ام البنین
فاطمه بنت حِزام؛ معروف به ام‌لبنین، همسر امام علی(ع) بعد از حضرت زهرا(س)، مادر عباس بن علی، عبدالله، جعفر و عثمان.
معرفی و نسب
از تاریخ ولادت ام‌البنین اطلاع دقیقی وجود ندارد. اما برخی مورخان تاریخ ولادت او را سال پنجم هجرت تخمین زده‌اند.[۱] نسب ام‌البنین به یکی از قبایل معروف عرب به نام بنی‌کلاب باز می‌گردد.پدرش حِزام بن خالد یا حرام بن خالد و مادرش لیلی یا ثمامه دختر سهل بن عامر بن مالک است.به نقل تاریخ‌نگاران؛ پدران و مادران و خاندان ام البنین در شجاعت، کرم، اخلاق، هنر و وجاهت اجتماعی و بزرگواری پس از قریش، سرآمد قبایل گوناگون عرب بوده اند.[۲]
تاریخ وفات ام‌البنین به نقل برخی مورخین 13 جمادی‌الثانی سال 64ه.ق و برخی مورخان ۱۸ جمادی‌الثانی ۶۴ه.ق دانسته‌اند.بنا بر قول مورخین محل دفن او قبرستان بقیع است.[۳]
ازدواج با حضرت علی(ع)
پس از شهادت حضرت زهرا(س)، امام علی(ع) به برادرش عقیل که در نسب‌شناسی بین اعراب معروف بود، توصیه کرد که برای او همسری از خاندان پاک و اصیل و دارای حسب و نسب شریف و شجاع باشد انتخاب کند.[۴] عقیل فاطمه بنت حزام را معرفی کرد و علی(ع) با او ازدواج کرد. ام‌البنین قبل از امام علی با کسی ازدواج نکرده بود.[۵]
درباه اینکه ام‌البنین بعد از فاطمه زهرا همسر دوم یا سوم علی(ع) بوده‌است اختلاف نظر وجود دارد.برخی نقل‌‌های تاریخی؛ از ازدواج علی(ع) با امامه دختر زینب به توصیه فاطمه زهرا(س) اشاره دارند.[۶] اما برخی از نقل‌ها بنا بر روایت امام صادق(ع) ام‌البنین را اولین همسر امام علی (ع) بعد از حضرت فاطمه (س) می‌دانند.[۷] گفته‌اند ام‌البنین پس از چندی به امام علی (ع) پیشنهاد داد که به جای فاطمه، که اسم اصلی‌اش بود، او را «ام البنین» صدا زنند، تا فرزندان فاطمه از ذکر نام فاطمه توسط حضرت علی(ع) به یاد مادرشان، نیفت‌اند.[۸] حاصل ازدواج ام‌البنین چهار پسر به نام‌های عباس، جعفر، عبدالله و عثمان است.به دلیل داشتن همین پسران، او را «ام البنین»، یعنی مادر پسران می خواندند. همه فرزندان ام‌البنین در واقعه کربلا به شهادت رسیدند.[۹] در منابع تاریخی هیچ اشاره‌ای به ازدواج ام‌البنین بعد از علی(ی) نشده است.[۱۰]
پس از واقعه کربلا
ام‌البنین در واقعه کربلا حضور نداشت. 4 فرزند پسر اود در کربلا به شهادت رسیدند.مورخان می‌نویسند: پس از واقعه کربلا، بشیر در مدینه ام‌البنین را ملاقات می‌کند تا خبر شهادت فرزندانش را به او بدهد. ام‌البنین پس از دیدن وی می گوید: از حسین(ع) مرا خبر بده. بشیر می‌گوید: عباس را کشتند. ام‌البنین بازمی‌گوید: از حسین(ع) مرا خبر بده و به همین ترتیب خبر شهادت هر چهار فرزند بزرگوارش را به او می‌دهد. ام البنین می‌گوید:ای بشیر خبر از ابا عبداللّه الحسین بده فرزندان من و همه آن چه زیر این آسمان مینایی است فدای ابا عبدالله علیه السلام باد».[۱۱]
خصایص ام‌البنین
اصالت
نخستین ویژگی از خصایص ام‌البنین «اصالت»ایشان است. خاندان أم‌البنین از اصیل ترین و شریف ترین خاندان‌های عرب بودند.آباء ایشان، أشرف سادات عرب بودند، به گونه‌ای که خاندان‌های دیگر به شرافت و اصالت ایشان افتخار می‌کردند. این اصالت در ابعاد مختلفی به ظهور رسیده بود، در اینجا به اهم آنها اشاره می کنیم:
- مآثر کریمه و خصال حمیده خاندان أم‌البنین صاحب مکارم اخلاق و محامد خصال بسیار در جود، کرم، شجاعت، فصاحت، عفت، طهارت، شرافت، کرامت، حمیت، عزت و ... بودند، به همین سبب مورد افتخار سادات عرب بودند؛ </ref> خطای یادکرد: برچسب تمام‌کنندهٔ
</ref>برای برچسب<ref>پیدا نشد. - آگاه به آداب و علوم أم البنین در بیتی پرورش یافته بودند که به جمیع آداب و علوم زمان خود اشرافیت داشتند. «ثمامة» مادر ایشان بانویی کامل، عاقل و ادیب بود و «حزام» پدر ایشان صاحب اخلاق صالحین ابرار و خوی اصیل زادگان آزاده بود، ام‌البنین به گونه ای تربیت شده بودند که به جمیع این آداب آگاهی داشتند.</ref> [پانویس ۱]، </ref> [پانویس ۲][۱۲] ،</ref> [پانویس ۳] [۱۳]. </ref> [پانویس ۴]. [۱۴]
- لسان صدق خاندان ام‌البنین به برخورداری از لسان فصیح و بلیغ شهرت داشتند. پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلّم) جناب لبید را که از عموهای أم البنین بودند، چنین مدح کردند: </ref> [پانویس ۵]؛ [۱۵] یعنی درست ترین کلامی كه عرب گفته، سخن لبید است. </ref> [پانویس ۶]. [۱۶]
شجاعت
عقیل خاندان کلابیة را به حضرت علی(ع) معرفی کرده و عرضه داشتند: در میان قوم عرب نمی توان كسی را یافت كه از پدران و نیاكان امّ البنین شجاع تر و دلاورتر باشند.توصیف اجداد و اخوال ایشان به القابی چون: «ملاعب الأسنة» یعنی به بازی گیرنده نیزه‌ها، «قتیل البراص» یعنی کشنده دشمن و بیماری، «فارس قرزل» سوارکار تنومند، نشان از شجاعت و دلاوری آنان دارد. </ref> [پانویس ۷] ؛[۱۷]
یادداشت
- ↑ «وکانت أم البنین عالمة فاضلة لأنها من أهل بیت الفضل والکمال والبسالة وشجاعة ...»
- ↑ «وتأدّبت فی بیت الوالدین بآداب العرب، وأخلاق الصّالحین الأبرار، وشِیم النبلاء الأحرار...»
- ↑ «و کانت ثمامه ادیبهٌ کاملةٌ عاقلةٌ فادَّبَتْ إبنتها بِآداب العرب و علَّمتها بما ینبغی أن تعلمها من آداب ...»
- ↑ «ولما دخل بها الإمام(علیه السلام) وجدها امرأه ذات عقل وإیمان وأدب، ورأی فیها ما أسرّه من الحسن والجمال والهیئة والکمال، حیث کانت أم البنین(سلام الله علیها) من النساء الفاضلات العارفات بحقّ أهل البیت(علیهم السلام) ، کما کانت فصیحة بلیغة لسنة ورعة ذات زهد وتقی وعباده»
- ↑ «أصدق کلمة قالتها العرب کلمة لُبَید»
- ↑ «أنها لما دخلت علی أمیر المؤمنین(علیه السلام) وکان الحسنان مریضین أخذت تلاطف القول معهما، وتلقی الیهما من طیب الکلام ما یأخذ بمجامع القلوب، وما برحت علی ذلک تحسن السیره معهما وتخضع لهما کالأم الحنون»
- ↑ «نحن بنو ام البنین(سلام الله علیها) الأربعة، و نحن خیر عامر بن صعصعة، الضاربون الهام وسط المجمعة»
پانویس
- ↑ آقاجانی قناد، مادر فضیلت‌ها، ۱۳۸۲ش، ص۲۰ش.
- ↑ طیبی، «مادر ماه; پژوهشی در زندگی و شخصیت ام البنین(س)»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه
- ↑ «ام‌البنین»، در ویکی شیعه
- ↑ میرزاجان، «شخصیت و موقعیت ام البنین در اسلام»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه
- ↑ «ام‌البنین»، در دانشنامه اسلامی
- ↑ ابن‌اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۲۲
- ↑ کلباسی، خصائص العباسیه، ۱۳۸۷ش، ص۶۵.
- ↑ ربانی خلخالی، چهره درخشان قمر بنی‌هاشم، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۶۹.
- ↑ «نگاهي به زندگي ام البنين (س)»، وب‌سایت آستان مقدس حضرت عبدالعظیم
- ↑ ربانی خلخالی، چهره درخشان قمر بنی‌هاشم، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص48
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، ۱۳۶۴ش، ج۳، ص۲۹۳
- ↑ تاج‌الدین، المجالس الشجيه في سيره ام البنين التقيه، ص۸۷ و ۱۹
- ↑ ( مولِد العباس بن علی (محمدعلی الناصری)، ص۲۸)
- ↑ تاج‌الدین، المجالس الشجيه في سيره ام البنين التقيه، ص ۵۱
- ↑ (بحار الانوار، ج ۶۷، ص ۲۹۵)
- ↑ تاج‌الدین،المجالس الشجیه فی سیره ام‌البنین التقیه، ص 50
- ↑ (ادب الطف (للشبر)، ج 1، ص 72)
منابع
- آقاجانی قناد، علی، مادر فضیلت‌ها، قم، مرکز پژوهش‌های صدا و سیما، ۱۳۸۲ش.
- ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
- «ام‌البنین»، در دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید: 4اردیبهشت 1402ش.
- «ام‌البنین»، در ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 4اردیبهشت 1402ش.
- طیبی، ناهید، «مادر ماه; پژوهشی در زندگی و شخصیت ام البنین(س)»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 4اردیبهشت 1402ش.
- میرزاجان،محمدرضا، «شخصیت و موقعیت ام البنین در اسلام»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 4اردیبهشت 1402ش.
- تاج‌الدین، مهدی، المجالس الشجیه فی سیره ام‌البنین التقیه، بی‌نا، بی‌تا.
- محلاتی، ذبیح‌الله، ریاحین الشریعة، تهران، ۱۳۶۴ش.