زن در مسیحیت

زن در مسیحیت

مشخصات
نام استاد	دکتر علی غلامی
نام جزوه	زن در ادیان
مرکز آموزشی	دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
مقطع تحصیلی	کارشناسی ارشد
گرایش	مطالعات زنان

تاریخ تحولات مسیحیت

دوران ظهور مسیحیت

در دوران ظهور مسیحیت، اعتقاد به ورود گناه به عالم توسط زنان، به زنان جایگاه نازلی داده بود و تبعیض علیه زنان رواج داشت. در شرایطی که مردم زمانه عیسی از اینکه او با زنان گفت و گو می کند، شگفت زده می شدند، عیسی در موضوعاتی با زنان سخن می گفت که کسی در آن زمان، زنان را مخاطب چنین مباحثی قرار نمی داد.

در فضایی که برخی ربی های یهودی معتقد بودند بهتر است تک تک ده فرمان را بسوزانیم تا اینکه با یک زن در ملأ عام گفت و گو کنیم، عیسی با زنان به صورت علنی و محبت آمیز و سرشار از افتخار و تکریم سخن می گفت و در تماثیل و حکایات خود از آنان یاد می کرد. از سوی دیگر، حلقه ای از زنان وفادار و پیرو عیسی، گرداگرد او و مادرش را در ایام حیات او فراگرفته بودند و به تعالیم او ایمان داشتند؛ در ابلاغ پیام مسیحایی عیسی با مردان همگام بودند؛ او را در سفرهای تبلیغی همراهی، و مایحتاج او و پیروانش را فراهم می کردند؛ حتی برخی بیوه زنان فقیر دارایی های اندک خود را به او هدیه می دادند و برخی زنان دیگر، پاهای عیسی را با عطر شستشو و حتی در مواردی با موهای خود، خشک می کردند.

به گفته اناجیل، سران یهود که از سخنان و اعمال عیسی ناخشنود بودند، او را با خیانت یکی از حواریون به نام یهودای اسخریوطی دستگیر کردند و به حاکم رومی منطقه تحویل دادند و با فشار بر او، عیسی را به صلیب کشیدند.

دوره ی اصلاحات

فساد فراگیر کلیسا در قرون وسطی موجب شد دغدغه اصلاح امور کلیسا و بازگشت به آموزه های اصیل مسیحی پررنگ شود و اعتراضات پردامنه ای شکل بگیرد؛ تا آنکه در قرن شانزدهم، مارتین لوتر، اولریش تسوینگلی و ژان کالوین نهضتی را پایه گذاری کردند که نهضت اصلاح دینی یا پروتستانتیزم خوانده می شود.پیشرفت های علمی در این دوران، اعتماد انسان را به خود و عقلانیتش، و احساس بی نیازی از خدا و تردید در باورهای دینی را تقویت کرد. در این برهه -به ویژه از قرن هجدهم به بعد-، نقد کتاب مقدس، جدایی دین از سیاست، و اختصاص دین به عرصه خصوصی، انسان گرایی و خدا گریزی، عقل محوری و ایمان گریزی و تحولاتی از این دست، مسیحیت را ناگریزبه دفاع از آموزه های خود و شکل دهی به «الهیات جدید مسیحی» ساخت.

پیدایش فمینیسم در این دوران، بهانه ای برای بازخوانی متون مقدس به نفع زنان، به دست داد. مهم ترین تلاش فمینیست ها ارائه تصویری زنانه از خدا و تبیین جوهر اصلی زنانگی بود و تمایز گذاشتن میان ویژگی های جسمی و مسائل ناشی از فرهنگ، تحولی عمده در تفسیر زنانه کتاب مقدس به وجود آورد. بر این اساس، بسیاری از دیدگاه های رایج که به کتاب مقدس نسبت می دادند و تغییر ناپذیر پنداشته می شد، ناشی از تحولات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی تلقی گردید. تغییر در نمادهای الهیاتی مسیحی و شنیده شدن صدای زنان، از مهم ترین دغدغه های الهی دانان فمینیست بود.

آموزه های بنیادین مسیحیت

آفرینش و گناه نخستین

مسیحیان به روایتی از آفرینش معتقدند که در سفر پیدایش عهد عتیق بیان شد. در متن مقدس شرح داده شده که مار، حوا را اغوا کرد و او نیز آدم را فریفت و مرتکب کناه نافرمانی شدند. هنگامی که خدا به آدم عتاب می کند که آیا از آن درختی خوردی که قدغن کردم، آدم جواب می دهد: «این زنی که قرین من ساختی، وی از میوه درخت به من داد که خوردم». خداوند برای مجازات این گناه، به زن خطاب می کند: «الم و حمل تو را بسیار افزون گردانم؛ با الم، فرزندان خواهی زایید و اشتیاق تو به شوهرت خواهد بود و او بر تو حکمرانی خواهد کرد». به آدم نیز چنین می گوید: «چون که سخن زوجه ات را شنیدی و از آن درخت خوردی که امر فرموده، گفتم از آن نخوری، پس به سبب تو زمین ملعون شد و تمام عمرت از آن با رنج خواهی خورد». آنان همچنین از باغ عدن اخراج شدند.

در الهیات مسیحی، گناه ذاتی یا نخستین، توسط پولس بسیار برجسته شد و از زمان آگوستین به بعد، به آموزه اساسی مسیحیت تبدیل گردید.آگوستین تأکید داشت درست است خداوند انسان را به صورت خود آفریده بود، ولی اراده مندی انسان و فریب خوردگی از شیطان موجب شد که صورت الهی را از دست بدهد و سرشتش فاسد شود و به شر گرایش یابد مسیحیان بر این باورند که عدالت و قداست اولیه دو جنس در هنگام آفرینش، به دلیل بروز گناه نخستین آدم و حوا زایل شده است؛ انسان در پی این گناه، ناپاک و فاسق شد؛ دشمن خدا گردید؛ مقام فرزندی را از دست دادد و به یک غلام و عبد بدل شد. همچنین در کتاب مقدس مسیحی و تعالیم کلیسا، سلطه و حاکمیت شوهر بر زن و جایگاه فرودست او در قیاس با مرد، به عنوان مجازات گناه نخستین برای زنان در نظر گرفته شده و جنبه ی تأدیبی دارد. آنان معتقدند گرچه جهان پس از گناه آدم و حوا تنزل یافته، ذاتا خیر است و اگر نقص و عیبی در عالم مشاهده می شود، با گناه آدم و حوا وارد شده و امری عرضی است. بر این اساس، بعد از آدم و حوای دومین (یعنی عیسی و مریم)، خلقت دوباره نیکویی خود را باز می یابد.

تجسید و نجات مسیح

بر اساس تعالیم مسیحی، به صلیب کشیده شدن مسیح و رنج او موجب شد انسان از مجازات گناه در امان بماند و گرچه قداست اولیه را به دست نیاورد، به مقام «عادل شمردگی» رسید و از این پس پاک به حساب می آید.

تجسید خدا در بدن مذکر، موجب انتقادات فراوانی به الهیات مسیحی شد. در مقابل، اینکه عیسی پس از رستاخیز، ابتدا بر زنان ظاهر شد و آنان را مخاطب عهد جدید قرار داد، موجب شده در میدان مسیحیان برخی بر تحول در جایگاه زن و برابری زن و مرد پس از رستاخیز عیسی تأکید کنند. به بیان دیگر، از نظر آنان با توجه به اهمیت مفهوم عهد در مسیحیت، عهد جدید با زنان در کنار مردان بسته شده و حضور زنان در رستاخیز مسیح، نشانه جایگاه والای آنان در برهه جدید است. همچنین باید از تأثیر و نقش مریم در بهبود موقعیت زنان سخن گفت: مسیحیت معتقد است او نجات دهنده بشر است؛ همان گونه که حوا، کشاننده بشر به پستی و فرودستی بود.

انسان شناسی

پایه انسان شناسی مسیحی بر «خلقت انسان بر تصویر خدا» بنا نهاده شده و لذا انسان، در جهان محسوس و قابل رؤیت، برترین موجود خداست. اهمیت انسان در این است که روح خدا در مسیح، و روح مسیح در انسان سکنی می گزیند.

مسیحیت تصریح می کند که میان دو جنس تفاوتی در جوهر انسانی قائل نیست و هم مرد و هم زن را به یک اندازه انسان می داند. نوع توصیف آدم از حوا (استخوانی از استخوان هایم و گوشتی از گوشتم) در کنار نام گذاری او به مادر زندگان (از جمله نسل آنها)، همچنین توصیفاتی که از یک تن شدن زن ومرد و اتحاد آنان وجود دارد، می تواند حاکی از هم سرشتی و هم ذاتی دو جنس باشد.

نقش های جنسیتی در خانواده مسیحی

وظایف و نقش های زنانه در حوزه خانواده

در توصیف ویژگی ها و اوصاف زن خردمند، به مواردی همچون: خرد اندیشی، عفت پیشگی، نیکویی و فرزند آوری اشاره و اهل حکمت و تعلیم محبت معرفی می شود. زن جوان مسیحی باید ازدواج کند، اولاد بزاید و کدبانو شود. در نامه های رسولی، یک زن خوب، دارای حیا در پوشش و ظاهر، و متفاوت با مرد است. شوهر دوستی، محبت به وی، و فراهم کردن زمینه اعتماد شوهر، نشان دهنده مدل ارتباطی زن و شوهر در خانواده است. در مسیحیت، خانه داری نیز نقشی زنانه، و کار خانگی و اداره امور داخل خانه، از وظایف اخلاقی زن تلقی شده است. یک همسر خوب، خانه نشیناست و به مهیا کردن غذای اعضای خانواده و نگهداری خانه اهتمام می ورزد.

از نظر مسیحیت، «مادری» و «باکرگی»، دو بعد و دو راه رسالت فراروی زنان است که به ادعای ژان پل دوم، متضاد با یکدیگر نیستند، بلکه مکمل و تبیین کننده یکدیگرند. مسیر مادری از ارتباط و لذت جنسی نمی گذرد و مادری بیش از آنکه حاصل فرزندآوری ناشی از ارتباط جنسی باشد، حاصل معرفت و شناخت میان جنس مذکر و مؤنث است. بنابراین هر زنی، ولو باکره، می تواند نقش مادری (از نوع معنوی) داشته باشد و هم باکرگی و هم مادری، هم زمان نقش زنانه دانسته شده اند. از سوی دیگر، با اینکه تربیت فرزند صرفا نقشی زنانه نیست و مردان نیز در آن سهیم اند، تأکید شده که زن شایسته، فرزند دوست است و محبت ورزی به فرزندان و تربیت صحیح آنان را در دستور کار اصلی خود قرار می دهد.

وظایف و نقش های مردانه در حوزه خانواده

آیات متعددی از عهد جدید، مردان را در موقعیتی برتر نسبت به زنان قرار می دهند و اطاعت زن از مرد را لازم می دانند. بر اساس این آیات، مرد رئیس خانواده و سر زن خواهد بود. در تعالیم مسیحیت، «زن از آنجا که استخوان و گوشت مرد است، می بایست تحت قیمومیت شوهر خود بوده و از او اطاعت کند؛ نه حقیقتا به عنوان یک خدمتکار، بلکه به عنوان یک ملازم و همراه تا این اطاعت پذیری او نه در حرمتش و نه در شأنش تنقیصی ایجاد نکند». در همین راستا، آکویناس رابطه زن ومرد را به رابطه خدا و بنده یا رابطه ارباب و برده تشبیه کرده است؛ با این تفاوت که ارباب برای نفع خود، بر برده فرمان می راند، اما شوهر برای منافع خانواده فرمان می دهد.

چند همسری

هیچ آیه ای مبنی بر تحریم تعدد زوجات در عهد جدید دیده نمی شود؛ این مسئله فقط برای اسقفان و شماسان (خادمان کلیسا) ممنوع اعلام شده است. علاوه بر آنکه ادله ای مبنی بر جواز چند همسری در عهد عتیق وجود دارد، در قرون اولیه مسیحیت، با چند همسری مخالفتی نمی شده است. به تدریج ممنوعیت چند همسری از سوی کلیسا اعلام، و چند همسری امری غیر اخلاقی معرفی، و بر قانون تک همسری اصرار شد. البته امروزه برخی فرقه های پروتستانی چند همسری را مجاز می شمارند. از منظر کاتولیک ها، تک همسری، همخوان با تصویری است که از وحدانیت خدا وجود دارد و ازدواج مبتنی بر عشق انحصاری و متمایز، تصویری از ارتباط میان خدا و مؤمنانش است و کلیسا، عشق را فقط در آن صورت بین زن و مرد برقرار می داند. به نظر می رسد چون ازدواج در مسیحیت کم رنگ است، به تبع آن چند همسری به صورت مضاعف کم رنگ گردیده و این چنین نفی شده است.

طلاق و ازدواج مجدد

بر اساس تعالیم مسیحی خداوند اراده کرده است زن و مرد از طریق ازدواج به یکدیگر پیوند بخورند و خداوند قصد داشت ازدواج، یک ارتباط دائمی میان زن وشوهر باشد. از همین رو برخلاف عهد عتیق، در عهد جدید، طلاق اجازه داده نشده است و با هیچ دلیلی جز مرگ، زوجین نمی توانند پیمان ازدواج را لغو کنند. عیسای مسیح بیان می کند: «گفته شده است هر که از زن خود مفارقت جوید، طلاق نامه ای بدو بدهد؛ لیکن من می گویم هرکس به علت غیر زنا، زن خود را از خود جدا کند، باعث زنا کردن اوست و هرکس زن مطلقه را نکاح کند، زنا کرده باشد».

در مسیحیت کاتولیک، ازدواج مجدد در حکم زناست: « اگر شوهری که از همسرش جدا شده، به زن دیگری نزدیک شود، یک زانی محصن است؛ زیرا آن زن را به ارتکاب زنا واداشته است؛ و زنی که با او زندگی می کند، زانیه است؛ زیرا شوهر شخص دیگری را به سوی خود کشانده است». از نظر کاتولیک ها کسانی که مجدد ازدواج کنند، نمی توانند در مراسم عشای ربانی که مهم ترین آیین کلیسایی است، شرکت کنند.

زنان و نقش های دینی

نقش ها و مناصب دینی

در آیین کاتولیک و ارتدوکس، رهبری معنوی و مناصب کلیسایی، فقط به روحانیون مذهبی اختصاص دارد که از میان مردان مجرد انتخاب می شوند. زنان صرفا می توانند به عنوان مسئولان اداری و اجرایی و استاد الهیات منصوب شوند. کلیسا ضمن استناد به آیاتی از کتاب مقدس، معتقد است کشیش باید مرد باشد؛ زیرا از یک سو حواریون مرد بودند و عیسی آنان را آگاهانه از میان مردان برگزید؛ از سوی دیگر کشیش، تجسم مسیح است و به نمایندگی از او به اجرای مراسم دینی می پردازد و بنابراین باید دارای حداکثر شباهت به مسیح، و از لحاظ جسمی شبیه او باشد. برخی، دلایل محرومیت زنان از موقعیت برابر در کلیسا را فراتر از این دانسته و با ورود گناه از طریق زن به جهان و خلق درجه دومی او مرتبط می دانند.

در سالیان اخیر (از حدود پنجاه سال پیش)، برخلاف کاتولیک ها و ارتدوکس ها، در برخی فرقه های پروتستانی، زنان در منصب کشیشی، و معدودی در جایگاه اسقفی قرار گرفتند. دلایل پروتستان ها برای اجازه دادن به زنان برای حضور در مناصب دینی، عبارت است از: نبود سلسله مراتب در میان حواریون و در نتیجه وجاهت نداشتن مناصب دینی کاتولیکی، نقش زنان در تبلیغ دینی و اداره کلیسا در عصر عیسی و پولس، تفاوت نداشتن زن و مرد در برخورداری از روح الهی، و نفی چهره مردانه از مسیحیت با نقش آفرینی زنان در کلیسا.

رویکرد کلیسای کاتولیک در مخالفت با اعطای مناصب کلیسایی به زنان، به این دلیل تغییر ناپذیر است که از نظر واتیکان، نقش های کلیسایی الهی هستند (نه بشری) و لذا بشر نمی تواند تغییرشان دهد؛ در حالی که قوانین در کلیسای پروتستان، انسانی هستند و نه الهی و لذا تغییرپذیرند. امروزه گروهی از الهی دانان و کشیش ها در داخل ساختار کلیسای کاتولیک در حال رشد هستند که طرف دار اعطای مناصب کشیشی به زنان هستند و معتقدند اعطا نکردن این حقوق و بی توجهی به این تغییرات در خصوص جایگاه زنان، سبب به خطر افتادن موقعیت کلیسای کاتولیک و جامعیت آن می گردد.