آمنه ودود: تفاوت میان نسخه‌ها

آمنه ودود، با نام تولد مری تسلی، فمینیست اسلامی، قرآن‌پژوه و نویسنده کتاب «قرآن و زن»

مِری تِسلی (1952) از نسل آمریکایی‌های آفریقایی تبار است. وی در سال 1972 میلادی زمانی که مشغول تحصیل در دانشگاه بود، تصمیم گرفت به دین اسلام بپیوندد.او در سال 1974 رسماً نام خود را به آمنه ودود‌  تغییر داد. ودود خود را پست‌مدرن می‌داند. به‌ نظر وی، پست‌مدرنیسم نهضتی مدافع «بازاندیشی» و «بازسازی» گذشته است و این فرایند برای آفریدن آینده‌ای تکثّرگراتر و سازگارتر ضروری است. این تفکّر وی را در کنار محقّقانی چون محمّد ارکون و محمّد شحرور قرار می‌دهد که هر دو متأثّر از محقّقان پست‌مدرن بودند. هر سه این افراد در صدد انتقاد از روش‌های تثبیت‌شده پژوهش‌های اسلامی و در پی آگاهی دادن به انفسی بودن مواضعی برآمدند که درست انگاشته می‌شوند. ودود و شیوه مواجهه او با متن قرآن بر شماری از فمنیست‌های مسلمان تأثیر بسیار نهاد که از آن میان، اسماء بارلاس (1950) به اذعان خود ودود، از همه به شیوه او نزدیکتر است.<ref>خندق‌آبادی، حسین،((متن‌گرایی تاریخی؛ نگاهی به روش تفسیری آمنه ودود با تمرکز بر تفسیر آیة 34 سورة النّساء))، ص42</ref>آمنه ودود متأهل است و پنج فرزند و چند نوه دارد. او اکنون بازنشسته شده‌است.

ودود شاگرد فضل الرحمان ملک و تحت تأثیر اندیشه‌های روش‌شناسانه او بوده‌است. وی چند سال در دانشگاه مالزی تدریس کرد، چند سال استاد دانشگاه اندونزی بود و همچنین در دانشگاه ویرجینیا در آمریکا تدریس کرد.<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D9%85%D9%86%D9%87_%D9%88%D8%AF%D9%88%D8%AF ویکی پدیا صفحه (آمنه وودود)]</ref>

ودود ستم‌ها و تبعیضاتی که به نام دین در حق [[زنان]] شده را به سبب فهم ناصحیح از قرآن می‌داند. وی معتقد است که قرآن در زمانی نازل شده که جامعه عربستان در جاهلیت محض بود. به گونه‌ای که دخترانِ خود را زنده به گور می کردند و [[زن]] هیچ جایگاهی نداشت. وقتی کسی برای زن شأنی قائل نیست نمی تواند بفهمد که وقتی خدا می گوید زن و [[مرد]] برابرند یعنی چه و تفسیر خودش را بر این آیه بار می کند.وی معتقد است که برخی از تفسیرها از قرآن سبب صدمه زیادی به قرآن و اسلام شده است. این از آنجا نشأت گرفته که راه‌حل‌های قرآنی برای مشکلات خاص را چنان تعبیر کرده‌اند که گویی اصول عام‌اند. وی به این موضوع تأکید دارد که اگر خطوط راهنمایی قرآن را تنها در تقلید مو به موی آن در جامعه ی صدر اسلام بدانیم، در حق قرآن بی انصافی کرده‌ایم. چرا که هیچ جامعه‌ای نیست که شبیه به جامعه‌ی دیگری باشد. به تعبیر دیگر، هیچ جامعه‌ای را نمی توان رونوشتی از جامعه‌ی دیگر دانست. قرآن هم هیچگاه چنین درخواستی از بشر نداشته است. بلکه هدف قرآن برتری جستن در اصول کلیدی مانند عدالت، مسئولیت اخلاقی؛ آگاهی معنوی بوده است. هدف و غایت نهایی قرآن، گرایش به این امور است، نه تقلید صِرف از جامعه صدر اسلام.<ref>همان</ref>

بر همین باور ودود بعضی جزئیّات اصلاحات اجتماعی قرآن را از قبیل [[نشوز]]، [[طلاق]]، تعدّد زوجات، شهادت، [[ارث]] و نگهداری کودک بررسی کرده‌است. به عنوان نمونه، وی در خصوص آیه ۲۸۲ بقره که در خصوص شهادت مرد و [[زن]] است و از دو شاهد زن در مقابل یک مرد سخن گفته است، عنوان می کند که در اینجا نیز تمایزی میان زن و [[مرد]] وجود ندارد. قرآن بر اساس ساختار فرهنگی جامعه عربستان هزار و چهارصد سال پیش گفته است که در جامعه آن روز که قرآن نازل شده، زن اصلاً ارزشی نداشته؛ چه برسد که بخواهد شهادت دهد. حال قرآن برای اینکه یک زن را  داری ارزش کند، گفته است برای اینکه یک زن به راحتی بتواند شهادت بدهد، و کسی روی او اثر نگذارد یک زن دیگر نیز با او همراه شود. زن چون در آن جامعه بی پناه است، یک زن دیگر برای تأیید او می آید.<ref>[https://www.dinonline.com/19327/%D8%A2%D9%85%D9%86%D9%87-%D9%88%D8%AF%D9%88%D8%AF%D8%9B-%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86/ طالبی ، میلاد،آمنه ودود؛ تفسیر قرآن بر پایه حقوق زنان، دین آنلاین، 20 تیر 1399]</ref>

در خصوص [[ارث]] نیز وی معتقد است که آیات قرآن مجموعه ای متنوع از تقسیم بندی در خصوص ارث را ارائه کرده است. اینکه گفته می شود [[زن]] نصف [[مرد]] ارث می برد، تنها و یگانه اسلوب قرآن نیست. همچنین وی تأکید می کند که تقسیم ارث می باید منصفانه باشد و صاحب اموال می توانند بخشی از داراییشان را واگذار کنند.<ref> همان </ref>

به طور کلی سخن ودود این است که قرآن اصول و راهنمایی‌های کلی اخلاقی را بیان کرده‌است. این راهنمایی‌ها در زمانی نازل شده که اعراب برداشت و تلقی نادرستی درباره [[زنان]] داشته اند. همین برداشت‌های ناصواب اعراب سبب شده تا قرآن نیز در ابلاغ پیام خود، به گونه‌ای سخن بگوید که رفته رفته کلامش اثرگذار باشد. اما اگر غایت و هدف اصلی پیام قرآن را مورد توجه قرار دهیم، می توان آن را تا زمانه‌ی حاضر نیز امتداد داد و برابری میان [[زن]] و [[مرد]] را استنباط کرد.<ref>در خصوص این ایده های آمنه ودود رجوع کنید به کتاب “زن و قرآن” نوشته آمنه ودود. ترجمه: اعظم پویا، معصومه آگاهی</ref>

وی مدعی است که قرآن به موضوعات خاص عربستان در عصر نزول واکنش نشان داده است. به باور وی، در قرآن هیچ اشاره‌­ای به حقوق خاص [[زنان]]، مسئولیت‌های آنان ورفتار با ایشان تا پیش از دوره مدینه نشده است. <ref>طبق آیه ۱۲۷ سوره نساء که می گوید درباره [[زنان]] از تو نظر می خواهند. بگو خداوند به تو درباره آنها حکم می دهد</ref> در سوره‌های مکی نیز اگر درباره [[زن]] سخن می گوید، نماینده عمومی همه انسانهاست. ودود عنوان می کند که حتی در دوران مدینه، اصلاحات اجتماعی به سود زنان بوده و هیچ اصلاحِ هم ارزی که به سود مردان باشد پایه گذاری نشده‌است. چرا که جامعه مرد محور، بیش از همه به نیازهای خود توجه داشته اما قرآن ضرورت و اضطرار توجه به زنان را بیان کرده و گذار از جامعه مردسالار را خواسته است.<ref>[https://www.dinonline.com/19327/%D8%A2%D9%85%D9%86%D9%87-%D9%88%D8%AF%D9%88%D8%AF%D8%9B-%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86/ طالبی ، میلاد،آمنه ودود؛ تفسیر قرآن بر پایه حقوق زنان، دین آنلاین، 20 تیر 1399]</ref>

موضع جدید ودود در کتاب «جهاد جنسیّت»، گذشته از فضل‌الرّحمن، متأثّر از خالد ابوالفضل بیان شده که مقدّمه‌ای هم بر این کتاب او نوشته است. ودود آگاه شده‌است که هرمنوتیک قرآنی وی رضایت‌بخش نیست و لازم است که از آن فراتر رود و رویکردی ناظر به زمینة متن، در پیش گیرد و به تاریخ متن مقدّس توجّه کند. در کتاب «جهاد جنسیّت»، ودود برخلاف کتاب «قرآن و زن»، که در آن عمدتاً می‌کوشید تا جنبه فقهی قرآن را بکاود و گفتمان ظاهراً نه ‌چندان برابری‌طلبانه آن را توجیه کند و می‌پذیرد که قرآن در آیاتی که سلطة جنسیّتی مرد را تقویت می‌کنند، از زبان جنسیّتی استفاده می‌کند.بدین سان، ودود خود پیشگام نقد آرای پیشین خود می‌شود و به نظر می‌رسد با چنین برداشتی به آرای فمینیست‌های سکولاری، مانند فاطمه مرنیسی نزدیک می‌شود.<ref>خندق‌آبادی، حسین،((متن‌گرایی تاریخی؛ نگاهی به روش تفسیری آمنه ودود با تمرکز بر تفسیر آیة 34 سورة النّساء))، ص69</ref>

در نقد تساوی‌خواهی با این روش، عایشه هدایت‌الله که خود از فمینیست‌ها بوده و بعد‌ها متوجه ناکارآمدی روش می‌شود، می‌نویسد: «رویکرد آزادی‌خواهی یا لیبرالیسم فمینیستی، مورد تقلید سهوی یا عمدی فمینیست‌ها در آثارشان بوده است. در حالی که باید مشخص نمایند چه نوع تساوی مدنظر آنان است و آن را براساس تحقیقات نظری و فلسفی به اثبات رسانند.<ref> Hidayatulah, Aysha (2014). Feminist Edges of the Quran. Newyork: Oxford university press.ص 140</ref>