| اطلاعات شخصی | |
|---|---|
| زاده | زنان عارف قرن سوم |
| همسر | احمد بن ابی الحَواریّ (م ۲۴۰ هـ ق) |
| خدمات | |
| دین | اسلام |
زندگی‌نامه
رابعه شامیه ، دختر اسماعیل شامی و همسر احمد بن ابی الحواری از مشایخ صوفیه روزگار خود بود. [سلمی، طبقات الصوفیه، ص ۹۱؛ جامی، نفحات الانس، ص ۶۴؛ مناوی، طبقات کبری (کواکب دریه)][رادفر، ابوالقاسم، زنان عارف؛ سوختگان عشق و اشتیاق، انتشارات مدحت، 1385، ص 94] رابعه دختر اسماعیل از بزرگان زنان اهل شام و از ثروتمندان بود که تمام ثروت خود را به همسر خود، احمد و همراهان او بخشید. [ابوعبدالرحمن سلمی، ذکرالنسوۀ المتعبدات، انتشارات انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1388، ص505] نسب او به ابی بکر بن ابی الدنیا می رسید.در عرفان به مقام والایی دست یافت. عبدالرؤف مناوی نویسنده طبقات الاولیا پیرامون ازدواج او با احمد بن ابی الحوار می گوید: رابعه از احمد تقاضای ازدواج کرد. احمد نیندیشید که مقصود رابعه از این کار جلب رضایت خداست. به او گفت: به خدا قسم به علت اشتغال به حال خود، اندیشه زنانم نیست. رابعه گفت: من نیز از حال خودم به تو نمی پردازم و شهوتی برای مردان ندارم. اما ثروت فراوانی از شوهرم مرا به ارث رسیده است. خواستم برای تو و برادران مسلمانم خرج کنم و توسط تو نیکوکاران را بشناسم که این کار مرا در راه حق یاری دهد. احمد گفت: باید از استادم اجازه بگیریم. احمد گوید: به استاد مراجعه کردم که مرا همیشه از ازدواج منع می کرد و می گفت هیچ یک از یاران ما ازدواج نکرد، مگر اینکه از ما دور شد. چون استاد سخن رابعه را شنید، گفت: با او ازدواج کن که او ولی خداست و این کلام صدیقان است. احمد با رابعه ازدواج کرد. [ابوعبدالرحمن سلمی، ذکرالنسوۀ المتعبدات، انتشارات انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1388، ص505] اغلب تذکره نویسان، رابعه شامی را با رابعه بصری اشتباه گرفته و سخنان و حالات هر یک را درباره دیگری نقل کرده اند. اما مسلم است که رابعه شامی همسر احمد بن ابی الحواری بوده و هر چه که احمد از رابعه نقل کرده، در رابطه با رابعه همسر خودش بوده است. البته ابن جوزی در صفۀ الصفوۀ، نام همسر احمد بن ابی الحواری را رایعه ذکر کرده اما در مقایسه با دیگر منابع، به نظر، اشتباه است.[ابوعبدالرحمن سلمی، ذکرالنسوۀ المتعبدات، انتشارات انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1388، ص505] همسرش می گوید : وقتی سفره غذا گسترده می شد ، رابعه به من می گفت : آقای من بخور « فانّها ما نضجت الاّ بالتسبیح » این طعام با تسبیح حق پخته شده است . همچنین از همسر وی نقل شده که : رابعه را هفت هزار درهم بود و تمامی آن را در راه من خرج کرد. [حسینی، مریم، نخستین زنان صوفی، نشر علم، 1385، ص260]
نام های دیگر
رابعه بنت اسماعیل * رابعه دختر اسماعیل* رابعه شامیه * همسر احمد بن ابی الحواری *
معاصرین
برخی سخنان
احمد بن ابی الحواری می گوید: رابعه به من گفت: ای برادر! آیا دانستی که بنده چون به طاعت خدا پناه درآید، خداوند او را از رفتارهای ناپسندش باز می دارد و او را به جای اشتغال به خلق، به خود مشغول می کند؟ [حسینی، مریم، نخستین زنان صوفی، نشر علم، 1385، ص259]
اشعار آموزنده ای نیز از ایشان ذکر شده، همسرش می گوید : رابعه حالات متفاوتی داشت. گاهی حب بر او غلبه می کرد و گاهی انس و گاهی خوف بر او غالب می شد. در برابر هر حال، سخنی به تناسب می گفت. در حالت حب از او چنین شنیدم:
حبیب لیس یعدله حبیب وما سواه فی قلبی نصیب حبیب غاب عن بصری وشخصی ولکن عن فؤادی لا یغیب
دوستی که همانند ندارد ودر قلب من برای جز او نصیب و بهره ای نیست. او محبوبی است که در برابر چشمانم نیست اما هیچگاه از قلبم دور نشده است.
در حال انس می گفت:
ولقد جعلتک فی الفؤاد محدّثی وابحت جسمی من اراد جلوسی والجسم منی للجلیس مؤانس وحبیب القلب فی الفؤاد انیسی
دلم را هم سخن با تو نمودم و جسمم بادیگران است .
گاهی نیز حالت خوف بر او غالب می شد و می گفت :
وزادی قلیل ما اراه مبلّغی
اللزاد ابکی ام لطول مسافتی
توشه ، کم است ومرا به مقصد نمی رساند ، نمی دانم بر کمی توشه یا بر طول سفر گریه کنم ؟
اتحرقنی بالنار یا غایة المنی
فاین رجائی فیک ؟ این مخافتی ؟
آیا با آتشم خواهی سوخت ای همه آرزوهایم ؟ پس امیدم کجا رفت و ترسم چه شد ؟
پانویس
منابع
- سلمی، عبدالرحمن، مجموعه آثار ابوعبدالرحمن سلمی؛ ذکر النسوۀ المتعبدات، انتشارات انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1388
- حسینی، مریم، نخستین زنان صوفی، نشر علم، 1385
- رادفر، ابوالقاسم، زنان عارف؛ سوختگان عشق و اشتیاق، انتشارات مدحت، 1385
- دایرۀالمعارف طهور
- [۱]