زهرا غلامی (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
زهرا غلامی (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
==ابعاد سفر حج؛ تجربه زیسته مردان و زنان== | ==ابعاد سفر حج؛ تجربه زیسته مردان و زنان== | ||
سفر حج بهعنوان یکی از بارزترین مصادیق عبادت در اسلام، فرایندی چندبُعدی است که علاوه بر جنبۀ فردی و عبادی، دارای ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، مذهبی و روانشناختی برای مردان و زنان است. نحوۀ تجربه و بروز تحولات هر از یک ابعاد سفر حج، متأثر از ویژگیهای جنسیتی متفاوت است. این تفاوتها ناشی از نقشهای اجتماعی و روانی متمایز زنان و مردان در مواجهه با تجارب معنوی است.<ref>[ | سفر حج بهعنوان یکی از بارزترین مصادیق عبادت در اسلام، فرایندی چندبُعدی است که علاوه بر جنبۀ فردی و عبادی، دارای ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، مذهبی و روانشناختی برای مردان و زنان است. نحوۀ تجربه و بروز تحولات هر از یک ابعاد سفر حج، متأثر از ویژگیهای جنسیتی متفاوت است. این تفاوتها ناشی از نقشهای اجتماعی و روانی متمایز زنان و مردان در مواجهه با تجارب معنوی است.<ref>[https://journal.hzrc.ac.ir/article_713095.html غفاری هشتجین و فهیمی، «کارکرد حج در گسترش وحدت، اسکتبارستیزی و ظلمستیزی میان مسلمانان متأثر از مؤلفههای فرهنگ سیاسی تشیع»، ۱۴۰۲ش، ص۱۱۲.]</ref> | ||
===بُعد فردی=== | ===بُعد فردی=== | ||
سفر حج برای مردان بیشتر با تجربههایی مانند مسئولیتپذیری در انجام مناسک جمعی، تقویت روحیۀ تعاون در مواقف مختلف و تعمیق حس تکلیفمداری همراه است که منجر به تحولاتی در رفتارهای اجتماعی و خانوادگی آنان میشود. در حالیکه زنان عموماً با تمرکز بر جنبههای عاطفی و درونی این سفر، به درکی عمیقتر از مفاهیمی مانند توکل و تسلیم دست یافته و این تجربه را به عاملی برای تقویت صبر، استقامت و تعمیق باورهای دینی تبدیل میکنند. هر دو جنس مشترکاً شاهد پالایش درونی، کاهش تعلقات مادی و تحول نگرشها هستند.<ref>[ | سفر حج برای مردان بیشتر با تجربههایی مانند مسئولیتپذیری در انجام مناسک جمعی، تقویت روحیۀ تعاون در مواقف مختلف و تعمیق حس تکلیفمداری همراه است که منجر به تحولاتی در رفتارهای اجتماعی و خانوادگی آنان میشود. در حالیکه زنان عموماً با تمرکز بر جنبههای عاطفی و درونی این سفر، به درکی عمیقتر از مفاهیمی مانند توکل و تسلیم دست یافته و این تجربه را به عاملی برای تقویت صبر، استقامت و تعمیق باورهای دینی تبدیل میکنند. هر دو جنس مشترکاً شاهد پالایش درونی، کاهش تعلقات مادی و تحول نگرشها هستند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/245438/%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%AF%D9%88%D9%86%D8%A7%DA%AF%D9%88%D9%86-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B3%DA%A9-%D8%AD%D8%AC صالحی، «مروری بر کارکردهای گوناگون مناسک حج»، ۱۳۸۹ش، ص۱۱۸.]</ref> | ||
===بُعد سیاسی=== | ===بُعد سیاسی=== | ||
سفر حج بهمثابۀ یک کنش سیاسی-دینی، نقشی محوری در تحقق اهداف سیاسی جهان اسلام ایفا میکند. این فریضۀ الهی با مؤلفههای اساسی فرهنگ سیاسی تشیع همانند عدالتخواهی، استکبارستیزی و تقیه پیوندی ناگسستنی دارد. این مناسک با ایجاد اتحاد سیاسی و تقویت وحدت جهان اسلام، بستری برای قیام و مقابلۀ یکپارچه، عظیم و عزتمندانۀ ملتهای مسلمان در برابر مفسدان جهانی فراهم میآورد.<ref>[ | سفر حج بهمثابۀ یک کنش سیاسی-دینی، نقشی محوری در تحقق اهداف سیاسی جهان اسلام ایفا میکند. این فریضۀ الهی با مؤلفههای اساسی فرهنگ سیاسی تشیع همانند عدالتخواهی، استکبارستیزی و تقیه پیوندی ناگسستنی دارد. این مناسک با ایجاد اتحاد سیاسی و تقویت وحدت جهان اسلام، بستری برای قیام و مقابلۀ یکپارچه، عظیم و عزتمندانۀ ملتهای مسلمان در برابر مفسدان جهانی فراهم میآورد.<ref>[https://journal.hzrc.ac.ir/article_713095.html غفاری هشتجین و فهیمی، «کارکرد حج در گسترش وحدت، اسکتبارستیزی و ظلمستیزی میان مسلمانان متأثر از مؤلفههای فرهنگ سیاسی تشیع»، ۱۴۰۲ش، ص۱۱۲.]</ref> اگر برائت از مشرکان، از پایههای اصلی حج باشد، در این عرصه نیز زنان همانند مردان، در کنار سایر مسلمانان به نفی ظلم، ستم، شرک و استعمار میپردازند و فریادهای ظلمستیزانۀ خود را علیه ستمگران عصر، سر داده و این بُعد را نیز تقویت میکنند؛ زیرا در سالهای اخیر بازتاب تأثیر برنامههای حمایتی دولتها برای تسهیل حج بانوان، نشانهای از بهبود شرایط امنیتی برای زنان زائر بوده است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/87728/%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%AD%D8%AC-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D9%88-%D9%85%D9%82%D8%B7%D8%B9-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%89 منصورنژاد، «زنان و حج»، ۱۳۸۴ش، ص۱۹۲.]</ref> | ||
===بُعد اجتماعی=== | ===بُعد اجتماعی=== | ||
سفر حج بهعنوان یک | سفر حج بهعنوان یک پدیدۀ اجتماعی-دینی، نقش بیبدیلی در تقویت پیوندهای اجتماعی میان مردان و زنان جهان ایفا میکند. این مناسک با ایجاد فضای تعامل فراقومی و فراملی، به تأثیرگذاری بر تنظیم برخورد اجتماعی مردان و زنان، پیشگیری از کجرویها، ارتباطات اجتماعی مسلمانان، افزایش انسجام اجتماعی مسلمانان، تقویت امنیت اجتماعی جهان اسلام، ایفای نقش در اعتماد اجتماعی مسلمانان، افزایش پویایی جامعۀ اسلامی، تقویت کنترل اجتماعی در جامعه، افزایش نشاط اجتماعی در جامعه، جهتدهی به قشربندی اجتماعی مسلمانان و تقویت ارزشها در جامعۀ اسلامی ارتقا میبخشد.<ref>[https://miqat.hajj.ir/article_158031.html حیدری، «نگاهی به کارکردهای جامعهشناختی حج»، ۱۴۰۰ش، ص۷.]</ref> | ||
===بُعد اقتصادی=== | ===بُعد اقتصادی=== | ||
سفر حج که در آیات قرآنکریم همانند آیات ۲۷ و ۲۸ سوره حج و آیه ۲ سوره مائده و آیاتی از سوره قصص نیز به آن اشاره شده است از منظر کلان، موجب رشد تجارت بینالمللی، | سفر حج که در آیات قرآنکریم همانند آیات ۲۷ و ۲۸ سوره حج و آیه ۲ سوره مائده و آیاتی از سوره قصص نیز به آن اشاره شده است از منظر کلان، موجب رشد تجارت بینالمللی، توسعۀ زیرساختهای اقتصادی و ایجاد اشتغال در کشورهای میزبان میشود. در سطح خرد نیز این سفر با تشویق به انفاق، کمک به مستمندان و توزیع ثروت، به تحقق اقتصاد توحیدی کمک میکند. همچنین حج با ایجاد فرصتهای جدید کسبوکار و تقویت همکاریهای اقتصادی بین مردان و زنان مسلمان، میتواند به کاهش اثرات تحریمهای اقتصادی علیه کشورهای اسلامی منجر شود. مشارکت زنان در سفر حج نیز تأثیر مستقیمی بر بهبود شاخصهای اقتصادی آنان همانند بهبود دسترسی به فرصتهای شغلی و افزایش سطح آگاهی و استقلال مالی زنان مسلمان داشته است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/453014/%D8%AD%D8%AC-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%B4%DA%A9%D9%88%D9%81%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%A2%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D8%B1%D8%B4%D8%AF-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C نجفی، «حج، عامل شکوفایی فرهنگی، آگاهی سیاسی و رشد اقتصادی»، ۱۳۹۳ش، ص175-178.]</ref> | ||
===بُعد فرهنگی=== | ===بُعد فرهنگی=== | ||
سفر حج | سفر حج بهعنوان یک آیین جمعی، نقش بیبدیلی در تقویت و انتقال ارزشهای اسلامی در سطح جهانی ایفا میکند. این مناسک با ایجاد بزرگترین گردهمایی سالانۀ مسلمانان، به بستری برای خودباوری فرهنگی، تبادل فرهنگی، انتقال دانش دینی و تقویت گفتمان اسلامی تبدیل شده است. از مهمترین کارکردهای فرهنگی حج میتوان به تقویت هویت مشترک اسلامی، اشاعۀ ارزشهای اخلاقی، توسعۀ شبکههای ارتباطی فراملی و ترویج جهانشمولی پیام اسلام اشاره کرد.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/245438/%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%AF%D9%88%D9%86%D8%A7%DA%AF%D9%88%D9%86-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B3%DA%A9-%D8%AD%D8%AC صالحی، «مروری بر کارکردهای گوناگون مناسک حج»، ۱۳۸۹ش، ص۱۱۸.]</ref> | ||
سفر حج برای زنان مسلمان، فرصتی بیبدیل برای ایفای نقش فرهنگی در سطح امت اسلامی فراهم میآورد؛ زیرا سفر حج از عوامل مهم سازنده و تأثیرگذار برای احیای فرهنگ قرآنی و نبوی در جهت | سفر حج برای زنان مسلمان، فرصتی بیبدیل برای ایفای نقش فرهنگی در سطح امت اسلامی فراهم میآورد؛ زیرا سفر حج از عوامل مهم سازنده و تأثیرگذار برای احیای فرهنگ قرآنی و نبوی در جهت اعادۀ حقوق زنان و شکوفایی استعدادهای آنان، نشانۀ کاهش محدودیتهای جنسیتی در عرصههای مذهبی و بیانگر پذیرش گستردهتر نقش فعال زنان در امور دینی است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/87728/%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%AD%D8%AC-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D9%88-%D9%85%D9%82%D8%B7%D8%B9-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%89 منصورنژاد، «زنان و حج»، ۱۳۸۴ش، ص۱۸۳.]</ref> | ||
===بُعد معنوی=== | ===بُعد معنوی=== | ||
سفر حج موجب آمرزش گناهان، تقویت ایمان، کسب رضایت الهی و ذخیرهسازی | سفر حج موجب آمرزش گناهان، تقویت ایمان، کسب رضایت الهی و ذخیرهسازی توشۀ معنوی برای آخرت میشود. این سفر روحانی با تأکید بر مفاهیمی چون توحید، تعاون، تسلیم و اخلاص، تقویت ایمان و تقوا، توبه و آمرزش، برابری و وحدت و خودسازی، به بازآفرینی عهد الست و تجدید میثاق مردان و زنان با پروردگار منجر میشود. احادیث متواتر نیز حج مقبول را موجب بازگشت به حالت تولد یافتن از مادر دانستهاند که نشاندهندۀ جنبۀ تطهیرکننده و نو زایی معنوی این عبادت برای مردان و زنان است. حضور بیشتر زنان در سفر حج، تأکید بر جایگاه برابر مردان و زنان در عبادات اسلامی، نشانۀ اشتیاق فزایندۀ زنان به تعمیق باورهای دینی و بازتاب اهمیت سفر حج در نظام ارزشی زنان مسلمان است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/245438/%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%AF%D9%88%D9%86%D8%A7%DA%AF%D9%88%D9%86-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B3%DA%A9-%D8%AD%D8%AC صالحی، «مروری بر کارکردهای گوناگون مناسک حج»، ۱۳۸۹ش، ص۱۱۸.]</ref> | ||
===بُعد روانشناسی=== | ===بُعد روانشناسی=== | ||
مناسک حج بر سلامت روانی زائران تأثیرگذار است. این تأثیرات | مناسک حج بر سلامت روانی زائران تأثیرگذار است. این تأثیرات چهار بُعدی عبارت از ایجاد و تقویت احساس آرامش روانی و امنیت در طول اقامت در مکه و انجام مناسک،<ref>ابنشعبه حرّانى، تحف العقول، ۱۳۸۴ق، ص 123.</ref> ارتقای سطح دلبستگی معنوی به خداوند،<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۳۷.</ref> کاهش وابستگیهای مادی و تعلقات دنیوی<ref>نورى، مستدرك الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۱۶۵.</ref> و افزایش عزتنفس و احساس خودارزشمندی است.<ref>Kroll and Sheehan, "Religious belives and practices among 52 Psychiatric in Patient in Minnesota", 1989, p.69. </ref> | ||
در خصوص سفر حج و تأثيرگذاري آن بر دینداری مردان و زنان، نميتوان به تفاوت معناداری دست يافت. عظمت و شکوه مناسک حج، کعبه و مشاعر مقدسه بهگونهای است که | در خصوص سفر حج و تأثيرگذاري آن بر دینداری مردان و زنان، نميتوان به تفاوت معناداری دست يافت. عظمت و شکوه مناسک حج، کعبه و مشاعر مقدسه بهگونهای است که بهطور یکسان بر تمامی زائران، صرف نظر از جنسیت تأثیرگذار است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/123684/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A7%D8%A8%D8%B9%D8%A7%D8%AF-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B3%DA%A9-%D8%AD%D8%AC-%D9%88-%D8%AA%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D8%B1-%D8%B3%D8%B7%D8%AD-%D8%AF%DB%8C%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%AC محمدی و همکاران، «بررسی ابعاد روانشناختی مناسک حج و تأثیر آن بر سطح دینداری حجاج»،، ۱۳۸۷ش، ص33-34.]</ref> | ||
=='''احکام مردان و زنان در سفر حج'''== | =='''احکام مردان و زنان در سفر حج'''== | ||
احکام احرام برای زنان و مردان در سفر حج دارای سه وجه متمایز اشتراکات، تمایزات و تخصیصات است. در واجبات، مستحبات، مکروهات و برخی از محرمات احرام همانند نیت، ادای تلبیه، استحباب طهارت بدنی، تقصیر ناخنها، نگاه کردن در آینه و حرمت استفاده از سرمه و عطر، زن و مرد مشترک هستند،<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۲، ص۴۷۲؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۳۵۷.</ref> اما در برخی موارد تفاوتهای احکام زن و مرد در سه | احکام احرام برای زنان و مردان در سفر حج دارای سه وجه متمایز اشتراکات، تمایزات و تخصیصات است. در واجبات، مستحبات، مکروهات و برخی از محرمات احرام همانند نیت، ادای تلبیه، استحباب طهارت بدنی، تقصیر ناخنها، نگاه کردن در آینه و حرمت استفاده از سرمه و عطر، زن و مرد مشترک هستند،<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۲، ص۴۷۲؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۳۵۷.</ref> اما در برخی موارد تفاوتهای احکام زن و مرد در سه حیطۀ واجبات، مستحبات و محرمات احرام وجود دارد که نشاندهندۀ توجه عمیق اسلام به عدالت جنسیتی در عین رعایت تفاوتهای فطری است.<ref>ابنادریس حلّی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۲۹؛ شیخ طوسی، الجمل و العقود فی العبادات، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۳۱۴.</ref> | ||
==='''واجبات احرام'''=== | ==='''واجبات احرام'''=== | ||
در واجبات احرام، نیّت، تلبیه، استحباب طهارت بدنی، تقصیر ناخنها، نگاه کردن در آینه و حرمت استفاده از سرمه و عطر میان زن و مرد مشترک | در واجبات احرام، نیّت، تلبیه، استحباب طهارت بدنی، تقصیر ناخنها، نگاه کردن در آینه و حرمت استفاده از سرمه و عطر میان زن و مرد مشترک است،<ref>نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۱۹۹.</ref> اما در برخی احکام تفاوت وجود دارد. مردان باید دو لباس خاص احرام یکی ازار (عورتین و مابین ناف تا زانو) و دیگری رداء (روی کتف) بپوشند، درحالیکه زنان چنین الزامی ندارند.<ref>مقدساردبیلی، مجمع الفائده و البرهان في شرح إرشاد الأذهان، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص215-217.</ref> همچنین پوشیدن لباس حریر (ابریشم) برای مردان در احرام حرام است،<ref>خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۴۱۷؛ طباطبائیحائری، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۶۹.</ref> ولی برای زنان مکروه یا در برخی موارد جایز شمرده شده است.<ref>ابنادریس حلّی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۲۸.</ref> | ||
==='''مستحبات احرام'''=== | ==='''مستحبات احرام'''=== | ||
در مستحبات احرام، زن و مرد در اغلب موارد مشترک هستند، اما در کیفیت ادای تلبیه تفاوت وجود دارد. بر اساس دیدگاه فقهای امامیه، مردان مستحب است تلبیه را با صدای بلند ادا کنند،<ref>شهید ثانی، الروضه البهيه في شرح اللمعه الدمشقيه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۰.</ref> در حالیکه زنان باید به اندازهای صدای خود را بالا ببرند که تنها اطرافیان نزدیک بشنوند.<ref>حلّی، الجامع للشرائع، ۱۴۰۵ق، ص۱۸۲.</ref> این تفاوت مبتنی بر روایاتی همچون «حدیث حریز»؛ «فِی رِوَایَةِ حَرِیزٍ أَنَّ رَسُولَ الله9 لَمَّا أَحْرَمَ أَتَاهُ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ: مُرْ أَصْحَابَکَ بِالْعَجِّ وَ الثَّجِّ فَالْعَجُّ رَفْعُ الصَّوْتِ بِالتَّلْبِیَةِ وَ الثَّجُّ نَحْرُ الْبُدْن» است که بلند گفتن تلبیه (عجّ) را برای مردان توصیه میکند.<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۲۱۰.</ref> در مقابل، روایاتی مانند روایت «ابوبصیر از امام | در مستحبات احرام، زن و مرد در اغلب موارد مشترک هستند، اما در کیفیت ادای تلبیه تفاوت وجود دارد. بر اساس دیدگاه فقهای امامیه، مردان مستحب است تلبیه را با صدای بلند ادا کنند،<ref>شهید ثانی، الروضه البهيه في شرح اللمعه الدمشقيه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۰.</ref> در حالیکه زنان باید به اندازهای صدای خود را بالا ببرند که تنها اطرافیان نزدیک بشنوند.<ref>حلّی، الجامع للشرائع، ۱۴۰۵ق، ص۱۸۲.</ref> این تفاوت مبتنی بر روایاتی همچون «حدیث حریز»؛ «فِی رِوَایَةِ حَرِیزٍ أَنَّ رَسُولَ الله9 لَمَّا أَحْرَمَ أَتَاهُ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ: مُرْ أَصْحَابَکَ بِالْعَجِّ وَ الثَّجِّ فَالْعَجُّ رَفْعُ الصَّوْتِ بِالتَّلْبِیَةِ وَ الثَّجُّ نَحْرُ الْبُدْن» است که بلند گفتن تلبیه (عجّ) را برای مردان توصیه میکند.<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۲۱۰.</ref> در مقابل، روایاتی مانند روایت «ابوبصیر از امام صادق» «لَیْسَ عَلَى النِّسَاءِ جَهْرٌ بِالتَّلْبِیَه»، حکم ویژۀ زنان را تبیین میکند.<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۲، ص۳۸۰.</ref> | ||
برخی فقها این تفاوت را با استناد به مبانی حفظ عفت عمومی و پرهیز از فتنه توجیه کردهاند.<ref>نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۲۰۵.</ref> | برخی فقها این تفاوت را با استناد به مبانی حفظ عفت عمومی و پرهیز از فتنه توجیه کردهاند.<ref>نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۲۰۵.</ref> | ||
==='''محرمات احرام مخصوص مردان'''=== | ==='''محرمات احرام مخصوص مردان'''=== | ||
در فقه اسلامی، محرمات احرام به دو دسته مشترک و جنسیتی تقسیم میشوند. از مهمترین محرمات اختصاصی مردان در حال احرام میتوان به چهار مورد اساسی اشاره | در فقه اسلامی، محرمات احرام به دو دسته مشترک و جنسیتی تقسیم میشوند. از مهمترین محرمات اختصاصی مردان در حال احرام میتوان به چهار مورد اساسی اشاره کرد. نخست پوشیدن لباس دوختهشده مانند پیراهن، لبّاده و شبکلاه و شلوار که بهطور خاص برای مردان حرام است؛<ref>موسوی عاملی، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، ۱۴۱۱ق، ج۸، ص۴۰۸.</ref> دوم پوشاندن سر به هر شکل اعم از کلاه، عمامه، پارچه، چیزهای غیرمعمول همانند گِل سرشور، برگ گیاهان، حنا یا سایر پوششها و حتی فرو بردن سر در آب؛<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص347-349.</ref> سوم استفاده از جوراب و کفشهای بسته و هر چیز دیگری که روی پا را میپوشاند (به استثنای صندلهای باز)<ref>محقق حلّی، المختصر النافع فی فقه الإمامیه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۸۴؛ خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۸۶ش، ج۲، ص۲۱۱.</ref> و چهارم بهرهگیری از سایهبان مانند چتر، هودج و امثال آن یا قرار گرفتن زیر سقف در حال سفر که بر مردان در حال احرام، حرام است.<ref>موسوی عاملی، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، ۱۴۱۱ق، ج۷، ص۳۶۲.</ref> | ||
==='''محرمات احرام مخصوص زنان'''=== | ==='''محرمات احرام مخصوص زنان'''=== | ||
مهمترین محرمات احرام مختص زنان شامل پوشاندن صورت با نقاب یا روبنده (برخلاف مردان که پوشش سر بر آنها حرام است)<ref>حلّی، تحریر أحکام الشریعه علی مذهب الإمامیه، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۱۱۴.</ref> | مهمترین محرمات احرام مختص زنان شامل پوشاندن صورت با نقاب یا روبنده (برخلاف مردان که پوشش سر بر آنها حرام است)؛<ref>حلّی، تحریر أحکام الشریعه علی مذهب الإمامیه، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۱۱۴.</ref> استفاده از دستکش که پوشاندن دستها را به همراه دارد و در لسان روایات با عنوان «قفازین» مطرح شده است<ref>حلّی، إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان،۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۴۴.</ref> و بهکار بردن زیورآلات آشکار مانند النگو و دستبندهای صدادار که زینت شمرده میشود.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۴۰۵.</ref> همچنین بر اساس نظر فقها، تراشیدن موی سر، برای زنان، آنگونه که مردان انجام میدهند، حرام است. ولی کوتاه کردن مو ایرادی ندارد.<ref>طباطبائی، مناسک الحج و الزیاره، ۱۴۲۳ق، ص۲۱۶.</ref> این احکام که مبتنی بر روایات معتبر فقهی است، با هدف حفظ حریم خاص احرام و پرهیز از هرگونه زینت ظاهری وضع شدهاند.<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۴۵.</ref> | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
|+ | |+ | ||
| خط ۱۱۴: | خط ۱۱۴: | ||
=='''استطاعت زنان در سفر حج'''== | =='''استطاعت زنان در سفر حج'''== | ||
حج بهعنوان | حج بهعنوان فریضۀ الهی، اگر چه در اصول کلی وجوب همانند بلوغ، عقل و استطاعت مالی، جسمی و امنیتی برای زنان و مردان شرایط مشترکی دارد، اما بهدلیل ملاحظات شرعی ناظر به تفاوتهای تکوینی و کارکردهای اجتماعی جنسیتی، دارای احکام اختصاصی برای زنان است.<ref>ابنادریس حلّی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۶۲۱.</ref> در فقه امامیه، استطاعت مالی زن برای حج مبتنی بر دو قسم، استطاعت ابتدایی (تمکن شخصی) و استطاعت بالمعنیالاعم (پذیرش هزینه از ثالث) است.<ref>خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۴۲۳.</ref> | ||
بر اساس فقه اسلامی، | بر اساس فقه اسلامی، هزینۀ حج بر عهدۀ خود زن است و در صورت توانایی مالی مستقیم یا از طریق درآمد شخصی، حج واجب میشود،<ref>ابنادریس حلّی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۶۲۱.</ref> حتی اگر برای شوهر مشقت ایجاد کند (مشروط به عدم اختلال در زندگی). پذیرش هزینه از شخص ثالث (مانند شوهر یا پدر) در صورت وثوق به انجام تعهد الزامی است.<ref>خمینی، مناسک حج، ۱۳۸۱ش، ص۳۳.</ref> وعدۀ حج در عقد ازدواج بهخودیخود استطاعت ایجاد نمیکند، ولی شوهر ملزم به وفای به عهد است.<ref>بهجت، مناسک حج و عمره، ۱۴۲۴ق، ص۴۵-۴۶.</ref> مهریه تنها در صورت توانایی مالی شوهر و عدم اختلاف زناشویی میتواند مبنای استطاعت باشد.<ref>بهجت، مناسک حج و عمره، ۱۴۲۴ق، ص۴۵-۴۶.</ref> شوهر موظف به پرداخت نفقۀ متعارف در مدت حج است، اما هزینههای سفر، مگر در صورت تساوی هزینههای سفر و اقامت بر عهدۀ زن است.<ref>حلّی، الجامع للشرائع، ۱۴۰۵ق، ص۲۲۱.</ref> رجوع به کفایت برای زنان تحت تکفل، اطمینان از تأمین معاش پس از حج کافی است، اما زنان سرپرست خانوار باید هزینههای سفر و زندگی خود و تحتتکفلها را تأمین کنند.<ref>بهجت، مناسک حج و عمره، ۱۴۲۴ق، ص۴۵-۴۶.</ref> | ||
بر اساس دیدگاه فقهای امامی و برخی از فقهای اهلسنت، اذن شوهر برای حج واجب اعم از حجهالاسلام و حج نذری در صورت تنگی وقت، شرط نبوده و شوهر حق ممانعت ندارد، هرچند در صورت وسعت وقت میتواند سفر را تا کاروان آخر به تأخیر اندازد.<ref>حلی، تذکره الفقهاء، ۱۴۲۳ق، ج۷، ص۸۸.</ref> در مورد سفر حج مستحبی و نذر با وقت وسیع، اذن شوهر معتبر است و عدم اخذ آن موجب معصیت و سقوط حق نفقه میشود.<ref>نووی، المجموع شرح المهذب، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۳۲۵.</ref> زن در | بر اساس دیدگاه فقهای امامی و برخی از فقهای اهلسنت، اذن شوهر برای حج واجب اعم از حجهالاسلام و حج نذری در صورت تنگی وقت، شرط نبوده و شوهر حق ممانعت ندارد، هرچند در صورت وسعت وقت میتواند سفر را تا کاروان آخر به تأخیر اندازد.<ref>حلی، تذکره الفقهاء، ۱۴۲۳ق، ج۷، ص۸۸.</ref> در مورد سفر حج مستحبی و نذر با وقت وسیع، اذن شوهر معتبر است و عدم اخذ آن موجب معصیت و سقوط حق نفقه میشود.<ref>نووی، المجموع شرح المهذب، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۳۲۵.</ref> زن در عدۀ طلاق رجعی حکم زن شوهردار را دارد،<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۱۵۴.</ref> ولی در عدۀ طلاق بائن و وفات نیاز به اجازه ندارد.<ref>ابنادریس حلّی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۶۲۲.</ref> این احکام مبتنی بر حفظ حقوق زناشویی و تفکیک میان واجبات و مستحبات است. | ||
بر اساس دیدگاه امام خمینی و فقهای امامی، شافعی و مالکی، همراهی محرم برای سفر حج زن شرط نیست مگر در صورت عدم امنیت، که در این حالت همراهی محرم یا فرد مورد اطمینان حتی با پرداخت اجرت ضروری است.<ref>بحرانی، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، ۱۳۶۳ش، ج۱۴، ص۱۴۳.</ref> در مقابل، فقهای حنبلی و حنفی همراهی محرم را | بر اساس دیدگاه امام خمینی و فقهای امامی، شافعی و مالکی، همراهی محرم برای سفر حج زن شرط نیست مگر در صورت عدم امنیت، که در این حالت همراهی محرم یا فرد مورد اطمینان حتی با پرداخت اجرت ضروری است.<ref>بحرانی، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، ۱۳۶۳ش، ج۱۴، ص۱۴۳.</ref> در مقابل، فقهای حنبلی و حنفی همراهی محرم را بهطور مطلق یا در سفرهای بیش از سه روز واجب میدانند.<ref>سمرقندی، تحفه الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۳۸۷-۳۸۸.</ref> مبنای اختلاف در استناد به آیات و روایات مختلف است، بهطوری که فقهای امامی به عمومیت وجوب حج و امکان امنیت بدون محرم استناد میکنند، در حالیکه دیگران به روایات منع سفر بدون محرم تمسک میجویند.<ref>شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ق. ج۵، ص۴۰۱.</ref> در موارد اختلاف نظر زن و شوهر دربارۀ امنیت سفر، رأی زن مقدم است مگر آنکه خلاف آن اثبات شود، و در هر حال حج بدون محرم در صورت تحقق امنیت صحیح است.<ref>نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۷، ص331-332.</ref> هزینۀ همراهی محرم در صورت نیاز، جزو شرایط استطاعت محسوب میشود و عدم توانایی پرداخت آن موجب سقوط وجوب میشود.<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۱۵۳.</ref> | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
