| خط ۴: | خط ۴: | ||
آیین بودا با شعار رهایی انسان از رنج، پدید آمد و با نقد نظام کاستی در هند، میکوشید تا از رنج زنان بکاهد؛ اما بودا نتوانست مانع رسوخ مردسالاری در ذهنیت و آیین خود شود. در دعوت رسمی بودا، نگاه جنسیتی وجود نداشت؛ اما رهبانیت شیوة اصلی رسیدن به نیروانا شمرده شده و زن زنجیر تعلق مرد به دنیا تلقی میشد؛ لذا تبعیض علیه زن در آیین بودا نیز تداوم یافت. زندگی راهبهها تحت مدیریت راهبان ساماندهی شده و راهبهها نمیتوانند، خطای راهبها را تذکر دهند. موقعیت اجتماعی و خانوادگی زنان تابع فرهنگ عمومی است. ازدواج برای افرادی که نمیتوانند به رهبانیت متعهد بمانند امری شایسته دانسته میشود. آموزههای بودایی برای بانوان، در نقش زن، همسر و مادری احترام و جایگاهی خاص قائل است. والدین در قبال فرزندان خود مسئول بوده و فرزندان ملزم به تکریم والدین بهویژه مادر خود هستند. | آیین بودا با شعار رهایی انسان از رنج، پدید آمد و با نقد نظام کاستی در هند، میکوشید تا از رنج زنان بکاهد؛ اما بودا نتوانست مانع رسوخ مردسالاری در ذهنیت و آیین خود شود. در دعوت رسمی بودا، نگاه جنسیتی وجود نداشت؛ اما رهبانیت شیوة اصلی رسیدن به نیروانا شمرده شده و زن زنجیر تعلق مرد به دنیا تلقی میشد؛ لذا تبعیض علیه زن در آیین بودا نیز تداوم یافت. زندگی راهبهها تحت مدیریت راهبان ساماندهی شده و راهبهها نمیتوانند، خطای راهبها را تذکر دهند. موقعیت اجتماعی و خانوادگی زنان تابع فرهنگ عمومی است. ازدواج برای افرادی که نمیتوانند به رهبانیت متعهد بمانند امری شایسته دانسته میشود. آموزههای بودایی برای بانوان، در نقش زن، همسر و مادری احترام و جایگاهی خاص قائل است. والدین در قبال فرزندان خود مسئول بوده و فرزندان ملزم به تکریم والدین بهویژه مادر خود هستند. | ||
== تاریخچه آیین بودا == | ==تاریخچه آیین بودا== | ||
بودیسم شش قرن پیش از میلاد مسیح، در هندوستان شرقی ظهور کرد و از هندوئیزم منشعب شد. بودا سعی در خرافهزدایی از نظام اعتقادی هندوها داشت. آیین بودا، فراز و نشیبهای فروانی داشته و راهبان، متولیان اصلی آن شمرده میشوند. بودیسم دارای فرقههای متعدد است که در مشرق و جنوب آسیا پیروانی دارد.<ref>حکمت، نُه گفتار در تاریخ ادیان، 1342ش، ص72.</ref> نیروانا هدف غایی بودیسم است و مراد از آن، مرحله فنا شدن و بهسعادت نهایی رسیدن است.<ref>حکمت، نُه گفتار در تاریخ ادیان، 1342ش، ص79.</ref> رهبانیت هسته مرکزی این آیین بوده و کهنترین سنت رهبانی در جهان بهشمار میآید.<ref>[https://jzvj.marvdasht.iau.ir/article_4057_9cfe2dd40fcf71aa50749eaf97b49a32.pdf فتاحی، «فهم عوامل اجتماعی مرتبط با جایگاه اجتماعی زنان راهبه»، ص249.]</ref> زنان در آیین هندو تحت شدیدترین ستم بودند. هرچند برخی محققین؛ حرکت بودا این شاهزاده هندی علیه نظام طبقاتی هند را از مهمترین تحولات تاریخی برای بهبودی جایگاه زنان هندی میدانند؛<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/161072 شيرازينژاد، «زن در قرآن كريم و متون بودايي»، وبسایت راسخون.]</ref> اما رهبانیت بودایی موجب شد که بوداییها نیز نسبت به زنان نگرش منفی پیدا کرده و زنان را عامل تباهی مردان تلقی کنند.<ref>[https://sanad.iau.ir/Journal/earq/Article/1113332/FullText جعفری و دادفر، «زن، خانواده و ازدواج در آیین بودا»، ص71.]</ref> | بودیسم شش قرن پیش از میلاد مسیح، در هندوستان شرقی ظهور کرد و از هندوئیزم منشعب شد. بودا سعی در خرافهزدایی از نظام اعتقادی هندوها داشت. آیین بودا، فراز و نشیبهای فروانی داشته و راهبان، متولیان اصلی آن شمرده میشوند. بودیسم دارای فرقههای متعدد است که در مشرق و جنوب آسیا پیروانی دارد.<ref>حکمت، نُه گفتار در تاریخ ادیان، 1342ش، ص72.</ref> نیروانا هدف غایی بودیسم است و مراد از آن، مرحله فنا شدن و بهسعادت نهایی رسیدن است.<ref>حکمت، نُه گفتار در تاریخ ادیان، 1342ش، ص79.</ref> رهبانیت هسته مرکزی این آیین بوده و کهنترین سنت رهبانی در جهان بهشمار میآید.<ref>[https://jzvj.marvdasht.iau.ir/article_4057_9cfe2dd40fcf71aa50749eaf97b49a32.pdf فتاحی، «فهم عوامل اجتماعی مرتبط با جایگاه اجتماعی زنان راهبه»، ص249.]</ref> زنان در آیین هندو تحت شدیدترین ستم بودند. هرچند برخی محققین؛ حرکت بودا این شاهزاده هندی علیه نظام طبقاتی هند را از مهمترین تحولات تاریخی برای بهبودی جایگاه زنان هندی میدانند؛<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/161072 شيرازينژاد، «زن در قرآن كريم و متون بودايي»، وبسایت راسخون.]</ref> اما رهبانیت بودایی موجب شد که بوداییها نیز نسبت به زنان نگرش منفی پیدا کرده و زنان را عامل تباهی مردان تلقی کنند.<ref>[https://sanad.iau.ir/Journal/earq/Article/1113332/FullText جعفری و دادفر، «زن، خانواده و ازدواج در آیین بودا»، ص71.]</ref> | ||
== بنیادهای اعتقادی آیین بودا == | ==بنیادهای اعتقادی آیین بودا== | ||
سرگذشت بودا، مؤسس آیین بودایی، همراه با افسانه است. این آیین از ادیان بزرگ جهان بوده و مجموعهای از اصول فلسفی و اخلاقی را در بردارد. <ref>[https://sanad.iau.ir/Journal/earq/Article/1113332/FullText جعفری و دادفر، «زن، خانواده و ازدواج در آیین بودا»، ص68.]</ref> بودا از توالی مرگ و تولدها که از آن در هندوئیزم تعبیر به تناسخ میشود، رنج میبرد. او تولد را منشأ هر رنجی دانسته و در صدد متوقف کردن این چرخه بود. از منظر بودا؛ هر تولدی پیامد بدیهایی است که افراد در حیات گذشته خویش مرتکب شدهاند؛ اگر انسان بتواند اندیشههایش را به امور جاودانه پیوند داده، بر مبنای عدالت، شکیبایی و محبت زندگی کند، دیگر زاده نشده، به آرامش و نیروانا میرسد. او مدعی «روشنشدگی» بود<ref>دورانت، تاریخ تمدن،1337ش، ج1، ص495- 494.</ref> و الاهیاتی بـدون خدا عرضه کرد.<ref>دورانت، تاریخ تمدن،1337ش، ج1، ص501.</ref> رهایی از رنج را در ترک دنیا دانسته، توجه جدی به رفتار و سلوک داشت نه به مراسم آیینی.<ref>دورانت، تاریخ تمدن،1337ش، ج1، ص498- 496.</ref> از منظر آیین بودا، زن از عوامل مهم تعلق خاطر مرد به دنیا تلقی میشود.<ref>[https://sanad.iau.ir/Journal/earq/Article/1113332/FullText جعفری و دادفر، «زن، خانواده و ازدواج در آیین بودا»، ص71.]</ref> | سرگذشت بودا، مؤسس آیین بودایی، همراه با افسانه است. این آیین از ادیان بزرگ جهان بوده و مجموعهای از اصول فلسفی و اخلاقی را در بردارد. <ref>[https://sanad.iau.ir/Journal/earq/Article/1113332/FullText جعفری و دادفر، «زن، خانواده و ازدواج در آیین بودا»، ص68.]</ref> بودا از توالی مرگ و تولدها که از آن در هندوئیزم تعبیر به تناسخ میشود، رنج میبرد. او تولد را منشأ هر رنجی دانسته و در صدد متوقف کردن این چرخه بود. از منظر بودا؛ هر تولدی پیامد بدیهایی است که افراد در حیات گذشته خویش مرتکب شدهاند؛ اگر انسان بتواند اندیشههایش را به امور جاودانه پیوند داده، بر مبنای عدالت، شکیبایی و محبت زندگی کند، دیگر زاده نشده، به آرامش و نیروانا میرسد. او مدعی «روشنشدگی» بود<ref>دورانت، تاریخ تمدن،1337ش، ج1، ص495- 494.</ref> و الاهیاتی بـدون خدا عرضه کرد.<ref>دورانت، تاریخ تمدن،1337ش، ج1، ص501.</ref> رهایی از رنج را در ترک دنیا دانسته، توجه جدی به رفتار و سلوک داشت نه به مراسم آیینی.<ref>دورانت، تاریخ تمدن،1337ش، ج1، ص498- 496.</ref> از منظر آیین بودا، زن از عوامل مهم تعلق خاطر مرد به دنیا تلقی میشود.<ref>[https://sanad.iau.ir/Journal/earq/Article/1113332/FullText جعفری و دادفر، «زن، خانواده و ازدواج در آیین بودا»، ص71.]</ref> | ||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
*دیدگاه سوم، با جداسازی زنگریزی و مردسالاری بر آن است که بودیسم در ذات خود تنفر و انزجاری از زن ندارد و زنگریزی موجود در آیین بودا، محصول تأثیر عوامل فرهنگی و مردسالارانه جوامع بر آموزههای بودایی است.<ref>هولم، بوکر، زن در ادیان بزرگ جهان، 1384ش، ص 34 و 60.</ref> | *دیدگاه سوم، با جداسازی زنگریزی و مردسالاری بر آن است که بودیسم در ذات خود تنفر و انزجاری از زن ندارد و زنگریزی موجود در آیین بودا، محصول تأثیر عوامل فرهنگی و مردسالارانه جوامع بر آموزههای بودایی است.<ref>هولم، بوکر، زن در ادیان بزرگ جهان، 1384ش، ص 34 و 60.</ref> | ||
== منزلت انسانی زن در آیین بودا == | ==منزلت انسانی زن در آیین بودا== | ||
بودا زندگی بدون تلعق خاطر به دنیا و امور دنیوی را از ویژگیهای حیات راهبانه میدانست. او خود برای سلوک معنوی، همسر و فرزندش را ترک و با پذیرفتن زنان در آیین خود تصریح کرد که زنان مانند مردان ظرفیت زندگی راهبانه را دارند؛<ref>[https://sanad.iau.ir/Journal/earq/Article/1113332/FullText جعفری و دادفر، «زن، خانواده و ازدواج در آیین بودا»، ص70-69.]</ref> او زنان و مردان را بهطور یکسان دعوت به آیین خود کرد. يكسانی زنان و مردان در دستيابي به ايمان، مهمترين نكته در فراخوان او در تاريخ اديان هند محسوب میشود. <ref>[https://rasekhoon.net/article/show/161072 شيرازينژاد، «زن در قرآن كريم و متون بودايي»، وبسایت راسخون.]</ref> | بودا زندگی بدون تلعق خاطر به دنیا و امور دنیوی را از ویژگیهای حیات راهبانه میدانست. او خود برای سلوک معنوی، همسر و فرزندش را ترک و با پذیرفتن زنان در آیین خود تصریح کرد که زنان مانند مردان ظرفیت زندگی راهبانه را دارند؛<ref>[https://sanad.iau.ir/Journal/earq/Article/1113332/FullText جعفری و دادفر، «زن، خانواده و ازدواج در آیین بودا»، ص70-69.]</ref> او زنان و مردان را بهطور یکسان دعوت به آیین خود کرد. يكسانی زنان و مردان در دستيابي به ايمان، مهمترين نكته در فراخوان او در تاريخ اديان هند محسوب میشود. <ref>[https://rasekhoon.net/article/show/161072 شيرازينژاد، «زن در قرآن كريم و متون بودايي»، وبسایت راسخون.]</ref> | ||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
برخی محققین معتقدند؛ در بودیسم اولیه نگرش منفی به زن وجود نداشت؛ اما راهبانی که نمیتوانستند به زنان تعلق خاطر نداشته باشند آنها را مذمت کرده و تحریککننده شهوت میدانستند.<ref>[https://sanad.iau.ir/Journal/earq/Article/1113332/FullText جعفری و دادفر، «زن، خانواده و ازدواج در آیین بودا»، ص71.]</ref> در برخی نحلههای بودایی، مردان از حیث روحی، روانی و آگاهی برتر و کاملتر از زنان دانسته میشوند.<ref>[https://azadeh-madani.blogsky.com/1394/01 مدنی، «جنبة مؤنث در بودیسم با تأکید بر نگاه تانترا به زن»، وبلاک آزاده مدنی.]</ref> | برخی محققین معتقدند؛ در بودیسم اولیه نگرش منفی به زن وجود نداشت؛ اما راهبانی که نمیتوانستند به زنان تعلق خاطر نداشته باشند آنها را مذمت کرده و تحریککننده شهوت میدانستند.<ref>[https://sanad.iau.ir/Journal/earq/Article/1113332/FullText جعفری و دادفر، «زن، خانواده و ازدواج در آیین بودا»، ص71.]</ref> در برخی نحلههای بودایی، مردان از حیث روحی، روانی و آگاهی برتر و کاملتر از زنان دانسته میشوند.<ref>[https://azadeh-madani.blogsky.com/1394/01 مدنی، «جنبة مؤنث در بودیسم با تأکید بر نگاه تانترا به زن»، وبلاک آزاده مدنی.]</ref> | ||
== منزلت اجتماعی زنان در بودیسم == | ==منزلت اجتماعی زنان در بودیسم== | ||
بودا، مدتی هیچ زنی را به کیش خود نپذیرفته و به همان میزان که از امیال نفسانی میترسید از مکر زنان واهمه داشت و شعار بوداییان این بود که نجات، در مصاحبت با زن تحصیل نمیشود! هرچند بودا با اکراه زنان را در آیین خود پذیرفت؛ منتها مشروط به اینکه؛ باید سلوکِ زن، بهطور کلی تحت نظر مردان راهب اداره شود و راهبهها در هر پانزده روز باید خود و اعمال خود را به مردان راهب عرضه کنند.<ref>[https://vista.ir/m/a/jq185 کشاورزی پور، «زن در ادیان بودا، زرتشت، یهود، مسیحیت و اسلام»، وبسایت مجله ویستا.]</ref> برخی محققین معتقدند؛ بودیسم در آغاز هرچند زنگریز یا زنستیز نبود؛ اما متأثر از شرایط اجتماعی هند، گرایش مردسالاری در آن مشهود و برجسته شد.<ref>[https://sanad.iau.ir/Journal/earq/Article/1113332/FullText جعفری و دادفر، «زن، خانواده و ازدواج در آیین بودا»، ص71.]</ref> | بودا، مدتی هیچ زنی را به کیش خود نپذیرفته و به همان میزان که از امیال نفسانی میترسید از مکر زنان واهمه داشت و شعار بوداییان این بود که نجات، در مصاحبت با زن تحصیل نمیشود! هرچند بودا با اکراه زنان را در آیین خود پذیرفت؛ منتها مشروط به اینکه؛ باید سلوکِ زن، بهطور کلی تحت نظر مردان راهب اداره شود و راهبهها در هر پانزده روز باید خود و اعمال خود را به مردان راهب عرضه کنند.<ref>[https://vista.ir/m/a/jq185 کشاورزی پور، «زن در ادیان بودا، زرتشت، یهود، مسیحیت و اسلام»، وبسایت مجله ویستا.]</ref> برخی محققین معتقدند؛ بودیسم در آغاز هرچند زنگریز یا زنستیز نبود؛ اما متأثر از شرایط اجتماعی هند، گرایش مردسالاری در آن مشهود و برجسته شد.<ref>[https://sanad.iau.ir/Journal/earq/Article/1113332/FullText جعفری و دادفر، «زن، خانواده و ازدواج در آیین بودا»، ص71.]</ref> | ||
| خط ۴۹: | خط ۴۹: | ||
==ازدواج در آیین بودا== | ==ازدواج در آیین بودا== | ||
آیین بودا با رهبانیت به وجود آمد و به تجرد بسیار اهمیت میداد. از بین مذاهب مختلف آن تراوادا (هینایانا) به لحاظ معنوی برای خانواده اهمیتی قائل نیست؛ اما در مذهب ماهایانا افرادی که قادر به زندگی رهبانی نبودند، ازدواج به همراه رعایت آموزههای بودایی امکانی برای رشد و تعالی محسوب | آیین بودا با رهبانیت به وجود آمد و به تجرد بسیار اهمیت میداد. از بین مذاهب مختلف آن تراوادا (هینایانا) به لحاظ معنوی برای خانواده اهمیتی قائل نیست؛ اما در مذهب ماهایانا افرادی که قادر به زندگی رهبانی نبودند، ازدواج به همراه رعایت آموزههای بودایی امکانی برای رشد و تعالی محسوب میگردید؛<ref>جعفری، دهقانیزاده، زن، ازدواج و خانواده در دین بودایی، 1398ش، ص24 و 26</ref> چون مراقبت از زن و فرزندان از برترین نعمتها بهشمار میآیند؛ ازدواج عامل اصلاح افراد و چارچوبی دانسته میشود که زن و شوهر را از انحرافات جنسی بازمیدارد. از نظر بوداییها؛ ازدواج باید براساس عشق و توأم با آرزوی خوشبختی برای افراد و حتی دیگر موجودات پیرامونی باشد تا محیط نیز انرژی مثبت را برای عروس و داماد بازتاب دهد.<ref>[https://sanad.iau.ir/Journal/earq/Article/1113332/FullText جعفری و دادفر، «زن، خانواده و ازدواج در آیین بودا»، ص74-73.]</ref> | ||
در این آیین، هرچند تجرد و رهبانیت، شرط اساسی سلوک معنوی شمرده میشود؛ اما افراد متأهل نیز در امور دینی مشارکت میتوانند.<ref>[https://sanad.iau.ir/Journal/earq/Article/1113332/FullText جعفری و دادفر، «زن، خانواده و ازدواج در آیین بودا»، ص70.]</ref> امروزه در جامعه ژاپن که آیین بودا با فرهنگ آن در هم آمیخته، ازدواج کشیشهای بودایی به رسمیت شناخته شده و ترک خانمان و رهبانیت هم به مرور از بین رفته است.<ref>هولم، بوکر، زن در ادیان بزرگ جهان، 1384ش، ص 66</ref> | |||
از نظر آیین بودا، ازدواج یک پیمان غیردینی است که از قبل در جوامع وجود داشته است. در آیین بودا، ازدواج مقدس نیست و اصل بر تجرد است.<ref>جعفری، دهقانیزاده، زن، ازدواج و خانواده در دین بودایی، 1398ش، ص 25</ref> همچنین آیین محرمیت بین زوجین از اموری است که در آموزههای بودا نسبت به آن اظهار نظری نشده است.<ref>جعفری، دهقانیزاده، زن، ازدواج و خانواده در دین بودایی، 1398ش، ص 13</ref> | از نظر آیین بودا، ازدواج یک پیمان غیردینی است که از قبل در جوامع وجود داشته است. در آیین بودا، ازدواج مقدس نیست و اصل بر تجرد است.<ref>جعفری، دهقانیزاده، زن، ازدواج و خانواده در دین بودایی، 1398ش، ص 25</ref> همچنین آیین محرمیت بین زوجین از اموری است که در آموزههای بودا نسبت به آن اظهار نظری نشده است.<ref>جعفری، دهقانیزاده، زن، ازدواج و خانواده در دین بودایی، 1398ش، ص 13</ref> | ||
