آنه‌ماری شیمل
 | |
| اطلاعات شخصی | |
|---|---|
| زاده | ۷ آوریل ۱۹۲۲ |
| درگذشت | ۲۶ ژانویه ۲۰۰۳ |
| شغل | اسلام‌پژوه، عرفان‌پژوه، شرق‌شناس، محقق، مترجم، نویسنده، خاورشناس و مولوی‌شناس مشهور آلمانی |
آنه‌ماری شیمل [۱]؛ محقق، مستشرق، اسلام‌شناس، خاورپژوه و مولوی‌شناس مشهور آلمانی؛
زندگی‌نامه
شیمل در هفتم آوریل ۱۹۲۲م در شهر ارفوت [۲] آلمان، در خانواده‌ای پروتستان به دنیا آمد. [۳] او به‌عنوان تنها فرزند خانواده‌ای متوسط و فرهنگی، در محیطی مملوّ از ادبیّات و شعر پرورش یافت. در ۱۵ سالگی مقطع دبیرستان را به اتمام رساند. پس از آن مدت نیم سال برای سازمان (Reichsarbeitsdienst ; RAD) به صورت داوطلبانه خدمت کرد. در پاییز ۱۹۳۹، یعنی زمانی که هفده سال داشت، تحصیلات خود را در رشته‌های زبان و ادبیات عرب و علوم اسلامی دانشگاه برلین آغاز نمود. تحت تأثیر معلم خود، هانس هاینرش شِدِر و بنا به توصیهٔ او به مطالعه و تحقیق در دیوان مولانا جلال الدین بلخی روی آورد.
شیمل در ۱۹ سالگی از دانشگاه برلین در رشته زبانهای شرقی و هنر اسلامی فارغ‌التحصیل شد و در سال ۱۹۵۱ دکترای خود را در رشته تاریخ ادیان از دانشگاه ماربورگ کسب کرد. [۴]
- زمینه‌های موردعلاقه و تأثیرگذار
آنه ماری شیمل از کودکی به عرفان و تصوف علاقه داشت و این موضوع، به اصلی‌ترین محور پژوهش‌های او تبدیل شد؛ تا جایی که خود معتقد بود که تمام زندگی‌اش را وقف تصوف کرده است. اقبال لاهوری و مولوی، دو شخصیت بسیار محبوب و تأثیرگذار بر شیمل بودند. وی از جوانی با این دو شخصیت آشنا شده بود، آثار متعددی درباره این دو شخصیت تألیف کرده و در دیگر آثارش نیز به مناسبت‌های مختلف از اندیشه‌هایشان یاد کرده است.
در اکتبر سال ۱۹۴۱، کار نوشتن رسالهٔ دکترای خود را بر روی موضوع «مصر در اواخر دوران قرون وسطی» به انتها رسانید. [۵]
آنه‌ماری شیمل دکترای دوم خود را در سال ۱۹۵۱ در حوزهٔ تاریخ ادیان و با رساله‌ای پیرامون «عشق عرفانی در اسلام» دریافت نمود. او جزو نویسندگان تاریخ ایران کمبریج بوده‌است. [۶]
در اوائل دهه ۱۹۵۰ شیمل سفرهایی به کشور ترکیه انجام داد. او نخستین سخنرانی عمومی خود به زبان ترکی را در سال ۱۹۵۳ در شهر آنکارا انجام داد. اندکی پس از آن، از سوی دانشکده الهیات دانشگاه آنکارا، تصدی ریاست بخش تاریخ ادیان به وی پیشنهاد گردید. در سال ۱۹۶۳ به ایران سفر کرد و علاوه بر دیدار از اصفهان و شیراز، در مؤسسه گوته تهران نیز سخنرانی‌هایی ایراد کرد. در سال ۱۹۶۶ محمدرضا پهلوی وی را به کنگره ایران‌شناسی دعوت کرد. در این سفر وی علاوه بر دیدار از مناطق کوهستانی به منظور بررسی دستاوردهای آموزشی انقلاب سفید از زورخانه هم دیدار کرد. [۷] در بهار سال ۱۹۶۷ میلادی، شیمل کار تدریس در دانشگاه هاروارد در حوزهٔ فرهنگ هندی - اسلامی را آغاز نمود و در سال ۱۹۷۰ به درجهٔ استادی رسید. شیمل حدود ۲۵ سال در دانشگاه هاروارد بود و از متون مربوط به عرفان اسلامی گرفته تا ادبیات و شعر فارسی را تدریس کرده است. او در هاروارد، در پی آن بوده است که دانشجویانش را با مبانی فرهنگ اسلامی و اسلام‌شناسی آشنا کند، طوری که دانشجویان دریابند برای درک شعرهای مشرق‌زمین، نیاز به فهم کامل سیر معنویات این گوشه از جهان دارند. تنها در ترم بهار دو برابر مقدار معمول درس می‌داد. او تقریباً همه ساله پاییز را در پاکستان به‌سر می‌برد. علاقه او به پیامبر اسلام باعث شد تا وصیت کند بر روی سنگ قبرش حدیثی از پیامبر نگاشته شود. [۸]
- زندگی شخصی
شیمل در تمامی دوران بیست و پنج سال تدریس در هاروارد، زندگی تقریباً درویشانه‌ای داشته است و بر اساس اعتقادات خود هیچگونه به دنبال زندگی مادی مفرحی نبوده است.او تا سن نود سالگی از مادرش نگهداری کرد و ازدواج نکرد. شیمل به زبانهای آلمانی، انگلیسی، ترکی، عربی، فارسی، فرانسوی و اردو آشنا بود و به برخی از این زبان‌ها آثاری را منتشر کرد. [۹] او در ۲۶ ژانویه ۲۰۰۳م درگذشت و در شهر بُن آلمان با حضور نزدیک هفتصد نفر از مسلمانان و مسیحیان کشورهای مختلف به خاک سپرده شد.[۱۰] بر روی سنگ قبر او این عبارت با خط نستعلیق نقش بسته است: «النّاس نِیامٌ فَإذا ماتوا انتَبَهوا» (مردم خواب هستند و وقتی مردند بیدار می‌شوند). [۱۱]
- دین
همیشه از او سؤال می‌کردند که آیا مسلمان است یا خیر. در چنین مواردی آنه‌ماری شیمل ترجیح می‌داد که جواب طفره‌آمیز بگوید. مثلاً می‌گوید کسانی که مطمئن نیستند که آنها آیا مسلمان درستکار هستند یا خیر واقعا می‌توانند مسلمانان درستکاری باشند.[۱۲]
فعالیت‌ها و دیدگاه ها
شیمل در سال ۱۹۵۲ به ترکیه رفت و عهده‌دار ریاست کرسی تاریخ و اصول ادیان دانشکده الهیات آنکارا شد و در سال ۱۹۶۵ مسئولیت کرسی فرهنگ اسلامی هند را در دانشگاه هاروارد پذیرفت. وی سال‌ها در زمینه الهیات اسلامی، تاریخ ادیان و تصوف در دانشگاه‌های آلمان، ترکیه و آمریکا تدریس کرد.
پس از جنگ دوم جهانی، به دانشگاه ماربورگ آمریکا رفت و در آنجا با مقام استادیار رشته مطالعات اسلامی، خدمات دانشگاهی خود را آغاز کرد. از سال 1954 تا 1959 با سمت استاد تاریخ ادیان در دانشگاه آنکارای ترکیه به تدریس پرداخت. سپس به آلمان بازگشت و در دانشگاه بن خدمات آموزشی و پژوهشی خود را ادامه داد. در سال 1967 به دانشگاه هاروارد آمریکا رفت و اولین دانشمندی بود که رشته مطالعات هند و اسلام را در آن دانشگاه تأسیس کرد و تا زمان بازنشستگی در این دانشگاه به تدریس اشتغال داشت. وقتی میرچا الیاده [۱۳]، در اوایل سال 1986 درگذشت، شیمل به‌جای او بر مسند مدیریت مرکز بین‌المللی تاریخ ادیان نشست. مناصب علمی پروفسور شیمل، محدود به همین چند مورد نیست. «او مدتی ریاست انجمن جهانی علوم دینی، عضویت آکادمی سلطنتی علوم هلند در ادبیات (از سال 1981)، عضویت آکادمی ایالت راین‌وست فالن آلمان، عضویت آکادمی علوم و هنر آمریکا (از سال 1987)، کارشناس موزه هنر نیویورک در خوش‌نویسی (از سال 1981) و ویراستار و مؤلف بخش مربوط به اسلام دایرة‌المعارف عربی در ادیان (از سال 1981 تا 1986») را نیز برعهده داشت. [۱۴]
- اندیشه ها
- تصویر مخدوش از اسلام و شیعه:
آنه ماری شیمل معتقد بود تصویری که اروپای قرون وسطا از اسلام و مسلمانان و پیامبر اسلام ارائه داده، مخدوش و تحریف‌شده است.[۱۵] بر این باور بود که برداشتش از اسلام و فرهنگ مسلمانان با برداشت شرق‌شناسان دیگر بسیار متفاوت است؛ چرا که به روستاها رفته، با مردم تعامل داشته و اطلاعات بسیاری کسب کرده است.[۱۶] همچنین او در دفاع از تشیع معتقد است که شیعیان به‌خلاف آنچه علیه آنان ادعا می‌شود، ارزش و اعتبار سنت، قول و رفتار حضرت رسول(ص) را زیر سؤال نمی‌برند و حتی در مواردی، از اهل‌سنت هم بیشتر آن را تصدیق می‌کنند. [۱۷]
- روش دین‌پژوهی
به باور شیمل، نگرش پدیدارشناختی، بهترین روش برای درک اسلام است و تنها روشی است که می‌توان با آن به مشترکات ادیان رسید. مطالعه آثارش روشن می‌کند روش پژوهشگرانی مانند هانری کربن در شناخت دیدگاه‌های فرقه‌های اسلامی، بیشتر مبتنی بر منابع کلاسیک و آثار اندیشمندان بزرگ این فرقه‌هاست؛ اما شیمل در پاره‌ای از آثار خود، در بیان افکار و اندیشه‌های اسلامی، بیشتر به سخنان شفاهی و مشاهدات خود از آداب و سنن رایج میان مردم توجه کرده است. [۱۸]
- مواضع
- موضع‌گیری علیه سلمان رشدی
آنه‌ماری شیمل از کسانی بود که در زمان صدور فتوای ارتداد سلمان رشدی، از کتاب آیات شیطانی و نویسنده‌اش انتقاد کرد و اظهار کرد کتاب سلمان رشدی باعث جریحه‌دار شدن احساسات مسلمانان شده است. این اظهارنظر او موجب حمله مخالفان فتوای امام خمینی به او و موضع‌گیری‌های تند علیه او شد؛ تا جایی که برخی او را عامل جمهوری اسلامی ایران دانستند. او در جای دیگر گفته است:
«من تا دم مرگ این نظرات را مورد انتقاد قرار می‌دهم و آنها را محکوم می‌کنم. گروه‌های فشار وابسته به سلمان رشدی نمی‌توانند مرا بترسانند. شخصیت پیامبر اسلام(ص) در غرب به شکل صحیح و مناسب شناخته شده نیست.» البته وی فتوای امام خمینی را در قتل سلمان رشدی قبول نداشت.
- موضع‌گیری علیه کتاب بدون دخترم هرگز
آنه‌ماری شیمل علیه کتاب «بدون دخترم هرگز» موضع صریح و تندی گرفت. این کتاب اثر «بتی محمودی» بود، با موضوع نقل و نقد فرهنگ ایرانی-اسلامی که با شمارگان وسیع در اروپا و آمریکا منتشر شد و تصویر موهِنی از ایران نشان می‌داد. آنه‌ماری شیمل در این باره گفت:
«من همواره مخالفت خود را با محتویات این کتاب اعلام کرده‌ام... من به دلیل آشنایی و عشقم به فرهنگ و ادبیات ایران، آگاهانه با محتویات این کتاب مخالفت می‌ورزم... متأسفانه در طول سال‌های اخیر تبلیغات بی‌رحمانه غرب علیه شرق و اسلام اوج گرفته است. من به‌عنوان یک شرق‌شناس، وظیفه خود می‌دانم که از فرهنگ شرق حمایت کنم و از حقایق، آن‌گونه که هست دفاع کنم.
- ادعیه اسلامی
آنه‌ماری شیمل با نقل خاطره‌ای از تأثیرگذاری دعاهای صحیفه سجادیه بر روی فردی متعصب و کاتولیک، دعاهای صحیفه را بر مردم غرب کارساز می‌داند. همچنین در یکی از مصاحبه‌هایش نقل کرده که ادعیه اسلامی را بدون نیاز به ترجمه می‌خواند و برخی دعاهای صحیفه سجادیه را به آلمانی ترجمه و منتشر کرده است. [۱۹]
- نقد بر برداشت او از تشیع
علی رغم اینکه وی از معدود مستشرقین و اسلام شناسانی محسوب می شود که جانب انصاف را مراعات کرده و در موارد متعدد به دفاع از اسلام و شخصیت های آن پرداخته (همچنان که در قضیه اهانت سلمان رشدی به مقدسات اسلامی، آن را محکوم کرد ...) و سعی خود را در ارائه درست مسائل داشته اما در مواردی نیز به جهت عدم فهم صحیح دچار لغزش و کج فهمی گردیده است. البته در میان مستشرقان، برغم تلاش‌ها و پشتکار زیاد آنان در تحقیقاتشان، اشتباهات و فهم‌های نادرست را به وفور می توان یافت و علت عمده آن را نیز می توان ناشی از آشنایی آنها با اسلام، از طریق وسایط و دوری از فضای اعتقادی مسلمین و بعضا نگاه آنان به مسائل مسلمین با عینک اعتقادی و پیشفرض‌ها و فضای فکری مسیحی و دینی خودشان دانست. که ایشان نیز از این قاعده مستثنی نیستند.
آنه‌ماری شیمل در بخشی از کتاب «مقدمه‌ای بر معرفی اسلام» [۲۰]، خلاصه‌ای از تاریخ و آموزه‌های اسلامی ارائه می‌کند و در بخشی از آن، به تاریخچه، انشعابات و عقاید مذهب تشیع می‌پردازد که برخی از مطالب آن مطابق با باورهای مرسوم میان شیعیان نیست. او شکل‌گیریِ نخستین اندیشه‌های کلامی تشیع را حول محور امام علی(ع) و حسنین(ع) نمی‌داند و محمد بن حنفیه را محور اعتقادی شیعه معرفی می‌کند. به اعتقاد برخی، آنه‌ماری شیمل گاه در بیان اعتقادات مذاهب و فرقه‌ها، به سخنانی استناد می‌کند که موثق نیستند و او صرفاً آنها را در بعضی از مجالس مذهبی دیده یا شنیده است. وی گاه آداب و رسوم مردم را با شریعت و آداب دینی خلط می‌کند؛ مثلاً نقل کرده است که خانم‌ها در زمان بارداری از ورود به زیارتگاه‌ها منع شده‌اند یا اسب تزئین‌شده ذوالجناح در روز عاشورا را نمادی از اسب سفید امام مهدی(عج) دانسته است.
شیمل پس از اینکه به بیان اساطیر اخروی در قرآن اشاره می‌کند که سرمنشأ پاره‌ای از داستان‌ها شده، برخی مسائل موضوع مهدویت را از مصادیق اسطوره‌گرایی می‌داند. از نظر او این اندیشه‌ها بر اثر عوامل روان‌شناختی و اسطوره‌های فردی و جمعی مسلمانان به وجود آمده است.
نقد
آثار
پروفسور آنه ماری شیمل، علاوه بر زبانهای انگلیسی و آلمانی که کتاب‌ها و مقالات خود را بیشتر به این دو زبان نوشته است، به زبانهای فرانسه، فارسی، عربی، ترکی، اردو، سندی و بنگالی نیز احاطه داشت و آثار وی نشان دهنده تسلط بر متون قدیم و جدید به زبانهای مذکور، بویژه فارسی و عربی است.
برخی از آثار او عبارتند از:
- «شکوه شمس، سیری در آثار و افکار مولانا»، ترجمه حسن لاهوتی، (1367)؛
- «خوش‌نویسی و فرهنگ اسلامی»، ترجمه دکتر اسدالله آزاد (1368)؛
- «ادبیات اسلامی هند»، ترجمه یعقوب آژند (1373)؛
- «ابعاد عرفانی اسلام»، ترجمه دکتر عبدالرحیم گواهی (1374)؛
- «درآمدی بر اسلام»، ترجمه دکتر عبدالرحیم گواهی (1374)؛
- «نام‌های اسلامی»، ترجمه گیتی آرین (1376)؛
- «تبیین آیات خداوند، نگاهی پدیدارشناسانه به اسلام»، ترجمه دکتر عبدالرحیم گواهی؛
- «من بادم و تو آتش»، ترجمه دکتر فریدون بدره‌ای (1377)؛
- «زن در عرفان و تصوف اسلامی». ترجمه فریده مهدوی دامغانی (1379)؛
- «محمد رسول خدا (ص)»، ترجمه حسن لاهوتی[۱]؛
- «جایگاه خلفا و قضات در پایان زمامداری ممالیک»
- «خلیفه و قاضی در اواخر قرون وسطی در مصر»
- «بدائع الزهور في وقائع الدّهور»، تألیف محمد بن احمد بن ایاس حنفی، فهارس (فهرست اعلام) از آنه ماری شیمل؛
- «شمع و پروانه»، نوشته قره عثمان اوغلی یعقوب قدری (نوربابا، رمان درویشی)، ترجمه آنه ماری شیمل، گومرزبا (آلمان)؛
- «نوای نی» (نخستین مجموعه شعر از آنه ماری شیمل)؛
- «زبان تصاویر مولانا جلال‌الدین رومی»
- «پژوهشی در مفهوم عشق عرفانی در دوره‌های نخستین عرفان اسلامی (رساله دکتری)»
- «ادیان جهان»، مختصر تاریخ ادیان؛
- «گزیده‌ای از «مقدمه ابن خلدون»، ترجمه از زبان عربی از آنه ماری شیمل؛
- «شعر شرق»
- «جاویدنامه اقبال لاهوری» (ترجمه از فارسی از آنه ماری شیمل)؛
- «قرآن (به زبان آلمانی)»، ترجمه ماکس هنینگ، مقدمه و توضیحات از آنه ماری شیمل؛
- «تأثیرات اندیشه مولانا جلال‌الدین رومی در شرق و غرب» (به زبان ترکی)؛
- «بال جبرئیل» (پژوهشی در افکار مذهبی اقبال لاهوری)؛
- «پیام شرق»، علامه محمد اقبال لاهوری (ترجمه از زبان فارسی و با پیشگفتاری از آنه ماری شیمل)؛
- «گزیده دیوان شمس» (ترجمه از زبان فارسی و با مقدمه‌ای از آنه ماری شیمل)؛
- «پاکستان، قصری با هزار دروازه»
- «ترجمه‌های اشعار فارسی از فریدریش روکرت»(به انتخاب و با مقدمه‌ای از آنه ماری شیمل)؛
- «جهان شعر، جهان آشتی است»
- «حلاج، شهید عشق به خدا: زندگی و افسانه حلاج» (به انتخاب و ترجمه و مقدمه‌ای از آنه ماری شیمل)؛
- «زبور عجم، محمد اقبال لاهوری» (برگزیده و ترجمه آنه ماری شیمل)؛
- «ادبیات اسلامی در هندوستان (فصلی از کتاب «تاریخ ادبیات هند»)»
- «تاریخ ادیان»
- «بال جبرئیل. پژوهشی در اندیشه‌های دینی اقبال لاهوری»
- «حلاج، شهید عشق الهی»
- «ادبیات اسلامی هند»
- «ابعاد عرفانی اسلامی»
- «من بادم و تو آتش»
- «شکوه شمس»
- «اسلام در هند و پاکستان»
- «راز اعداد»
- «محمد اقبال، شاعر و فیلسوف»
- «جهان اسلام»
- «آثار اسلام»
- «روح من زن است»
- «تصوف، آشنایی با عرفان اسلامی»
- «ترجمه قرآن به زبان آلمانی»
و... . [۲۱]
نشان‌ها
- جایزه فریدریش روکرت آلمان (1965)؛
- نشان ستاره قائد اعظم پاکستان (1965)؛
- جایزه یوهان هاینریش فوس (1980)؛
- مدال صلیب، نشان درجه یک جمهوری فدرال آلمان (1980)؛
- نشان درجه اول بوندس فردینس کروتیس (Bundesverdienst) آلمان (1981)؛
- بزرگ‌ترین نشان مردمی پاکستان به نام «هلال امتیاز» (1984)؛
- مدال «لوی دالاویدا» (Levi-della-vida) از دانشگاه کالیفرنیا (1987)؛
- نشان صلیب بزرگ آلمان با نشان لیاقت، آلمان (1989)؛
- جایزه «لئوپولد یوکاس» دانشگاه توبنیگن آلمان (1992)؛
- جایزه ترجمه از مرکز تعلیم زبان ترکی (Toemer)؛
- مدال ایرسیکا IRCICA، از مرکز تحقیقات بین‌المللی تاریخ، هنر و فرهنگ اسلامی ترکیه؛
- مدال وقف‌شناسان ترکیه؛
- جایزه صلح اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان آلمان (1995)؛
- «نشان دوستی» جمهوری ازبکستان (2002).
دکترای افتخاری
- دکترای افتخاری از دانشگاه سند (1975)؛
- دکترای افتخاری دانشگاه قائد اعظم (1977)؛
- دکترای افتخاری دانشگاه پیشاور (1978)؛
- دکترای افتخاری دانشگاه اوپسالای سوئد (1985)؛
- دکترای افتخاری دانشگاه سلجوق قونیه (1988)؛
- دانشگاه تهران (1998=1377ش)؛
- دانشگاه الزهرای تهران (2002=1381ش).
پانویس
- ↑ به آلمانی: Annemarie Schimmel
- ↑ Erfurt
- ↑ خندق آبادی، «افسانه خوان عرفان»، 1381ش
- ↑ موسوی گیلانی،«شرق شناسی و مهدویت»، 1379ش
- ↑ دائرة المعارف اسلامي طهور، «شخصيت و انديشه هاي الهياتي آنه ماري شيمل (اسلام)»، 1922م
- ↑ Schimmel, Annemarie
- ↑ مسیح پور، «ایران شناسان: آنه ماری شیمل»، 2 دسامبر 2015م
- ↑ تقی زاده، «دنیای تصویرها در شعر فارسی»، مهر و آبان 1384ش
- ↑ شیمل، «بازتاب اسلام (بانوی بزرگ خاورشناس در گفتگو با فلیسیتاس فون شونبورن)»، 1385
- ↑ وایدنر، اشتفان، آشنایی از آن سوی افق، ۱۳۸۲ش، ص۲۳ و ۲۴.
- ↑ این جمله منتسب به پیامبر اسلام ورام، مسعود ابن عیسی، تنبیه الخواطر و نزهه النواظر، بی‌تا، ج۱، ص۱۵۰و امام علی شریف الرضی، محمد ابن حسین، خصائص الائمه، ۱۴۰۶ق، ص۱۱۲ است.
- ↑ «آنه ماری، شیمل»، در ویکی پدیا
- ↑ Mircea Eliade
- ↑ ویکی نور
- ↑ وایدنر، اشتفان، آشنایی از آن سوی افق، ۱۳۸۲ش، ص۴۱.
- ↑ خندق‌آبادی، افسانه‌خوان عرفان، ۱۳۸۱ش، ص۲۰.
- ↑ شیمل،«اسلام از دیدگاه آن‌ماری شیمل»،1378ش
- ↑ شیمل، «رمزگشایی از آیات الهی (تبیین آیات خداوند): نگاهی پدیدارشناسانه به اسلام»، 1379ش
- ↑ ماهنامه پیام زن، «امام و خانواده، روایت ها و درایت ها»1382ش
- ↑ ـ‌که در ایران با نام اسلام از دیدگاه آنه‌ماری شیمل منتشر شده است‌ـ
- ↑ ناقد، خسرو، «کتاب‌شناسی آثار پروفسور آنه ماری شیمل»، کلک، تیر 1371، شماره 28، درج در پایگاه مجلات تخصصی نور
منابع
- ناقد، خسرو، «کتاب‌شناسی آثار پروفسور آنه ماری شیمل»، کلک، تیر 1371، شماره 28، درج در پایگاه مجلات تخصصی نور.
- خندق‌آبادی،حسین، «افسانه‌خوان عرفان»، ۱۳۸۱.
- «شخصیت و اندیشه‌های الهیاتی آنه ماری شیمل». دائره المعارف طهور،1922م
- وایدنر، اشتفان، «آشنایی از آن سوی افق»، ۱۳۸۲ش.
- موسوی گیلانی، سید رضی، «شرق‌شناسی و مهدویت»، ۱۳۸۹ش.
- سایت ویکی شیعه، بازدید 23 بهمن 1401ش
- سایت ویکی پدیا، بازدید 22 بهمن 1401ش
- سایت ویکی نور، بازدید 23 بهمن 1401 ش