آنه‌ماری شیمل
 | |
| اطلاعات شخصی | |
|---|---|
| زاده | ۷ آوریل ۱۹۲۲ |
| درگذشت | ۲۶ ژانویه ۲۰۰۳ |
| شغل | اسلام‌پژوه، عرفان‌پژوه، شرق‌شناس، محقق، مترجم، نویسنده، خاورشناس و مولوی‌شناس سرشناس آلمانی |
زندگی‌نامه
آنه‌ماری شیمل (به آلمانی: Annemarie Schimmel)؛ (۷ آوریل ۱۹۲۲ – ۲۶ ژانویه ۲۰۰۳) محقق، مستشرق، اسلام‌شناس، خاورپژوه و مولوی‌شناس مشهور آلمانی بود. در هفتم آوریل ۱۹۲۲م در شهر ارفوت (Erfurt) آلمان، در خانواده‌ای پروتستان به دنیا آمد. خندق‌آبادی، افسانه‌خوان عرفان، ۱۳۸۱ش، ص۱۷ و شونبورن، ۱۳۸۵ش، ص۱۳. او از کودکی به جهان شرق و اسلام علا‌قه‌مند شد و فراگیری زبان عربی را از ۱۵ سالگی آغاز و یک جزء از قرآن را حفظ کرد. چند سال بعد زبانهای فارسی و ترکی را آموخت.خندق‌آبادی، افسانه‌خوان عرفان، ۱۳۸۱ش، ص۱۸.
شیمل در ۱۹سالگی از دانشگاه برلین در رشته زبانهای شرقی و هنر اسلامی فارغ‌التحصیل شد و در سال ۱۹۵۱ دکترای خود را در رشته تاریخ ادیان از دانشگاه ماربورگ کسب کرد. موسوی گیلانی، شرق‌شناسی و مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۱۹۶.
- زمینه‌های موردعلاقه و تأثیرگذار
آنه ماری شیمل از کودکی به عرفان و تصوف علاقه داشت و این موضوع، به اصلی‌ترین محور پژوهش‌های او تبدیل شد؛ تا جایی که خود معتقد بود که تمام زندگی‌اش را وقف تصوف کرده است.[خندق‌آبادی، افسانه‌خوان عرفان، ۱۳۸۱ش، ص۳۶.] اقبال لاهوری و مولوی، دو شخصیت بسیار محبوب و تأثیرگذار بر شیمل بودند. وی از جوانی با این دو شخصیت آشنا شده بود، آثار متعددی درباره این دو شخصیت تألیف کرده و در دیگر آثارش نیز به مناسبت‌های مختلف از اندیشه‌هایشان یاد کرده است.[خندق‌آبادی، افسانه‌خوان عرفان، ۱۳۸۱ش، ص۳۷–۴۳.]
فعالیتها
شیمل در سال ۱۹۵۲ به ترکیه رفت و عهده‌دار ریاست کرسی تاریخ و اصول ادیان دانشکده الهیات آنکارا شد و در سال ۱۹۶۵ مسئولیت کرسی فرهنگ اسلامی هند را در دانشگاه هاروارد پذیرفت.خندق‌آبادی، افسانه‌خوان عرفان، ۱۳۸۱ش، ص۱۹ و ۲۱.
وی سال‌ها در زمینه الهیات اسلامی، تاریخ ادیان و تصوف در دانشگاه‌های آلمان، ترکیه و آمریکا تدریس کرد.شونبورن، بازتاب اسلام، ۱۳۸۵ش، ص۱۴.
شیمل به زبانهای آلمانی، انگلیسی، ترکی، عربی، فارسی، فرانسوی و اردو آشنا بود و به برخی از این زبان‌ها آثاری را منتشر کرد.شونبورن، بازتاب اسلام، ۱۳۸۵ش، ص۱۶۰.
او در ۲۶ ژانویه ۲۰۰۳م درگذشت و در شهر بُن آلمان با حضور نزدیک هفتصد نفر از مسلمانان و مسیحیان کشورهای مختلف به خاک سپرده شد.وایدنر، اشتفان، آشنایی از آن سوی افق، ۱۳۸۲ش، ص۲۳ و ۲۴.
بر روی سنگ قبر او این عبارت با خط نستعلیق نقش بسته است: «النّاس نِیامٌ فَإذا ماتوا انتَبَهوا» (مردم خواب هستند و وقتی مردند بیدار می‌شوند). این جمله منتسب به پیامبر اسلام ورام، مسعود ابن عیسی، تنبیه الخواطر و نزهه النواظر، بی‌تا، ج۱، ص۱۵۰. و امام علی شریف الرضی، محمد ابن حسین، خصائص الائمه، ۱۴۰۶ق، ص۱۱۲. است.
اندیشه ها
مواضع
- موضع‌گیری علیه سلمان رشدی
آنه‌ماری شیمل از کسانی بود که در زمان صدور فتوای ارتداد سلمان رشدی، از کتاب آیات شیطانی و نویسنده‌اش انتقاد کرد و اظهار کرد کتاب سلمان رشدی باعث جریحه‌دار شدن احساسات مسلمانان شده است. این اظهارنظر او موجب حمله مخالفان فتوای امام خمینی به او و موضع‌گیری‌های تند علیه او شد؛ تا جایی که برخی او را عامل جمهوری اسلامی ایران دانستند.{شونبورن، بازتاب اسلام، ۱۳۸۵ش، ص۴۱ و ۴۲.} او در جای دیگر گفته است:
«من تا دم مرگ این نظرات را مورد انتقاد قرار می‌دهم و آنها را محکوم می‌کنم. گروه‌های فشار وابسته به سلمان رشدی نمی‌توانند مرا بترسانند. شخصیت پیامبر اسلام(ص) در غرب به شکل صحیح و مناسب شناخته شده نیست.»
البته وی فتوای امام خمینی را در قتل سلمان رشدی قبول نداشت.[خندق‌آبادی، افسانه‌خوان عرفان، ۱۳۸۱ش، ص۲۹.]
- موضع‌گیری علیه کتاب بدون دخترم هرگز
آنه‌ماری شیمل علیه کتاب «بدون دخترم هرگز» موضع صریح و تندی گرفت. این کتاب اثر «بتی محمودی» بود، با موضوع نقل و نقد فرهنگ ایرانی-اسلامی که با شمارگان وسیع در اروپا و آمریکا منتشر شد و تصویر موهِنی از ایران نشان می‌داد. آنه‌ماری شیمل در این باره گفت:
«من همواره مخالفت خود را با محتویات این کتاب اعلام کرده‌ام... من به دلیل آشنایی و عشقم به فرهنگ و ادبیات ایران، آگاهانه با محتویات این کتاب مخالفت می‌ورزم... متأسفانه در طول سال‌های اخیر تبلیغات بی‌رحمانه غرب علیه شرق و اسلام اوج گرفته است. من به‌عنوان یک شرق‌شناس، وظیفه خود می‌دانم که از فرهنگ شرق حمایت کنم و از حقایق، آن‌گونه که هست دفاع کنم.»[خندق‌آبادی، افسانه‌خوان عرفان، ۱۳۸۱ش، ص۳۰.]
- ادعیه اسلامی
آنه‌ماری شیمل با نقل خاطره‌ای از تأثیرگذاری دعاهای صحیفه سجادیه بر روی فردی متعصب و کاتولیک، دعاهای صحیفه را بر مردم غرب کارساز می‌داند. همچنین در یکی از مصاحبه‌هایش نقل کرده که ادعیه اسلامی را بدون نیاز به ترجمه می‌خواند و برخی دعاهای صحیفه سجادیه را به آلمانی ترجمه و منتشر کرده است. [ماهنامه پیام زن، ۱۳۸۱ش، شماره ۱۲۱.]
آثار
پروفسور آنه ماری شیمل، علاوه بر زبانهای انگلیسی و آلمانی که کتاب‌ها و مقالات خود را بیشتر به این دو زبان نوشته است، به زبانهای فرانسه، فارسی، عربی، ترکی، اردو، سندی و بنگالی نیز احاطه داشت و آثار وی نشان دهنده تسلط بر متون قدیم و جدید به زبانهای مذکور، بویژه فارسی و عربی است.
برخی از آثار او عبارتند از:
- شکوه شمس، سیری در آثار و افکار مولانا، ترجمه حسن لاهوتی (1367)؛
- خوش‌نویسی و فرهنگ اسلامی، ترجمه دکتر اسدالله آزاد (1368)؛
- ادبیات اسلامی هند، ترجمه یعقوب آژند (1373)؛
- ابعاد عرفانی اسلام، ترجمه دکتر عبدالرحیم گواهی (1374)؛
- درآمدی بر اسلام، ترجمه دکتر عبدالرحیم گواهی (1374)؛
- نام‌های اسلامی، ترجمه گیتی آرین (1376)؛
- تبیین آیات خداوند، نگاهی پدیدارشناسانه به اسلام، ترجمه دکتر عبدالرحیم گواهی؛
- من بادم و تو آتش، ترجمه دکتر فریدون بدره‌ای (1377)؛
- زن در عرفان و تصوف اسلامی. ترجمه فریده مهدوی دامغانی (1379)؛
- محمد رسول خدا (ص)، ترجمه حسن لاهوتی[۱]؛
- جایگاه خلفا و قضات در پایان زمامداری ممالیک؛
- خلیفه و قاضی در اواخر قرون وسطی در مصر؛
- بدائع الزهور في وقائع الدّهور، تألیف محمد بن احمد بن ایاس حنفی، فهارس (فهرست اعلام) از آنه ماری شیمل؛
- شمع و پروانه، نوشته قره عثمان اوغلی یعقوب قدری (نوربابا، رمان درویشی)، ترجمه آنه ماری شیمل، گومرزبا (آلمان)؛
- نوای نی (نخستین مجموعه شعر از آنه ماری شیمل)؛
- زبان تصاویر مولانا جلال‌الدین رومی؛
- پژوهشی در مفهوم عشق عرفانی در دوره‌های نخستین عرفان اسلامی (رساله دکتری)؛
- ادیان جهان: مختصر تاریخ ادیان؛
- گزیده‌ای از «مقدمه ابن خلدون»، ترجمه از زبان عربی از آنه ماری شیمل؛
- شعر شرق؛
- جاویدنامه اقبال لاهوری (ترجمه از فارسی از آنه ماری شیمل)؛
- قرآن (به زبان آلمانی)، ترجمه ماکس هنینگ، مقدمه و توضیحات از آنه ماری شیمل؛
- تأثیرات اندیشه مولانا جلال‌الدین رومی در شرق و غرب (به زبان ترکی)؛
- بال جبرئیل (پژوهشی در افکار مذهبی اقبال لاهوری)؛
- پیام شرق، علامه محمد اقبال لاهوری (ترجمه از زبان فارسی و با پیشگفتاری از آنه ماری شیمل)؛
- گزیده دیوان شمس (ترجمه از زبان فارسی و با مقدمه‌ای از آنه ماری شیمل)؛
- پاکستان، قصری با هزار دروازه؛
- ترجمه‌های اشعار فارسی از فریدریش روکرت (به انتخاب و با مقدمه‌ای از آنه ماری شیمل)؛
- جهان شعر، جهان آشتی است؛
- حلاج، شهید عشق به خدا: زندگی و افسانه حلاج (به انتخاب و ترجمه و مقدمه‌ای از آنه ماری شیمل)؛
- زبور عجم، محمد اقبال لاهوری (برگزیده و ترجمه آنه ماری شیمل)؛
- ادبیات اسلامی در هندوستان (فصلی از کتاب «تاریخ ادبیات هند»)؛
و... . ناقد، خسرو، «کتاب‌شناسی آثار پروفسور آنه ماری شیمل»، کلک، تیر 1371، شماره 28، درج در پایگاه مجلات تخصصی نور
نقد بر برداشت او از تشیع
آنه‌ماری شیمل در بخشی از کتاب «مقدمه‌ای بر معرفی اسلام» ـ‌که در ایران با نام اسلام از دیدگاه آنه‌ماری شیمل منتشر شده است‌ـ، خلاصه‌ای از تاریخ و آموزه‌های اسلامی ارائه می‌کند و در بخشی از آن، به تاریخچه، انشعابات و عقاید مذهب تشیع می‌پردازد که برخی از مطالب آن مطابق با باورهای مرسوم میان شیعیان نیست. او شکل‌گیریِ نخستین اندیشه‌های کلامی تشیع را حول محور امام علی(ع) و حسنین(ع) نمی‌داند و محمد بن حنفیه را محور اعتقادی شیعه معرفی می‌کند.[شیمل، اسلام از دیدگاه آن ماری شیمل، ۱۳۸۷ش، ص۱۵۹.]
به اعتقاد برخی، آنه‌ماری شیمل گاه در بیان اعتقادات مذاهب و فرقه‌ها، به سخنانی استناد می‌کند که موثق نیستند و او صرفاً آنها را در بعضی از مجالس مذهبی دیده یا شنیده است.[موسوی گیلانی، شرق‌شناسی و مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۲۰۱. ] وی گاه آداب و رسوم مردم را با شریعت و آداب دینی خلط می‌کند؛ مثلاً نقل کرده است که خانم‌ها در زمان بارداری از ورود به زیارتگاه‌ها منع شده‌اند یا اسب تزئین‌شده ذوالجناح در روز عاشورا را نمادی از اسب سفید امام مهدی(عج) دانسته است.[موسوی گیلانی، شرق‌شناسی و مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۲۰۳.]
شیمل پس از اینکه به بیان اساطیر اخروی در قرآن اشاره می‌کند که سرمنشأ پاره‌ای از داستان‌ها شده، برخی مسائل موضوع مهدویت را از مصادیق اسطوره‌گرایی می‌داند. از نظر او این اندیشه‌ها بر اثر عوامل روان‌شناختی و اسطوره‌های فردی و جمعی مسلمانان به وجود آمده است.[موسوی گیلانی، شرق‌شناسی و مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۲۰۵.]