایران، ص128 و 170.]</ref> در بهار ١٤٠٠ش، بیشترین تعداد طلاقها در بازه سنی 30-39 سال بوده و نسبت به فصل مشابه سال قبل، ازدواج 23. 6% و طلاق 16. 4% افزایش یافته است.<ref>[https://arakmu.ac.ir/file/download/news/1637469942-1400.pdf . «گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران، بهار١٤٠٠»، وبسایت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی اراک.]</ref> | ||
شاخص نسبت طلاق به ازدواج فاقد دقت کافی است؛ چون سنجش طلاقهایی که حاصل ازدواجهای چندین دهه است، با میزان ازدواجهای یک سال دقیق نیست و نیز کاهش ازدواج و افزایش طلاق متاثر از کاهش جمعیت جوان و افزایش جمعیت میانسال است.<ref>[https://farsnews.ir/news/14000207000337/%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D9%87-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D9%88%D8%AF-%D8%B6%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%87%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%84-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87 . موحد، «چرا آمار طلاق به اشتباه گزارش میشود؟»، خبرگزاری فارس.]</ref> | شاخص نسبت طلاق به ازدواج فاقد دقت کافی است؛ چون سنجش طلاقهایی که حاصل ازدواجهای چندین دهه است، با میزان ازدواجهای یک سال دقیق نیست و نیز کاهش ازدواج و افزایش طلاق متاثر از کاهش جمعیت جوان و افزایش جمعیت میانسال است.<ref>[https://farsnews.ir/news/14000207000337/%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D9%87-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D9%88%D8%AF-%D8%B6%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%87%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%84-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87 . موحد، «چرا آمار طلاق به اشتباه گزارش میشود؟»، خبرگزاری فارس.]</ref> | ||
* شاخص میزان عمومی طلاق: تعداد طلاق رخداده در ازای هر 1000 نفر جمعیت: | *شاخص میزان عمومی طلاق: تعداد طلاق رخداده در ازای هر 1000 نفر جمعیت: | ||
میزان عمومی طلاق مساوی است با: تعداد طلاق در یک سال تقسیم بر جمعیت میانه همان سال ضرب در ۱۰۰۰ | میزان عمومی طلاق مساوی است با: تعداد طلاق در یک سال تقسیم بر جمعیت میانه همان سال ضرب در ۱۰۰۰ | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
شاخص میزان عمومی طلاق نیز از این حیث اشکال دارد که تعریف خانوار بهمعنای جمعیت متاهل نیست؛ بلکه افراد مجردِ مستقل و بیسرپرست را نیز شامل شده و این شاخص، کل جمعیت را لحاظ میکند؛ حال آنکه جمعیت در معرض طلاق، جمعیت متاهلان است که مناسبترین شاخص محسوب میشود. | شاخص میزان عمومی طلاق نیز از این حیث اشکال دارد که تعریف خانوار بهمعنای جمعیت متاهل نیست؛ بلکه افراد مجردِ مستقل و بیسرپرست را نیز شامل شده و این شاخص، کل جمعیت را لحاظ میکند؛ حال آنکه جمعیت در معرض طلاق، جمعیت متاهلان است که مناسبترین شاخص محسوب میشود. | ||
* شاخص میزان طلاق متاهلان: از تقسیم تعداد طلاق رخداده به ازای هر 1000 زن متاهل بهدست میآید: <ref>. عباسی و همکاران، طلاق در ایران، 1397ش، ص30.</ref> | *شاخص میزان طلاق متاهلان: از تقسیم تعداد طلاق رخداده به ازای هر 1000 زن متاهل بهدست میآید: <ref>. عباسی و همکاران، طلاق در ایران، 1397ش، ص30.</ref> | ||
Div. m = div/Pm × 1000 | Div. m = div/Pm × 1000 | ||
| خط ۴۹: | خط ۴۹: | ||
==قوانین و اسناد سیاستی طلاق در ایران== | ==قوانین و اسناد سیاستی طلاق در ایران== | ||
جمهوری اسلامی در اسناد بالادستی خود مانند قانون اساسی، تاکید بر پیشگیری یا کاهش طلاق غیرضروری دارد. در فصل پنجم نقشه مهندسی کشور، کاهش طلاق، یکی از | جمهوری اسلامی در اسناد بالادستی خود مانند قانون اساسی، تاکید بر پیشگیری یا کاهش طلاق غیرضروری دارد. در فصل پنجم نقشه مهندسی کشور، کاهش طلاق، یکی از اولویتهای فرهنگی ذکر شده<ref>. سند نقشه مهندسی فرهنگی کشور، 1393ش، ص28.</ref> و طبق مواد مختلف برنامه ششم توسعه، دولت به برنامهریزی برای کاهش اولویتدار نرخ طلاق و سازمان بهزیستی به اقدام برای کاهش طلاق به میزان 20% مکلف شدهاند.<ref>[https://rc.majlis.ir/fa/law/show/1014547https:/rc.majlis.ir/fa/law/show/1014547 . قانون برنامه ششم توسعه، وبسایت مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، مواد 78، 80، 104 و 113.]</ref> بند 13 سیاستهای کلی خانواده نیز بر «پیشگیری از آسیبهای اجتماعی و عوامل تزلزل نهاد خانواده بهویژه موضوع طلاق و جبران آسیبهای ناشی از آن با شناسایی مستمر عوامل طلاق و فروپاشی خانواده و فرهنگسازی کراهت طلاق» تاکید دارد.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=34254 . خامنهای، «ابلاغ سیاستهای کلی خانواده»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیتالله خامنهای.]</ref> | ||
قانون مدنی کشور نیز بهمنظور ضابطهمند کردن فرایند طلاق، همچون تعیین فرایند درخواست طلاق برای زوجین جهت صدور حکم یا گواهی دادگاهی و ثبت دفتری آن، تغییرات مهمی داشته است؛ <ref>[https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1344892 . کلهر و ارحامی، «سیاستهای کاهش طلاق در کشور»، وبسایت مرکز پژوهشها مجلس شورای اسلامی.]</ref> ازجمله طبق ماده 1133، مرد هنگام ازدواج به زن وکالت بلاعزل میدهد تا با وجود یکی از مشکلات دهگانه با دریافت گواهی دادگاه، خود را مطلقه کند.<ref>[https://davoudabadi.ir/page/2860319/%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87-1133-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C . قانون مدنی، ماده 1133.]</ref> طبق ماده 1130 نیز دادگاه با تشخیص عسروحرج ادامه زندگی برای زن، مرد را مجبور به طلاق میکند.<ref>[https://davoudabadi.ir/page/2946835/%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87-1130-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C . قانون مدنی، ماده 1130.]</ref> | قانون مدنی کشور نیز بهمنظور ضابطهمند کردن فرایند طلاق، همچون تعیین فرایند درخواست طلاق برای زوجین جهت صدور حکم یا گواهی دادگاهی و ثبت دفتری آن، تغییرات مهمی داشته است؛ <ref>[https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1344892 . کلهر و ارحامی، «سیاستهای کاهش طلاق در کشور»، وبسایت مرکز پژوهشها مجلس شورای اسلامی.]</ref> ازجمله طبق ماده 1133، مرد هنگام ازدواج به زن وکالت بلاعزل میدهد تا با وجود یکی از مشکلات دهگانه با دریافت گواهی دادگاه، خود را مطلقه کند.<ref>[https://davoudabadi.ir/page/2860319/%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87-1133-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C . قانون مدنی، ماده 1133.]</ref> طبق ماده 1130 نیز دادگاه با تشخیص عسروحرج ادامه زندگی برای زن، مرد را مجبور به طلاق میکند.<ref>[https://davoudabadi.ir/page/2946835/%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87-1130-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C . قانون مدنی، ماده 1130.]</ref> | ||
| خط ۸۰: | خط ۸۰: | ||
طبق نظریه مبادله، اگر یکی از زوجین، احساس زیان در ازدواج کند، احتمال گسست وجود دارد.<ref>. قاضیزاده، «فراتحلیل کمّی بررسی عوامل مؤثر بر طلاق طی سالهای 1379 تا 1393»، 1401ش، ص211.</ref> همچنین توان زوجین در تامین مستقل نیازهای خود و عدم وابستگیشان به روابط زناشویی، استحکام خانواده را سست میکند. از منظر نظریه نیاز و انتظار، عدم تامین انتظارات هر یک از زوجین در زندگی زناشویی، به نارضایتی و پشیمانی آنان منجر میشود. در نظریه توزیع قدرت نیز تضاد میان زوجین سبب تلاش هر یک برای تسلط بر دیگری و تداوم این وضعیت سبب افزایش تنش و نهایتاً طلاق میشود.<ref>. نیازی و همکاران، «ﻓﺮاﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت درﺑﺎرة ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻃﻼق در اﻳﺮان ﺑﺮای دورة 1386-1396»، 1396ش، ص183.</ref> طبق نظریه همسانهمسری، ناهمسانی فرهنگی، نژادی و مذهبی زوجین به طلاق میانجامد و در نظریه شبکه، اگر زوجین عضو شبکهای از خانوادهها و اطرافیان مختلف باشند، با هضمشدن در آن شبکه، ناخواسته با همسر خود طبق الگوهای شبکه تعامل میکنند که سبب جدال، تیرگی روابط و طلاق میشود.<ref>. قاضیزاده، «فراتحلیل کمّی بررسی عوامل مؤثر بر طلاق طی سالهای 1379 تا 1393»، 1401ش، ص211.</ref> | طبق نظریه مبادله، اگر یکی از زوجین، احساس زیان در ازدواج کند، احتمال گسست وجود دارد.<ref>. قاضیزاده، «فراتحلیل کمّی بررسی عوامل مؤثر بر طلاق طی سالهای 1379 تا 1393»، 1401ش، ص211.</ref> همچنین توان زوجین در تامین مستقل نیازهای خود و عدم وابستگیشان به روابط زناشویی، استحکام خانواده را سست میکند. از منظر نظریه نیاز و انتظار، عدم تامین انتظارات هر یک از زوجین در زندگی زناشویی، به نارضایتی و پشیمانی آنان منجر میشود. در نظریه توزیع قدرت نیز تضاد میان زوجین سبب تلاش هر یک برای تسلط بر دیگری و تداوم این وضعیت سبب افزایش تنش و نهایتاً طلاق میشود.<ref>. نیازی و همکاران، «ﻓﺮاﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت درﺑﺎرة ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻃﻼق در اﻳﺮان ﺑﺮای دورة 1386-1396»، 1396ش، ص183.</ref> طبق نظریه همسانهمسری، ناهمسانی فرهنگی، نژادی و مذهبی زوجین به طلاق میانجامد و در نظریه شبکه، اگر زوجین عضو شبکهای از خانوادهها و اطرافیان مختلف باشند، با هضمشدن در آن شبکه، ناخواسته با همسر خود طبق الگوهای شبکه تعامل میکنند که سبب جدال، تیرگی روابط و طلاق میشود.<ref>. قاضیزاده، «فراتحلیل کمّی بررسی عوامل مؤثر بر طلاق طی سالهای 1379 تا 1393»، 1401ش، ص211.</ref> | ||
=== | ===مهمترین عوامل طلاق در ایران=== | ||
طبق پژوهشها، عوامل طلاق در چهار دهه اخیر در ایران جابهجا شدهاند؛ بهعنوان مثال، بهجای اختلاف سنی زوجین که مهمترین عامل سه دهه ابتدایی بوده، <ref>. کلانتری و همکاران، «مرور سه دهه تحقیقات علل طلاق در ایران»، 1390ش، ص148.</ref> در دهه اخیر، افزایش سطح انتظارات و تامیننشدن آن، بیشترین تاثیر را داشته است. مهمترین عوامل طلاق در ایران در دهه 1390ش بهترتیب عبارتند از: | طبق پژوهشها، عوامل طلاق در چهار دهه اخیر در ایران جابهجا شدهاند؛ بهعنوان مثال، بهجای اختلاف سنی زوجین که مهمترین عامل سه دهه ابتدایی بوده، <ref>. کلانتری و همکاران، «مرور سه دهه تحقیقات علل طلاق در ایران»، 1390ش، ص148.</ref> در دهه اخیر، افزایش سطح انتظارات و تامیننشدن آن، بیشترین تاثیر را داشته است. مهمترین عوامل طلاق در ایران در دهه 1390ش بهترتیب عبارتند از: | ||
