جنسیت در پیاده‌روی اربعین: تفاوت میان نسخه‌ها

زیارت امام حسین در روز اربعین به‌عنوان یکی از پنج علامت مؤمن مورد تأکید قرار گرفته است و امام صادق به فضایل ویژۀ این زیارت اشاره کرده‌اند.<ref>. طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۱۱۳.</ref> ریشۀ تاریخی این سنت به زیارت جابر بن عبدالله انصاری، نخستین زائر سیدالشهدا در چهلمین روز شهادت امام، بازمی‌گردد. <ref>. [https://pdf.lib.eshia.ir/97661/1/286 ابن طاووس، مصباح الزائر، ۱۳۷۵ش، ص۲۸۶.]</ref>

در روایات شیعه، پیاده‌روی برای زیارت امام حسین جایگاه خاصی دارد. ابن‌قولویه در کتاب کامل‌الزیارات با استناد به بیش از ده روایت معتبر، ثواب‌های فراوانی برای این عمل ذکر کرده است که از جمله آنها آمرزش تمامی گناهان، پاکسازی روح در هر قدم، تبدیل سیئات به حسنات، دفع بلاهای دنیوی و اخروی، برآورده شدن حاجات و مصونیت از عذاب جهنم است.<ref>. ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۷۵ش، ص۱۴۵-۱۴۲.</ref> با توجه به چنین روایاتی، پیاده‌روی زیارتی در اسلام، به ویژه زیارت امام حسین، ارزش معنوی بالایی دارد. <ref>. ذهنی تهرانی، ترجمه کامل الزیارات، ۱۳۸۹ش، ص۴۳۹؛ ابن‌بابویه، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۳؛ ابن‌طاووس، فرحه الغری، ۱۳۹۲ش، ص۷۵.</ref>

در دوران معاصر، پیاده‌روی زیارتی اربعین به یکی از بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین آیین‌های مذهبی جهان تبدیل شده است. هر سال میلیون‌ها زائر از سراسر جهان، در این مراسم شرکت می‌کنند. زیارت اربعین نمادی از محبت به امام حسین و تجلی فرهنگ ایثار، شهادت و وحدت اسلامی است. این آیین به‌عنوان تکامل‌یافته‌ترین شکل عبادت جمعی در تاریخ اسلام شناخته می‌شود که ابعاد عبادی، اجتماعی و سیاسی را هم‌زمان در بر می‌گیرد. در سال‌های اخیر، پیاده‌روی اربعین به بزرگ‌ترین گردهمایی سالانۀ جهان تبدیل شده است.<ref>. Moufahim, “Religious gift giving: An ethnographic account of a Muslim pilgrimage”, 2013, p.232.</ref>

مراسم اربعین ماهیتی فراجنسیتی دارد که امکان حضور همزمان زنان و مردان را فراهم می‌کند<ref>. مظاهری، پیاده‌روی اربعین: تأملات جامعه‌شناختی (مجموعه مقالات)، ۱۳۹۷ش، ص۵۴.</ref> و مشاهدات نشان‌دهنده حضور چشمگیر زنان است که کیفیت نقش آنها در این مناسک جمعی قابل توجه است.<ref>. [https://qjss.atu.ac.ir/article_12772_374ab6a1a0dadaa5590b04026e9ccacd.pdf کرمی قهی، «فهم تجربۀ پیاده­روی زنان ایرانی در اربعین»، ۱۳۹۹ش، ص۳.]</ref> ویژگی فراسنی اربعین نیز باعث شده است تا افراد در همه گروه‌های سنی، از کودکان تا سالمندان، بتوانند به‌طور فعال در این مراسم شرکت کنند. علاوه بر این، فراقالبی بودن این آیین امکان مشارکت اقشار مختلف اجتماعی با پیشینه‌های فرهنگی و اقتصادی گوناگون را فراهم ساخته است. <ref>. مظاهری، پیاده‌روی اربعین: تأملات جامعه‌شناختی (مجموعه مقالات)، ۱۳۹۷ش، ص۵۵.</ref>

بررسی اربعین با رویکرد انسان‌شناختی نشان می‌دهد که زنان ایرانی طبقه متوسط، در مواجهه اولیه، نظام جنسیتی عراقی را نابرابر می‌دانند، اما تعاملات گسترده‌تر، «مردانگی حمایت‌گر» و پیچیدگی‌های پدرسالاری نوین را نشان می‌دهد. نظام‌های جنسیتی هر فرهنگ منطق خاص خود را دارند و نیازمند چارچوب‌های بومی برای تحلیل در جوامع اسلامی هستند. <ref>. [https://www.arbaeenjournal.com/admin/pdfuploads/0a772f31eaaa4163a2379bcf4be13b3c.pdf داورپناه و کامیار، «پویایی­های جنسیتی در اربعین»، ۱۴۰۳ش، ص۸۱-۷۷.]</ref>

با وجود تأکید روایات بر وجوب یا استحباب زیارت امام حسین<ref>. حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۴۵۸.</ref> _ به‌ویژه در روز اربعین و به‌صورت پیاده _ دیدگاه‌های فقهی دربارۀ حضور زنان در این مناسک متفاوت است. این دیدگاه‌ها را می‌توان در سه دستۀ کلی طبقه‌بندی کرد که هر یک به‌نحوی به شرایط،<ref>. شوشتری، ترجمه خصائص الحسین و مزایا المظلوم، ۱۳۹۰ش، ص۲۳۸.</ref> اولویت‌ها<ref>. وجدانی فخر، الجواهر الفخریه فی شرح الروضه البهیه، ۱۴۲۶ق، ج۴، ص۶۲۴؛ کفعمی، المصباح (جنه الأمان الواقیه و جنه الایمان الباقیه)، ۱۴۰۵ق، ص۴۹۰.</ref> یا محدودیت‌های شرعی<ref>. حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۴۳۹.</ref> برای مشارکت زنان در پیاده‌روی اربعین پرداخته‌اند:

برخی فقها حضور زنان در پیاده‌روی اربعین را به دلایل شرعی جایز نمی‌دانند. آن‌ها به مسائلی مانند اختلاط با نامحرم،<ref>. جوهری، الصحاح؛ تاج اللغه وصحاح العربیه، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۱۲۰۸؛ مطهری، مسئلۀ حجاب، ۱۳۸۷ش، ص۲۱۶.</ref> توصیه به ماندن زنان در خانه،<ref>. حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، ۱۴۰۹ق، ج۲۰، ص۶۴.</ref> سختی مسیر<ref>. قمی، تفسیر قمی، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۳۶۴.</ref> و حقوق شوهر<ref>. مجلسی، بحار الانوار، ۱۳۶۳ش، ج۷۸، ص۳۴۵.</ref> استناد می‌کنند و این حضور را نامناسب می‌دانند. <ref>. ثمنی و شهریاری، «بررسی فقهی حضور بانوان در راهپیمایی اربعین»، ۱۳۹۹ش، ص۷۹-۷۸.</ref>

گروهی از فقها حضور زنان در پیاده‌روی اربعین را مجاز می‌دانند، البته با رعایت شرایطی خاص.<ref>. حمیری، قرب الاسناد، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۰.</ref> آن‌ها به روایات، سنت،<ref>. طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۸۷.</ref> سیرۀ متشرعه،<ref>. قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهدا، ۱۳۸۳ش، ص۳۱.</ref> دلالت اصل و قاعده بر جواز حضور زنان<ref>. محقق حلی، الاجتهاد والتقلید (معارج الأصول)، ۱۴۰۳ق، ص۲۰۵.</ref> و قواعد کلی مانند اشتراک زن و مرد در احکام شرعی استناد می‌کنند و معتقدند حضور زنان در چنین اجتماعات دینی، در اصل جایز است. <ref>. حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۴۷۸.</ref>  

دیدگاه سوم، حضور زنان در پیاده‌روی اربعین را نه‌تنها مجاز، بلکه فضیلت‌مند و مستحب مؤکد می‌داند. این دیدگاه با استناد به روایات،<ref>. حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۴۳۷.</ref> قیاس اولویت، و اصولی مانند حفظ عزت مسلمانان، مشارکت زنان را در این مراسم معنوی ترجیح می‌دهد. <ref>. منتظری نجف­آبادی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۲۳۶.</ref> اگرچه حکم اولیه، جواز است، اما در شرایط خاص_مثلاً وجود مفاسد_ممکن است حکم به حرمت تغییر کند یا در مقابل، در موقعیت‌هایی چون ترویج معارف حسینی، حضور زنان حتی واجب کفایی تلقی شود.<ref>. [https://journal.hzrc.ac.ir/article_46282.html ثمنی و شهریاری، «بررسی فقهی حضور بانوان در راهپیمایی اربعین»، ۱۳۹۹ش، ص۷۱.]</ref>

===ب- چالش‌های زیرساختی حضور زنان در پیاده­روی اربعین===

'''فقدان فرهنگ‌سازی برای تبیین نقش زن در اربعین''': نبود برنامه‌های آگاهی‌بخش برای برجسته‌سازی جایگاه بانوان در این مناسک و رفع ذهنیت‌های غلط. <ref>. [https://www.jscm.ir/article_135269.html شهریاری و همکاران، «چالش­ها و راهکارهای حضور زنان در راهپیمایی اربعین»، ۱۳۹۹ش، ص۲۱-۲۰.]</ref>