بدن نمایی، عوامل اجتماعی بدن نمایی و تفسیر لیبرالی از بدن نمایی همراه با نگاه اسلامی در مورد آن.
مفهوم بدن نمایی
مفهوم بدن نمایی در نزد اندیشمندان مختلف دارای طیف وسیع و گسترده‌ای است. از نظر روانشناسان بدن نمایی به معنای اختلال شخصیتی و محدود به نمایش بخش‌های جنسی بدن و آلت تناسلی است.[۱] اما دیدگاه‌های دیگر نیز در مورد آن وجود دارد. در میان جامعه‌شناسان بدن نمایی به معنای پرسه زدن در خیابان‌ها و بازارها همراه با نمایش دادن جذابیت‌های بدن برای دیگران است.[۲] گاهی بدن نمایی به معنای نمایش دادن غیر متعارف بدن در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های همگانی است.[۳] در هنر سایبرنتیک بدن نمایی به معنای نمایش دادن بدن همراه با ایجاد تغییرات در بدن است؛ مثلا نشان دادن بدن با سه دست؛ هدف از این نوع نمایش بیان تأثیرات جسم بر ادراکات انسان‌ها و اشاره به ماشینی شدن زندگی انسان‌ها است. [۴]
جنسیت و بدن نمایی
بدن نمایی به معنای روانشناختی به معنای نمایش آلت تناسلی برای دیگران است و بیشتر مخصوص مردان است. معمولا مردانی که توان برقراری ارتباط سالم با جنس مخالف را ندارند، چنین عملی را انجام می‌دهند. گاهی زنان به دلایل مختلف چنین بدن نمایی‌هایی را انجام می‌دهند. پس بدن نمایی در بدترین شکل آن نیز منحصر به مردان نیست و میان هر دو جنس مشترک است. اما بدن نمایی در معنای جامعه‌شناختی به معنای نمایش بدن با لباس‌های چسبان و نمایش برآمدگی‌های بدنی در انظار عمومی است و چنین پدیده‌ای در میان زنان شایعتر است، هرچند مردان نیز می‌توانند به بدن نمایی در ملاء عام بپردازند.[۵]
بدن نمایی در ایران
اولین نگاه نسبت به بدن نمایی در دوره صفویه شکل گرفت و تلاش کردند که بدن زنان از عرصه عمومی حذف شود و به عرصه خصوصی و خانوادگی محدود شود. از نظر آنان هرگونه دیده شدن زنان در ملاء عام بدن نمایی و ممنوع بوده است. اما بعدا دو دیدگاه دیگر راجع به بدن نمایی شکل گرفت که یکی نگاه پهلوی بود که نماینده تفکرات لیبرال و دیگری نگاه انقلاب اسلامی که نماینده تفکرات دینی بود. در نگاه پهلوی بدن نمایی منحصر به نمایش بخش‌های جنسی در ملاء است و ممنوع است و بقیه موارد مشکلی ندارد؛ به عنوان مثال بی‌حجابی، برهنگی و مسابقه انتخاب دختر شایسته و امثال آن موارد در آن دوران بدن نمایی ممنوعه نبوده است. در نگاه انقلاب اسلامی هرگونه نمایش‌های بدنی نامتعارف در ملاء عام غیر قابل قبول است و لازم نیست بدن نمایی را منحصر به نمایش آلت تناسلی در ملاء عام نمایم، تفاوت این نگاه با نگاه شایع در دوره صفویان این است که طبق این دیدگاه اصل حضور زنان در ملاء عام بدن نمایی نیست و زنان نیز درست شبیه مردان می‌توانند در فعالیت‌های اجتماعی با حفظ موازین شرعی حضور داشته باشند، تفاوت آن با نگاه لیبرال‌ها در این است که بدن نمایی غیر قابل قبول شامل نمایش‌های غیر متعارف بدنی در ملاء عام است، بدن‌های نمایی‌های جسمی غیر متعارف تنها برای شوهران و برای تقویت خانواده است.[۶]
دلایل لیبرال‌ها در نحوه تفسیر بدن نمایی
در منابع لیبرالی بدن نمایی منحصر به نمایش آلت تناسلی در ملاء عام است، ریشه آن عدم تعادل روانی اشخاص بدن نما دانسته شده است، نمایش بقیه اعضای بدن هیچ محدودیتی ندارد، حتی اگر غیر متعارف و هنجارشکنانه باشد. دلیل این موضع‌گیری این است که اندیشمندان غربی بدن را ملک انسان‌ها می‌دانند؛ انسان‌ها هرگونه که بخواهند می‌توانند از ملک خود بهره ببرند؛ مثلا اندیشمندی به نام گافمن معتقد است که بدن سرمایه مادی افراد است که در تعامل اجتماعی از آن استفاده‌های مختلف می‌کنند؛ از جمله می‌تواند برای نمایش بهره می‌برد. طبق این ادعا اگر از بدن برای نمایش در تعامل اجتماعی استفاده نشود، بخشی از دارایی‌های افراد راکد و بدون بهره‌برادری خواهد ماند.[۷] اندیشمند دیگر غربی به نام پیر بوردیو بدن را به عنوان سرمایه جسمانی در کنار سرمایه‌های اقتصادی مطرح می‌کند. از نظر او انسان‌ها از نمایش‌های بدنی برای واجد بودن سرمایه جسمانی استفاده می‌کند. یعنی انسان‌ها با نمایش‌ها بدنی سلامتی، شادابی و جوان بودن را به رخ دیگران می‌کشد و چنین نمایش‌ها و به رخ کشیدن‌ها نه تنها اشکالی ندارد، بلکه مفید و ضروری است.(مهر پرور، «پدیدارشناسی الگوهای مدیریت بدن کاربران زن در اینستاگرام»، 1389ش، ص54) توجیه دیگر اندیشمندان غربی برای جواز نمایش‌های بدنی لجام گسیخته این است که در دنیای معاصر بسیاری از امتیازات و ویژگی‌های بشر همسان‌سازی شده‌اند. امروزه قومیت، نژاد، منطقه و بسیاری فاکتورهای دیگر امتیاز متمایز به شمار نمی‌آید. در چنین شرایطی انسان‌ها تلاش دارند با نمایش بدنی، ترکیب، تزیین یا هیبت ظاهری متمایزی را به معرض نمایش دیگران قرار بدهند.[۸] همچنین نمایش‌های بدنی برای زنان نوعی آزادی است و آنان در محیط‌های نظیر اینستاگرام فرصت می‌یابند تا فارغ از فشارهای بیرونی به اجرای تن یافته بپردازند و به نوعی نمایش هویتی رسانه‌ای مبتنی بر تن و جسم دلخوش باشند.[۹]
ویژگی‌های سبک زندگی افراد بدن نما در جوامع معاصر
برخی محققان تلاش نموده ویژگی‌های سبک زندگی کسانی را که در صفحات اجتماعی کنش‌های بدن نمایانه غیر متعارف دارند استخراج کند. نتیجه تحقیقات موارد ذیل بوده است؛ معمولا این گروه از افراد به دنبال تناسب اندام و تنظیم بدن خویش مطابق میل و سلایق شخصی هستند و در این کار افراط می‌نمایند؛ وقت و انرژی زیادی برای رسیدن به تناسب اندام تلف می‌کنند، و از رژیم غذایی و برخی ورزش‌ها بصورت افراطی استفاده می‌کنند. همچنین عمل‌های زیبایی و ترمیم نواقص بینی و صورت در میان آنان شایع است. تلاش دارند از جدید‌ترین روش‌های آرایش و لوازم آرایشی گران قیمت بهره ببرند. همچنین روی بدن‌های شان طراحی و نقاشی کنند و پوشش‌های خارج از عرف داشته باشند، حتی در حوزه پوشاک اسلامی نیز دائما به دنبال مدهای جدید و به روز هستند.[۱۰] در حالی که کالائی شدن بدن و نمایش لجام گسیخته آن در محیط‌های عمومی باعث ایجاد فشار روانی و محیطی بر زنان خواهد شد، به گونه‌ای که طبق تحقیقات اکثر زنان در جوامع معاصر از ظاهر بدن خود راضی نیستند و بدن به مسئله زنان مبدل شده است.[۱۱]
عوامل محیطی بدن نمایی
1. فشار اشخاص منحرف و گروه‌های تبهکار
بر خلاف ادعای روانشناسان که بدن نمایی را یک مریضی و مشکل شخصی برای اشخاص بدن نما می‌شمارند، تحقیقات علمی نشان داده است که برخی وجوه بدن‌نمایی تحت فشار و ارعاب و تهدید دیگران تحقق می‌یابد و شخص بدن نما علیرغم میل باطنی مجبور به اجرای آن است. در سال 2001 تحقیقی در کانادا راجع به مجرمانه‌ترین شکل بدن‌نمایی انجام شد، نتیجه تحقیق نشان داد که مزاحمان اشخاص قربانی را مجبور می‌کردند در برابر دوربین لخت شوند یا اینکه عکس‌های کاملاً عریان را از بدن شان برای آنها بفرستند. این نوع بدن نمایی برای تحت فشار قرار دادن قربانی و سوء استفاده‌های بعدی از جمله تبدیل قربانی به فاحشه اینترنتی صورت می‌گیرد، پیامدهای این نوع بدنی‌نمایی برای جامعه و قربانی بسیاری بیشتر از بدن نمایی‌هایی ناشی از امراض شخصی و روانی بوده است.[۱۲] مباحث مربوط به قاچاق زنان نیز نشان می‌دهد که اکثر آنها با فریب و نیرنگ و وعده‌های دروغین نظیر مهاجرت به کشورهای توسعه یافته و مشغول شدن در کارهای لوکس به دام آن کشانده می‌شوند و سپس بدن آنان در معرض نمایش‌های نامتعارف و پخش تصاویر مستهجن قرار می‌گیرند.[۱۳]
2. مدگرایی
گروه مرجع یکی از مهمترین عوامل مؤثر بر کنش‌های اعضای جامعه است. آنان به مثابه الگو برای دیگران عمل می‌نمایند. القائات آنان بر افکار دیگران تأثیر دارد و در عمل نیز بسیاری از مردم الگوهای آنها را سرمشق کنش‌های خویش قرار می‌دهند. در بحث بدن نمایی و برهنگی بسیاری از سلبریتی‌های جهان مدهای منفی تولید می‌کنند و موجب اشاعه آن در سطح جهان هستند. (هزار جریبی و صفری شالی، «بررسی چرایی دگرگونی‌هاي گروه مرجع در بین دانشجویان»، 1395ش، ص40) در تحقیقات علمی نیز اثبات شده است که مدها و الگوهای نامطلوب بر اشاعه و تقویت بدن نمایی در میان اعضای جامعه تأثیر منفی داشته است.[۱۴]
3. همسالان
بطور کلی همنشین منحرف بر تولید و تقویت انحرافات اعضای جامعه تأثیرات زیادی دارد، چنین اصلی در علوم اجتماعی پذیرفته شده است و تحقیقات علمی متعدد موید این نظریه اجتماعی است، یکی از مصادق مهم آن در جوامع معاصر تأثیر‌پذیری جوانان و نوجوانان از گروه همسالان است. پس اگر اشخاص همسال بدن‌نما باشند، موجب گسترش آن در میان همسالان خواهد گردید.[۱۵] و متون دینی نیز آثار همنشین‌های بد در نوع کنش اعضای جامعه را پذیرفته است و بزرگان و پیشوایان دینی بر آن تأکید دارند و انسان‌ها را از همنشین‌های بدن برحذر داشته‌اند.[۱۶] در تحقیقات علمی راجع به بدن نمایی نیز تأثیرات آن بر اشاعه و گسترش این پدیده در جامعه اثبات شده است.[۱۷]
4. محیط جامعه
امروزه محیط زندگی انسان‌ها نسبت به قدیم گسترش یافته است و شامل محله، شهر، محیط کار، دولت ملت و جهان وطنی است. نظریه‌های جامعه‌شناختی تأکید دارند که محیط‌های نابسامان، جرم‌خیز و نا بهنجار بر گسترش انحرافات اعضای جامعه تأثیر دارند.[۱۸] در چنین فضایی تبلیغ بدن‌نمایی‌های غیر متعارف توسط رسانه‌ها یا رواج آن در محیط‌های فوق نیز نوعی فشارهای بیرونی است، که معمولا انسان‌ها را به وادی بدن نمائی می‌کشانند.[۱۹]
بدن نمایی در اسلام
یکی از معانی بدن نمایی نمایش دادن بخش‌های جنسی بدن به دیگران است که نوع بیماری روانی است و از نگاه پیامبر گرامی اسلام چنین عملی حرام و مجازات شدید اخروی در انتظار انجام دهنده آن است و چنین شخصی از رحمت الهی نیز محروم خواهد شد، مگر اینکه از عمل خود پیشیمان شود و توبه نماید.[۲۰] یکی از راهکارهای اسلامی برای نهادینه‌سازی این مسئله مبارزه با آن از دوران کودکی است، طبق متون دینی باید والدین جهت حفظ عورت شان از کودکان تلاش نمایند، و به عنوان مثال با آنها لخت به حمام نروند.[۲۱] بدن نمایی در اسلام منحصر به این نیست و به زنان بصورت ویژه در قرآن توصیه شده است که با نمایش زیبائی‌های بدنی برای شوهران در جهت استحکام خانواده تلاش نمایند و بدون دلیل آنرا در معرض تماشای نگاه‌های هرزه قرار ندهند.[۲۲]
- ↑ علی بیگی، عورت نمایی یا بدن نمایی، بی‌تا.
- ↑ Shiling, The Body and Social Theory, 1993, p16
- ↑ خبرگزاری تسنیم، «شهرت طلبی در فضای مجازی: از بلاگری تا بدن نمایی»، 1403ش.
- ↑ دری، «مکانیک آئین: هنر بدن نمایی سایپرنتیک»، 1384ش، ص141
- ↑ یحیی‌زاده و شاکری، بزهديدگي كودكان در فضاي مجازي با نگاهي به راهكارهاي توانمندسازي آنان در برابر آسيب ها، فصلنامه مطالعات حقوق، ص367
- ↑ سراج زاده و همکاران، «گفتمان جامعه پاك: شالوده‌شکنی سیاست نمایش بدن زنانه در دوره پهلوي» 1391ش، ص32-35
- ↑ مهر پرور، «پدیدارشناسی الگوهای مدیریت بدن کاربران زن در اینستاگرام»، 1389ش، ص56.
- ↑ مهر پرور، «پدیدارشناسی الگوهای مدیریت بدن کاربران زن در اینستاگرام»، 1389ش، ص55.
- ↑ مهر پرور، «پدیدارشناسی الگوهای مدیریت بدن کاربران زن در اینستاگرام»، 1389ش، ص55.
- ↑ مهر پرور، «پدیدارشناسی الگوهای مدیریت بدن کاربران زن در اینستاگرام»، 1389ش، ص60.
- ↑ مهر پرور، «پدیدارشناسی الگوهای مدیریت بدن کاربران زن در اینستاگرام»، 1389ش، ص54.
- ↑ یحیی‌زاده و شاکری، «بزهديدگي كودكان در فضاي مجازي با نگاهي به راهكارهاي توانمندسازي آنان در برابر آسيب ها»، فصلنامه مطالعات حقوق، 1403ش، ص366.
- ↑ اشتری، قاچاق زنان: بردگی معاصر، 1385ش، ص41.
- ↑ ستارزاده و همکاران، «بررسی همبسته‌هاي اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر گرایش به بی‌حجابی و بدحجابی: مطالعه موردي دانشجویان دانشگاه پیام نور ساري»، 1395ش، ص135.
- ↑ سلیمی و داوری، جامعه‌شناسی کجروی، 1385ش، ص488.
- ↑ آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص340.
- ↑ ستارزاده و همکاران، «بررسی همبسته‌هاي اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر گرایش به بی‌حجابی و بدحجابی: مطالعه موردي دانشجویان دانشگاه پیام نور ساري»، 1395ش، ص135.
- ↑ سلیمی و داوری، جامعه‌شناسی کجروی، 1385، ص474.
- ↑ ستارزاده و همکاران، «بررسی همبسته‌هاي اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر گرایش به بی‌حجابی و بدحجابی: مطالعه موردي دانشجویان دانشگاه پیام نور ساري»، 1395ش، ص134.
- ↑ فقیهی، تربیت جنسی، 1378ش، ج1، ص349.
- ↑ عباسی، الگوی تنظیم رفتار جنسی با رویکرد اسلامی، 1396ش، ص238.
- ↑ سوره نور، آیه31.