هیئت‌های مذهبی: تفاوت میان نسخه‌ها

===هیئت‌های تمام‌زنانه===

===هیئت‌های مختلط با مدیریت مردانه===

نخستین دسته‌های عزاداری به شکل منسجم و ده روزه در سال ۳۵۲ق به‌دستور معزالدوله دیلمی، حاکم شیعۀ آل‌بویه، پدید آمد.<ref>. ابن­اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۸، ص۵۴۹؛ ابن­کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۱۱ق، ج۱۱، ص۲۴۳؛ شهرستانی، ۱۳۸۲ش، ص۲۰۶.</ref> در عاشورای ۳۵۲ق، عزای عمومی اعلام شد و مردم در قالب راه­اندازی دسته­های سوگواری، با پوشیدن لباس سیاه، تعطیلی بازارها و برپایی خیمه‌های عزا، آیین‌های سوگواری را به نمایش گذاشتند.<ref>. سیوطی، تاریخ خلفا، ۱۳۷۱ق، ص۴۰۱؛ جوزی، المنتظم فی تواریخ الملوک و الامم، ۱۴۱۲ق، ج۸، ص۳۱۹.</ref>

در عصر سلجوقیان، زنان شیعه در روز عاشورا با مشارکت فعال در آیین‌های عاشورایی چون عزاداری، مرثیه‌سرایی، مقتل‌خوانی، تعزیه و مناقب‌خوانی، به خراشیدن صورت و نوحه‌سرایی می‌پرداختند. این سنت که ریشه در سوگواری اهل‌بیت پس از واقعۀ کربلا داشت، به‌ویژه در محلۀ کرخ بغداد تداوم یافت. در سال ۴۵۸ هجری، زنان کرخ علی‌رغم سرکوب حکومت (زندان و ممانعت خلیفه)، این آیین را احیا کردند، که بیانگر خودجوشی و مقاومت فرهنگی شیعیان است.<ref>. ابن­اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۸، ص۵۵۰؛ ابن­کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۱۱ق، ج۱۱، ص۲۵۹.</ref>

عزاداری محرم و صفر در دورۀ صفویه به اوج رسید و مناسکی مانند ساخت حسینیه‌ها، تکایا، هیئت‌های مذهبی و دسته‌های عزاداری محصول این روند تکاملی بود. یکی از مأموریت­های این هیئت­های مذهبی، اعلام جدایی از خلافت بنی­عباس بود که در عصر صفویه احیا شد.<ref>. مطهری، حماسه حسینی، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۸7-۸8.</ref> بنا بر گزارش­های تاریخی، در عصر شاه عباس اوّل و دوره­های پس از آن، در روز عاشورا هیئت‌های عزاداری پس از سوگواری در سطح شهر، در برابر مزار بزرگان صفوی،<ref>. اولئاریوس، سفرنامه، 1363ش، ص488.</ref> میدان­گاه­های اصلی شهر<ref>. فیگوئروا، سفرنامه،1363ش، ص311.</ref> و کاخ شاهی<ref>. دلاواله، سفرنامه،1370ش، ص71.</ref> اجتماع می­کردند. از این دوره به بعد، خصوصاً در زمان شاه صفی، هیئت‌های معمول عزاداری با ابزارها و آلات خاصی همانند عَلَم، کُتَل، توغ و بیرق زینت داده می‌شد. علاوه بر ابزار‌آلات جدید، آیین­های نوین در سلک آیین‌های عزاداری همانند «تیغ‌زنی»، «قفل‌زنی»، «سنگ‌زنی»، «قمه‌زنی»، «نخل­گردانی» و «تعزیه» تثبیت شده و رواج یافته بود.<ref>. اولئاریوس، سفرنامه، 1363ش، ص۱۱2-۱۱8.</ref> همچنین از این دوره، آمیختگی واقعه­خوانی توسط فقها و علما و دسته­گردانی و استفاده از طبل و سنج­زنی در هیئت­های مذهبی مشهود است.<ref>. آژند، نمایش در دوره صفوی، ۱۳۸۵ش، ص۸۷.</ref> مکان­هایی همانند سقاخانه‌ها، تكيه و حسينيه در دورۀ ميانۀ صفويه ساخته شد.<ref>. نصرآبادی، تذکره نصرآبادی، 1361ش، ص9.</ref>

===دوره قاجار: گسترش و تعالی آیین‌های مذهبی در بستر اجتماعی===