خانواده در مسیحیت

خانواده در مسیحیت

مشخصات
نام استاد	دکتر علی غلامی
نام جزوه	زن در ادیان
مرکز آموزشی	دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
مقطع تحصیلی	کارشناسی ارشد
گرایش	مطالعات زنان

منزلت ازدواج و خانواده در مسیحیت

از اصول تعالیم کلیسایی، معتبر دانستن نهاد خانواده و تفاوت گذاری کتاب مقدس میان ازدواج (روابط جنسی در چارچوب خانواده) با سایر مدل های ارتباط جنسی و زناشویی است. در مسیحیت تأکید می شود که پیوند عمیق زندگی و محبت که زناشویی را به وجود می آورد، توسط خالق وضع شده و او قوانین مناسب آن را اعطا کرده است و خانواده، یک نهاد صرفا انسانی و برآمده از فرهنگ ها نیست. خانواده مسیحی یک کلیسای خانگی معرفی شده و بر وظیفه تبلیغی و تبشیری آن تأکید می گردد. به منظور تبیین اهمیت ازدواج و تشکیل خانواده در مسیحیت، برخی محورهای الهیات و متون مسیحی را که به بازتاب این جایگاه می پردازند، شرح می دهیم:

تأکید بر بعد الهی خانواده و تطبیق آن بر تثلیث

از منظر مسیحیت، خود خداوند ساختار خانواده را برپا کرده است و لذا خانواده بنیانی الهی دارد. خداوند از همان ابتدا با آفرینش زن و مرد، به دنبال تشکیل و بناگذاری نهاد خانواده بوده است. مسیحیت مدعی است این بنیان خردمندانه و دوراندیشانه خداوند خالق است که در نهاد شر (تمایلات جنسی)، تمایلات عاشقانه و محبت آمیز را نهادینه ساخته است. مسیحیت نگاهی رازگونه به ازدواج دارد که می توان در نحوه ترسیم ارتباط ازدواج و تثلیث، بخشی از آن را دید؛ پیوند اشخاص در ازدواج، نشان و صورتی از پیوند پدر و پسر در روح القدس توصیف می شود.

قرار دادن خانواده در زمره شعائر هفت گانه کلیسایی و سر عظیم دانستن آن

مسیحیت از ازدواج به عنوان یک سر عظیم یاد می کند که هرکسی را یارای رسیدن به راز آن نیست. در الهیات مسیحی تأکید شده خداوند قدرت مطلق خود را به «اسرارآمیزترین» وجه نشان می دهد؛ از ازدواج به عنوان ظرفی برای آشکار شدن ارزش های کلیسایی سخن گفته شده و تصریح گردیده یکی از متعالی ترین نشانه های محبت خدا به بشر در سر ازدواج نهفته است. از سوی دیگر، قرار گرفتن ازدواج در زمره آیین های مقدس هفت گانه مسیحیت کاتولیک، زمانی اهمیت خود را به رخ می کشد که دانسته شود این آیین ها، علت و اسباب و مسیر نیل به فیض الهی از طریقی نامرئی هستند. خداوند به همه فیض می رساند، ولی در لحظات، خاص از جمله انجام آیین های مقدس، فیض خاص می رساند. در واقع این شعائر، برای نجات بشر ضروری هستند و به انسان به منظور نیل به نجات و رستگاری مدد می رسانند.

ازدواج به مثابه عهدی الهی

متألهان مسیحی ازدواج را عهدی میان زن و مرد می دانند. با توجه به نقش محوری مفهوم عهد در الهیات مسیحی (که در عهد جدید در مقابل عهد عتیق بازتاب یافته)، از سنخ عهد بودن ازدواج نشان دهنده اهمیت آن است.

توجه به کارکردهای تربیتی اجتماعی خانواده و اهتمام به ارتقای موقعیت آن

ضرورت احترام به والدین، تأکید بر وظیفه تخطی ناپذیر والدین در تربیت و آموزش فرزندان، لزوم تأدیب و نصیحت فرزندان، توصیه به اطاعت زن از شوهر و احترام به او و محبت مرد به زن و صیانت از او، و نیز کنترل شهوت، از جمله محورهای مورد توجه کلیسا در مسیر تحکیم خانواده است. بر نقش تربیت کنندگی والدین، به ویژه تربیت دینی نیز توجه داده شده است و خانواده به مثابه کلیسایی کوچک، نقش مکمل کلیسا در تربیت دینی را ایفا می کند: «آن که پسر خویش را دوست می دارد، تازیانه را فراموش نمی کند... آن که پسرش را تربیت کند، از او خرسند خواهد شد».

کارکرد اجتماعی خانواده نیز در جامعه مسیحی اهمیتی اساسی دارد و خانواده هسته اصلی زندگی اجتماعی تلقی شده است. در تعالیم نوین مسیحی تصریح شده خانواده در مقایسه با سایر نهادهای اجتماعی باید دارای اولویت باشد و به آن اهتمام بیشتری شود. به همین دلیل، کلیسا لزوم حمایت نهادهای تخصصی از مردان و زنان به منظور توانمند سازی حضور آنان در خانواده را گوشزد می کند.

وضع قوانین در راستای تحکیم خانواده

در مسیحیت، قواعدی برای انتظام بخشی به ازدواج و خانواده تدوین شده است؛ به عنوان نمونه، تنها راه انحصاری ارضای میل جنسی، تشکیل خانواده است و فقط در این صورت مبارک و مورد تأیید خداوند است و افرادی که بدون ازدواج ارتباط جنسی برقرار می کنند، فاسق نامیده شده اند.. مسیحیت کاتولیک بر منع چند همسری و طلاق تأکید، و بر ثبت رسمی ازدواج در کلیسا، منع ازدواج با برخی از خویشان، و ضرورت ازدواج با هم کیش اصرار می ورزد. همچنین سقط جنین و شبیه سازی را نیز تهدیدی برای نظام خانواده می داند و در راستای صیانت از خانواده با آنها مخالفت می کند.

کارکردهای خانواده در مسیحیت

در زمره کارکردهای خانواده مسیحی می توان به این محورها اشاره کرد: تولید مثل، حمایت و مراقبت، جامعه پذیری، تنظیم رفتار جنسی، ایجاد محبت و وفاداری، یکی شدن، عاطفه و همراهی، تأمین اقتصادی و تربیت دینی و اجتماعی. کتاب مقدس، نگهبانی از کلیسای خدا را متوقف بر اهمیت دادن به خانواده، وفاداری و نگهداری از خانه، ازدواج، ارتباط خانوادگی و تربیت فرزندان می داند. در میان کارکردهای ازدواج و آثار تشکیل خانواده، باروری از جایگاه ویژه ای برخوردار است. مسیحیت تصریح می کند که «باروری هدف ازدواج است و کلیسا تعلیم می دهد که هر عمل ازدواج به خودی خود باید برای تولید زندگی انسانی تنظیم شده باشد». پیشینه مسیحیت نشان می دهد فرزندآوری، گاهی به عنوان تنها عامل و پیامد تشکیل خانواده و گاهی به عنوان حلقه اصلی پیوند سایر کارکردها مد نظر بوده است.

جایگاه نازل تر خانواده در قیاس با تجرد در مسیحیت

در تعالیم مسیحی، ازدواج امری مقدس است و نفی نمی شود، ولی هم زمان، خانواده کم ارزش تر از رهبانیت و تجرد است. از این رو تعالیم مسیحی از جایگاه درجه دومی (پسا تجردی) و در مرتبه نازل تر خانواده در قیاس با تجرد و رهبانیت سخن می گویند. بر خلاف عهد عتیق، عهد جدید، تجرد را به طور خاص ستوده است. بکارت در عهد عتیق، عنوانی حقارت آمیز بود؛ ولی در عهد جدید به دلیل پیدایش مفهوم ازدواج با خدا یا مسیح، بکارت دارای بار ارزشی شد. پولس در همین زمینه می گوید: «کسی که ازدواج می کند، کار خوبی می کند و کسی که ازدواج نمی کند، کار مهم تری می کند». تجرد در مقایسه با ازدواج، راه نزدیک تری برای رسیدن به فیض و بهره مندی از نجات است؛ گرچه ازدواج نیز در مرتبه بعدی اهمیت است و نفی نمی شود: «هرکس ازدواج را تحقیر کند، عظمت تجرد را نیز کوچک می شمرد و هرکسی که آن را تحسین کند، تجرد را بیشتر تحسین می کند و شکوه و عظمت می بخشد». عیسی خود می گفت همه، قدرت ترک ازدواج به خاطر ملکوت خدا را ندارند و بر اساس تعلیم کتاب مقدس که « اما هر عضوی را یک کار نیست»، برخی که از مراتب معنوی بالاتری برخوردارند، ازدواج می کنند و بقیه که مرتبتی پایین تر دارند، به زندگی متأهلانه خود ادامه می دهند.

تحولات تاریخی خانواده در مسیحیت

تجرد از زمان پولس به آرمان مسیحیت بدل شد، ولی درگذر زمان، به دلیل تنافی آن با طبیعت بشر، کم رنگ گردید و از عمومیت توصیه به آن کاسته شد. پس از دوران تاریک برای خانواده که تا سده های نخستین قرون وسطی ادامه داشت، مسیحیت از رهبانیت به سمت خانواده گرایی تغییر جهت داد و دیدگاه هایی که نفی لذت جنسی را ترویج می کرد، کم رنگ گردید. امکان پذیر نبودن نفی خانواده موجب شد با وجود همه کشیش ها میان خانواده و تجرد، در قرون وسطی در «شورای کلیسایی ترنت»، ازدواج مسیحی، یکی از آیین های هفت گانه معرفی گردد که مسیح وضع کرده.

بازیابی ارزش خانواده در مسیحیت را باید به دوران معاصر نسبت داد. به نظر می رسد در سده اخیر، روند تکریم ازدواج و خانواده سرعت گرفته و این امر را می توان در جملات پاپ های معاصر مسیحی، به ویژه پس از شورای دوم واتیکان مشاهده کرد. کم کم خانواده اهمیت یافت و همسری و مادری جایگزین آرمان راهبگی شد. مسیحیان تمایلات جنسی را به عنوان یک نیاز طبیعی به رسمیت شناختند و کمتر کسی از شر بودن آن سخن می گفت. البته نمی توان از برخی تأثیرات نهضت اصلاح دینی، بر ارتقای جایگاه خانواده (حتی خانواده مسیحیان کاتولیک) چشم پوشید. لوتر که نهضت بازگشت به انجیل را سامان داده بود، تجرد را غیر مطابق با انجیل دانست و با آن مخالفت کرد.

به نظر می رسد مسیحیت در گذشته نه چندان دور خود، سهم مهمی برای خانواده قائل نبود، ولی امروزه حیات مسیحی در گرو خانواده دانسته شده و نقش خانواده در حال پر رنگ شدن است؛ تا آنجا که امروزه برخی معتقدند استمرار حیات کلیسا با بقای خانواده گره خورده است و برگذر کردن آینده بشر از مسیر خانواده تأکید دارند. به تدریج ادعیه هایی نیز با محوریت خانواده تنظیم گردیده که بر نقش زنان یا خانواده تأکید دارند و خانواده ها آن را می خوانند و در آن، عیسی و مریم را پدر و مادر خانواده های خود معرفی می کنند. البته نمی توان منکر شد که با وجود تغییر رویکرد محسوس کلیسا در ارج نهادن به خانواده، در صحنه عمل توفیق چندانی حاصل نشده است. در جوامع معاصر مسیحی، خانواده ها از شیوع طلاق، خشونت های خانگی گوناگون، و موفق نبودن کلیسا در حمایت از نهاد خانواده، رنج می برند.