جنسیت از دیدگاه علامه طباطبایی: تفاوت میان نسخه‌ها

جنسیت در معنای لغوی آن، حالت و کیفیت جنس است.<ref>معین، فرهنگ فارسی، 1391ش، ج1، ص174.</ref> تا قبل از سال 1960م، دو واژة جنس<ref>sex.</ref> و جنسیت، <ref>gender.</ref> برای اشاره به معنای زن و مرد به‌کار برده شده است، ولی از دهه1960م، به‌تدریج، معنای جدیدی وارد ادبیات جامعه‌شناختی شد که واژة جنس را با توجه به تفاوت‌‌‌های بیولوژیکی برای اشاره به‌ جنس زن یا مرد و واژة جنسیت را برای اشاره به ‌ویژگی‌‌های متفاوت رفتاری که در بستر جامعه شکل گرفته به­کار برده­اند.<ref>فریدمن، فمنیسم، 1390ش، ص27.</ref> علامه طباطبایی واژه جنس را برای تفکیک دو صنف زن و مرد از انسان<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1417ق، ج2، ص400.</ref> به کار برده است و حتی در تبیین تفاوت‌‌های اجتماعی نیز از واژه متفاوتی استفاده نکرده است.  

تفاوت­‌های زنان و مردان در دو حیطه جسمی و روانی از نظر علامه، ریشه در تکوین متفاوت زن و مرد دارد.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1417ق، ج2، ص271.</ref> زنان از نظر اعضای بدن مانند مغز، قلب، رگ­‌ها و قد و وزن ضعیف­تر از مردان هستند و این امر در بروز مجموعه دیگری از تفاوت­‌های جسمی بین زن و مرد و نیز تفاوت­‌های روانی به‌ویژه غلبه احساسات در جنس زن و غلبه تعقل در جنس مرد، نقش دارد. از نظر علامه این تفاوت­‌های تکوینی عاملی برای تمایزات فقهی و حقوقی و اجتماعی نیز می­شود.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1417ق، ج2، ص275.</ref>

از نظر علامه طباطبایی تفاوت­‌های جنسیتی ریشه در تکوین و خلقت زنان و مردان دارد و برساخته فرهنگ و اجتماع و تربیت جامعه مردسالار نیست<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1417ق، ج2، ص272.</ref> و این تفاوت­‌ها زمینه اختلاف­‌هایی در جایگاه اجتماعی و احکام را فراهم می­کنند؛ اما اختلافات جنسیتی بار ارزشی نداشته و به‌ هیچ عنوان، عامل برتری زنان بر مردان یا مردان بر زنان نمی­شود.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1417ق، ج2، ص277.</ref>

علامـه، شباهت و تفاوت زن و مرد در منزلت اجتمـاعی را مبتنی بر شباهت‌‌ها و تفاوت‌‌های تکوینی آن‌ها می‌داند. به باور وی، اسلام بین زن و مـرد از نظـر تـدبیر شـئون اجتمـاع و استقلال در تصمیم‌گیری و عمل، تساوی برقرار کرده است و زن و مـرد در تامین نیاز‌های انسانی مثل خوردن، آشامیدن و دیگر لوازم بقاء، نیازمند استقلال و اراده آزاد هستند. از منظر قرآن، همانطور که مرد می­تواند برای تعیین سرنوشت خویش تصمیم بگیرد، مستقلاً عمل کنـد<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_195_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A2%D9%84_%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86 سوره آل‌عمران، آیه 195.]</ref> و نتیجـه عمـل خـود را مالک شود، زن نیز بدون تفاوت، چنین حقی را دارد.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_286_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%D9%82%D8%B1%D9%87 سوره بقره، آیه 286.]</ref>

از نظر علامه چون تفاوت در عقلانیت و احساسات در زنان ذاتی و فطری است و به شرایط اجتماعی و زمانی و مکانی وابسته نیست، در همه اجتماعات، مردان بر زنان قیمومیت دارند. از منظر قرآن، زنان بر شوهران حقی مشروع دارند و شوهران نیز بر زنان حقی مشروع، لکن مردان را بر زنان افزونی است<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_228_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%D9%82%D8%B1%D9%87 . سوره بقره، آیه 228.]</ref> و علامه آن را به‌معنی تناسب و نه تساوی و برابری دانسته است. عدالت به‌معنی قرار گرفتن هر چیز در جای خود برای رسیدن به‌هدفی مشخص است؛ بر این اساس علامه به احکام متفاوت اجتماعی، تشریعی، فقهی و حقوقی بین مردان و زنان حکم می­کند.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1417ق، ج2، ص407.</ref>

علامه معتقد است اصل تساوی در اکثر حقوق و احکام زن و مرد خودنمایی می­کند، اما در مواردی اختلاف احکام تشریعی زن و مرد نیز وجود دارد.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1417ق، ج2، ص273.</ref> اشتراک و اختصاص در موقعیت و جایگاه اجتمـاعی و بـه‌تبـع آن در احکـام و حقوق اجتماعی، از نظر قرآن کریم دارای قواعد روشنی است.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_32_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%A1 سوره نساء، آیه 32.]</ref> اولا با رویکرد عدالت‌محور و متناسب با خلقت و در راستای تعادل و توازن حق و تکلیف، تنظیم شده است. به‌عنوان مثال مرد را از این نظر بر زن فضیلت و برتری داده که سهم ارث او دو برابر زن است و زن را از این نظر بر مرد فضیلت داده که خرج خانـه را از گـردن زن سـاقط کـرده است. ثانیا به‌خلاف نگرش­‌های فمینیستی که روابط بین افراد را بر اساس تنش و تضاد و رقابت متقابل تعریـف مـی­کننـد، زن و مـرد در جامعـه مسـلمان به‌عنوان عضوی از پیکر یکدیگر ترسیم می­شوند. همان‌گونه که فضیلت خواهر برای برادر و پدرش، فضیلت است و بالعکس، چنین تعاملی بین همه اعضای جامعـه مسلمان برقرار است. ثالثا بسیاری فضیلت­‌های زن و مرد در اجتماع ناشی از ضرورت‌‌های اجتماعی و تقسیم کار اجتماعی است نه ناشی از فضیلت ماهوی.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1417ق، ج2، ص277.</ref>