کار خانگی: تفاوت میان نسخه‌ها

کار خانگی مرتبط با مفاهیم کار، کسب‌وکار و تقسیم‌کار جنسیتی است؛ کار به مشغولیت و فعالیت فرد اطلاق می‌شود.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، 1377ش، ذیل واژه کار.</ref> کسب‌وکار، فعالیت‌های تولیدی و تجاری است که به منظور کسب سود انجام می‌شود. کسب‌وکار خانگی؛ آن دسته از فعالیت‌هایی است که توسط عضو یا اعضای خانواده در فضای مسکونی بدون ایجاد مزاحمت برای همسایه‌ها شکل‌گرفته و منجر به تولید خدمت یا کالای قابل عرضه به بازار می‌شود.<ref>[https://sid.ir/paper/828288/fa رحمتی و دیگران، «بررسی عوامل مؤثر بر کسب و کار خانگی»، کنفرانس بین‌المللی مدیریت و علوم اجتماعی.]</ref>

در چارچوب تقسیم‌کار جنسیتی، کارهای خانگی عمدتاً فعالیت زنانه و کارهای بیرونی وظیفه مردان شمرده می‌شود. تقسیم‌کار جنسیتی در نهاد خانواده، مرتبط با مفاهیمی چون پایگاه، هنجارها و جامعه‌پذیری جنسیتی است. دلالت‌های این مفاهیم در نگرش اسلام، فراتر از معنای اصطلاحی دارای پشتوانه طبیعی بوده و مشتمل بر ظرفیت‌ها و ظرافت‌های ویژه اخلاقی است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/605216/صورت-بندی-مفهوم-جنسیت-در-انگاره-اسلامی محبی، «صورت‌بندی مفهوم جنسیت در انگاره اسلامی»، معرفت فرهنگی‌اجتماعی، 1403ش، ص81.]</ref>

در نظام‌های مختلف فرهنگی، کار خانگی نقشی اجتماعی است که بر محور جنسیت جداسازی شده است و بر اساس آن زنان در همه‌جا با پرورش کودکان، نگهداری و اداره خانه سروکار دارند. گیدنز، نقش خانه‌داری از قبیل تولیدمثل، مراقبت و پرورش فرزندان را متناسب با الزامات فیزیکی زن دانسته و آن را از همگانی‌های فرهنگ بشری می‌داند.<ref>[https://www.jwss.ir/article_135057.html حسینی‌اکبرنژاد، «ارزش‌گذاری کار خانگی زنان در اسلام و رویه نهادهای بین‌المللی»، 1399ش، ص144.]</ref>

آنچه از مفهوم کار در ذهن تبادر می‌کند مشاغل دستمزدی است که افراد برای کسب درآمد مشغول به انجام آنها می‌شوند. مشاغل عمدتاً انتخابی بوده، ساعت کار و روزهای تعطیلی آن مشخص است، دوران بازنشستگی داشته و افراد می‌توانند از مشاغل خود استعفا دهند. کار خانگی فاقد این ویژگی‌ها بوده و دارای پیچیدگی‌های پنهان است.<ref>[https://ketabnews.com/fa/news/22276/هزار-توی-کار-خانگی-در-گفتوگو-با-نجمه-واحدی آزموده، «هزار توی کار خانگی در گفت‌وگو با نجمه واحدی»، وب‌سایت کتاب‌نیوز.]</ref> هرچند در سطح جهان تلاش‌هایی صورت می‌گیرد که برای پایان‌دادن به کار بدون مزد خانه‌داری، راه‌حل‌هایی ارائه داده و آن را به یک فعالیت اقتصادی با مزد تبدیل کنند؛<ref>[https://www.jwss.ir/article_135057.html حسینی‌اکبرنژاد، «ارزش‌گذاری کار خانگی زنان در اسلام و رویه نهادهای بین‌المللی»، 1399ش، ص144.]</ref> اما با تعیین دستمزد و پرداخت بیمه نیز از دشواری‌های آن کاسته نمی‌شود. کار خانگی فقط یک شغل نیست و تنظیم آن با ویژگی‌های شغل، ماهیت کار خانگی را مخدوش می‌کند. در اسلام با توجه به جایگاه زن در خانواده، حقوق همه‌جانبه‌ای از جمله حقوق اقتصادی برای او تعریف شده است.<ref>[https://ketabnews.com/fa/news/22276/هزار-توی-کار-خانگی-در-گفتوگو-با-نجمه-واحدی آزموده، «هزار توی کار خانگی در گفت‌وگو با نجمه واحدی»، وب‌سایت کتاب‌نیوز.]</ref> در این الگو، خانه‌داری امر عبادی دانسته شده و زن از مسیر مقدسی به نام همسری و مادری به بندگی خدا می‌پردازد و به سطح شغل دستمزدی تقلیل نمی‌یابد.<ref>[https://alefbalib.com/index.aspx?pid=256&PdfID=910550 محبی، «مردمی‌شدن خانواده؛ فرایند آسیب‌دیدگی و بحران خانوادگی»، 1402ش، ص95 و 99.]</ref>

امروزه با وجود تکنولوژی‌های پیشرفته در حوزه لوازم خانگی، نهتنها از کار زنان در خانه کاسته نشده که انتظارات جامعه از زنان برای ایفای نقش‌های مادری، همسری، خانهدار و شغل بیرون از خانه، مسئولیت‌های آنها را افزایش داده و موجب گسترش انواع بیماری‌های جسمی و روحی میان زنان شده است؛<ref>[https://qjsd.atu.ac.ir/article_13147.html حسین‌پور و دیگران، «فهم خانهداری به‌عنوان یک شغل و چالش‌های آن از منظر زنان خانهدار شهر قم»، 1400ش، ص98.]</ref> زیرا کار خانگی وظیفه طبیعی زنان شمرده می‌شود و اشتغال بیرونی موجب تراکم و تعارض نقش‌های زنانه شده و خانه، خالی از مهر مادری و همسری می‌شود با تبدیل‌شدن خانه به خابگاه نه‌تنها زن آسیب می‌بیند که تمام اعضای خانواده دچار مشکل می‌شوند.<ref>[https://alefbalib.com/index.aspx?pid=256&PdfID=910550 محبی، «مردمی‌شدن خانواده؛ فرایند آسیب‌دیدگی و بحران خانوادگی»، 1402ش، ص97.]</ref>

کارشناسان به‌طور عمده در رابطه با کار زنان در خانه دو دیدگاه متفاوتی دارند؛ برخی در جست‌وجوی راهکاری برای پرداخت مزد هستند. اینها معتقدند زنان خانه‌دار به‌رغم این‌که بیش از مردان زحمت می‌کشند، اما کار آنها نه‌تنها مزدی ندارد که نه به چشم می‌آید و نه همسنگ با کار مردان سنجیده می‌شود. دیدگاه دوم بر بعد عاطفی کار خانگی تأکید دارد و خانه‌داری را متناسب با نظام تمایلات زنانه دانسته و معتقدند زنان کار خانگی را با عشق و علاقه انجام می‌دهند و پرداخت مزد، تقلیل‌دادن مهر مادری و عشق همسرانه است؛ اما می‌توان با فرهنگ‌سازی و با حفظ منزلت مادری و همسری، مزایایی از قبیل بیمه خانه‌داری یا در شرایط خاص حمایت‌های مورد نیاز برای آنها در نظر گرفت.<ref>[https://fa.shafaqna.com/news/514161/ «دو رویکرد متفاوت به کار خانگی زنان»، وب‌سایت شفقنا.]</ref>

در نظام حقوقی اسلام نیز هرچند زن دارای حق نفقه و مهریه بوده و برای انجام امور خانه‌داری مستحق اجرت المثل است؛<ref>[https://www.jwss.ir/article_135057.html حسینی‌اکبرنژاد، «ارزش‌گذاری کار خانگی زنان در اسلام و رویه نهادهای بین‌المللی»، 1399ش، ص152.]</ref> اما تأکید اسلام بر ارزش معنوی خانه‌داری است و ارزش مادری<ref>مجلسی، بحارالانوار، 1403ق‏، ج‏100، ص252.</ref> و خوب شوهرداری کردن، همسنگ با ارزش جهاد تلقی می‌شود.<ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج‏5، ص9.</ref>