خشونت علیه زنان
خشونت علیه زنان؛ آزار جسمی یا روحی زنان.
خشونت علیه زنان، بهعنوان یک مسئلۀ دیرینه اجتماعی، معلول عوامل مختلف فرهنگی، اقتصادی، حقوقی و روانشناختی است. علیرغم شیوع جهانی این پدیده، هنجارها و آموزه‌های دینی دارای راهکار روشنی برای آن است.
مفهوم شناسی
خشونت علیه زنان نوعی شکنجه است که با هدف ایجاد جراحتهای روحی و جسمی صورت گرفته و سبب تحقیر زنان می‌شود.[۱] این اصطلاح در تعریف سازمان ملل متحد، بهمعنای هر عمل قهرآمیز و خشونتآمیزِ مبتنی بر اختلاف جنسیت است که بالفعل یا بالقوه منجر به صدمه یا رنج بدنی، جسمی، روحی- روانی برای زنان شود یا آن را محتمل بسازد؛ همچون تهدید به زورگویی و محرومسازی خودسرانه آزادی در محیط عمومی یا زندگی خصوصی.[۲][۳] مفهوم «خشونت علیه زنان» دارای سویه‌های فرهنگی است؛ در جوامعی که مرد، موظف به تامین هزینههای اقتصادی همسر است، عدم پشتیبانی اقتصادی میتواند مصداق خشونت باشد. همچنین مراقبت از پدر یا مادر همسر در برخی فرهنگها، وظیفه طبیعی زن تلقی می‌شود.[۴] بدین جهت، فمینیستها مفاهیمی چون «زنآزاری» یا «زنان کتکخورده» را بهکار میبرند.[۵][۶]
انواع خشونت علیه زنان
خشونت علیه زنان بر اساس عرصه وقوع به دو دسته کلی خشونت اجتماعی (خشونت خیابانی، محل تحصیل و محل شغل) و خشونت خانگی تقسیم می‌شود.[۷] بهلحاظ نوع اقدام نیز خشونت علیه زنان، هفت دسته از اعمال را شامل می‌شود:
1. خشونت فیزیکی (مانند گاز گرفتن، بستن، سیلی، مشت و لگد)؛
2. روانی-کلامی (مانند کاربرد کلمات رکیک و دشنام، بهانهگیری پیوسته و دادوفریاد)؛
3. جنسی-ناموسی (مانند اجبار به دیدن تصاویر مستهجن، روابط نامشروع یا سقط جنین، داشتن روابط نامشروع و بددلی)؛
4. تهدید و خطرآفرینی (همچون تهدید به کشتن او یا فرزندان، طلاق، ازدواج مجدد، تصاحب یا از بین بردن اموال)؛
5. محدودیتهای اقتصادی (جلوگیری از استقلال مالی زن، تصرف در اموال شخصی او و ندادن نفقه)؛
6. محدودیتهای حقوقی (امتناع از طلاق و منع زن از حضانت فرزندان)؛
7. محدودیتهای فکری (محدودیتزایی برای ارتباط با دیگران و منع از تحصیل و اشتغال). [۸]
تاریخچه
در روم باستان، مرد طبق حق قانونی میتوانست همسر خود را بهدلیل اعمالی چون مشروبخوری، خارج‌شدن از منزل با صورت باز یا حضور در مسابقات عمومی کتک بزند.[۹] زنان رومی جایگاهی مشابه بردگان داشته و اغلب قربانی خشونت جنسی میشدند. در قرون وسطی زنان بهبهانۀ جرایمی چون زنا، تهدید شوهر، سرزنش و حتی نقزدن، زندهزنده سوزانده میشدند. در قرن یازدهم میلادی نیز انگلیسیها دوشیزگان جوان و حتی دختران باردار را در صفهای طولانی با طناب بسته و بهعنوان برده به بازار میآوردند. مردان اروپایی زنان پرحرف، غرغرو و شایعه‌ساز را بهوسیلۀ افسار زدن به دهان آنها مجازات و تحقیر می‌کردند. در سال 586م، کنفرانسی در فرانسه برای بررسی اینکه آیا زن انسان است یا نه، تشکیل شد که درنهایت، توافق بر این شد که زن انسان حقیری در خدمت مردان است. خشونت جنسی علیه زنان و دختران و تجاوز به عنف نیز همواره بخشی از تاریخ بشر بوده که بهعنوان وسیلۀ مهمی برای اداره جنگ، توسط سربازان و نظامیان اعمال میشد.[۱۰]
آفریقاییها نیز در طول تاریخ با زنان مانند حیوانات رفتار کرده و کوشش چندانی برای مداوای زن مریض نمیکردند. در زمان جشن و مهمانی یا قحطی نیز از گوشت زنان میخوردند.[۱۱] در قبایل وحشی، شوهر میتوانست زنش را به هر کس و هر نحو که خواست، بفروشد، ببخشد، قرض دهد و یا مجازات کند و بکشد.[۱۲] در چین، پدر میتوانست همسر و کودکان خود را به غلامی و کنیزی بفروشد.[۱۳] عرب جاهلی نیز سنت غیرانسانیِ زنده به گور کردن دختران را داشت.[۱۴]
مبارزه اسلام با خشونت علیه زنان
دین اسلام با توجه به ظلم تاریخی به زن و بهویژه در مبارزه با زنده بهگور کردن دختران، از اعمال خشونت علیه زنان منع کرد. آموزه‌های اسلام به نقشهای مختلف زن در خانواده و جامعه ارزش بخشید؛ دختر را مایه سعادت پدر و نزول برکت و گشایش در رزق خانواده[۱۵] و زن را بهعنوان همسر بهمثابه گل لطیفی دانست که نباید انتظار کارهای سخت و مردانه از او داشت.[۱۶] در اسلام، مادری مهمترین جایگاهی دانسته شده است که به انسان عطا می‌شود؛ بهشت زیر پای مادر است، [۱۷] در مقایسه با پدر، احترام و اکرام دوچندان دارد[۱۸] و امکان جبران زحمات او برای فرزند میسر نیست.[۱۹] همچنین با توجه به اینکه زن بهجهت ضعف جسمی در معرض تعرض و ظلم دیگران در جامعه است، قرآن کریم نیز با تعبیر «الرّجال قوّامونَ علی النّساءِ» مرد را حامی و پشتیبان حقوق زن در جامعه میداند.[۲۰] با وجود پیشگیری دیرین اسلام از خشونت علیه زنان، دانشمندان علوم اجتماعی مدرن با تاخیر بسیار و از دهه 1970م[۲۱] به این موضوع توجه کردند.[۲۲]
خشونت علیه زنان در کشورهای جهان
طبق اعلام سازمان عفو بینالملل، خشونت خانگی علیه زنان، بیش از ابتلا به سرطان و تصادفات جادهای عامل مرگ یا معلولیت جسمی زنان اروپایی در سنین 16-44 سال است.[۲۳] در کشور فرانسه، خشونت جنسی علیه زنان در خیابان، اماکن و حملونقل عمومی شایع است و در سالهای 2014-2015م، حدود 267هزار نفر مورد آزار و تجاوز جنسی قرار گرفته‌اند که 85درصد آنان زن بودهاند.[۲۴] کشورهای انگلیس، فرانسه، آلمان، کانادا و سوئد نیز جزء ده کشور نخست در آمارهای تجاوز به عنف هستند و کشور آمریکا در رتبه سیزدهم قرار دارد. 90درصد جمعیت 2. 8میلیون نفری قربانیان تجاوز در آمریکا، زنان هستند.[۲۵] بر اساس گزارشها، همسرآزاری بهعنوان یکی از مصادیق بارز خشونت علیه زنان، در شیلی 63%، کلمبیا 20% و گینه نو 62% بوده و 18% از زنان تایوان نیز بهطور جدی قربانی خشونت فیزیکی همسر هستند.[۲۶] در آمریکا نیز بیش از 1. 8 میلیون شوهر، زنان خود را به‌سختی کتک میزنند.[۲۷] در برخی گزارشها، زنان بهنحو دلخراشی مانند شکستگی استخوان، زخم چاقو، جراحات شدید، پرتشدن از پلهها و کوفتن صندلی بر سر یا فروکردن میخ با چکش در پا، مورد خشونت واقع شدهاند.[۲۸]
خشونت علیه زنان در ایران
مسئله زنان در ایران، بهدلیل حساسیت جامعه و بُرد سیاسی و رسانهای آن برای دشمنان، جنجالبرانگیز شده است. جریانهای غربگرا بهویژه متاثر از جریانهای فمینیستی با اعتقادی راسخ، بر میزان بالای خشونت علیه زنان و جستوجوی علل آن در فرهنگ سنتی و دینی و حتی فرهنگ انقلابی ایران تاکید دارند.[۲۹] طبق آمارها، خشونت علیه زنان در ایران نسبت به سایر جوامع،اندک است، [۳۰] اما با روایت‌های رسانهای، به‌صورت پررنگ بازنمایی می‌شود.[۳۱]
قوانین مربوط به خشونت علیه زنان
جمهوری اسلامی ایران در راستای کرامت انسانی زن، می‌کوشد با وضع قوانین مختلف، زمینه بروز خشونت علیه زنان را کاهش دهد. لزوم استفاده از پوشش در اجتماع (ماده 638 قانون مجازات اسلامی) و جلوگیری از ایجاد مراکز فساد و فحشا (مواد 639 و 640 قانون مجازات اسلامی)، نمونه‌ای از قوانین پیشگیرانه است. طبق اصل بیستم و بیستودوم قانون اساسی نیز اعمال هرگونه خشونت علیه زنان، مصداق تعرض به حقوق انسانی زنان محسوب می‌شود. همچنین طبق ماده 621 قانون مجازات اسلامی، ربودن افراد، ازجمله زنان 5-15 سال، مجازات حبس را داشته و طبق ماده 622 نیز اذیت و آزار یا ضرب عامدانه به زن حامله که سبب سقط جنین او شود، علاوه بر 1 تا 3 سال حبس، مستلزم دیه یا قصاص است. ماده 1102 قانون مدنی، بر لزوم حسن معاشرت زوجین تاکید دارد و طبق ماده 1115، زن حق دارد در صورت وجود خوف ضرر بدنی، مالی یا عرضی در منزل، مسکن مستقلی اختیار کند. ماده 1119 و 1130 نیز حقوق و مجازات متعددی دربارۀ خشونت علیه زنان تعیین کرده و ماده 624 قانون مجازات اسلامی نیز مواردی را بهعنوان خشونت اقتصادی برشمرده است.[۳۲]
عوامل خشونت علیه زنان
یادگیری اجتماعی
تجربه بدرفتاری در کودکی، منجر به یادگیری رفتار سلطهآمیز توسط مرد و آموختن تحمل زن می‌شود.[۳۳] زنانی که بهدلیل کتک خوردن از شوهر، از خانه فرار نمیکنند، از والدین خود در کودکی بدرفتاری دیده و نقش قربانی را بازی میکنند.[۳۴][۳۵] دختران و پسران، امتیازات و رفتارهای مناسب از نظر جنسیتی را در فرایندی فرامیگیرند که از خانواده شروع و با عواملی چون نظام آموزش، رسانهها و گروه همسالان تقویت می‌شود.[۳۶]
ضعف اخلاقی و مسائل اجتماعی-روانی
نبود یا ضعف کنترل فرد بر خود، یکی از عوامل این نوع خشونت است. همچنین مصرف مواد مخدر یا الکل، وابستگی مرد به همسر، خیالات و نگرانی بیش از حد مرد درباره همسر، خدمت نظامی مرد در گذشته یا حال، وجود بیماریهای روانی، تفاوت سنی فاحش میان زن و شوهر، تحصیلات پایین و ضعف اخلاقی مرد، دخالت اطرافیان یا مقایسه خانوادهها با یکدیگر و ناآشنایی با مهارتهای تعامل اجتماعی از دیگر عوامل خشونت علیه زنان هستند.[۳۷][۳۸]
زمینههای فرهنگی
در فرهنگهای دارای نگرش مردسالارانه، زنان موجوداتی غیرعقلانی شناخته میشوند و مردان حق دارند به زور علیه آنان متوسل شوند. گاهی نیز تقدس نهاد خانواده سبب خصوصیدانستن و پنهانکردن مسائلی چون خشونت می‌شود. در برخی فرهنگها اساساً اعمال خشونت علیه زن، امری مشروع تلقی شده و باورهایی چون لزوم سازگاری زنان با ظلم شوهر نیز آن را تشدید میکند.[۳۹][۴۰]
عوامل حقوقی
پذیرش قانونی یا ابهام در تعریف حقوقی خشونت علیه زنان، خصوصی انگاشتن نزاعهای خانوادگی، وجود قوانین تبعیضآمیز علیه زنان، عدم تمایل پلیس به مداخله در منازعات خانوادگی و ناکافی بودن مجازاتهای شوهران متخلف، این پدیده را ترویج میکند.[۴۱][۴۲]
عوامل اقتصادی
خشونت علیه زنان گاهی معلول سرخوردگیِ ناشی از فشار اقتصادی به مردان در تامین هزینههای خانواده بوده[۴۳] و طبق پژوهشها نقش بیکاری و درآمد کمتر مرد در بروز خشونت انکارناپذیر است و هرچه وضعیت اقتصادی فرد بدتر باشد، خشونت بیشتری اعمال میکند.[۴۴][۴۵] در مقابل، گاهی بهبود شرایط اقتصادی و استقلال مالی زنان، سبب کاهش میزان بدرفتاری علیه آنان می‌شود.[۴۶]
پانویس
- ↑ . معیدفر، مسائل اجتماعی ایران، 1389ش، ص219-222.
- ↑ . شکربیگی و مستمع، «فراتحلیل مطالعات خشونت علیه زنان»، 1393ش، ص157.
- ↑ . احمدی افزادی و برغمدی، «ریشههای خشونت علیه زنان در خانواده بر اساس فقه و قرآن»، 1399ش، ص46.
- ↑ . جمعی از نویسندگان، «نگاهی دیگر به خشونت علیه زنان» ، 1383ش، ص44.
- ↑ . اعزازی، خشونت خانوادگی.
- ↑ زنان کتکخورده، 1380ش، ص13.
- ↑ . ارحامی، «مجموعه قوانین مقابله با خشونت علیه زنان در جمهوری اسلامی ایران»، وب‌سایت مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، ص7و8.
- ↑ . معیدفر، مسائل اجتماعی ایران، 1389ش، ص219-222.
- ↑ . بستان، جامعهشناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1398ش، ص149.
- ↑ . «ظلم به زن در طول تاریخ»، وب‌سایت ناگفتههای صورتی.
- ↑ . محقق، حقوق مدنی زوجین، 1360ش، ص4.
- ↑ . مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، 1377ش، ص262.
- ↑ . دورانت، تاریخ تمدن، ج1، بیتا، ص857.
- ↑ . نوری، حقوق زن در اسلام و جهان، 1385ش، ص20.
- ↑ . بروجردی، جامع احادیثالشیعه، 1386ش، ج26، ص648-660.
- ↑ . کلینی، الکافی، 1407ق، ج5، ص510.
- ↑ . پاینده، نهجالفصاحه، 1382ش، ص434.
- ↑ . سجستانی، سنن ابی‌داوود، 1410ق، ج2، ص506.
- ↑ . نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج15، ص180.
- ↑ . سوره نساء، آیه 34.
- ↑ . جمعی از نویسندگان، «نگاهی دیگر به خشونت علیه زنان» ، 1383ش، ص45.
- ↑ . خامنهای، «در مسئله زن غرب باید جواب بدهد»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ . معیدفر، مسائل اجتماعی ایران، 1389ش، ص222.
- ↑ . «آزار جنسی زنان فرانسه در حمل و نقل عمومی»، وب‌سایت ناگفتههای صورتی.
- ↑ . شادمانی، «تحلیل و بررسی خشونت علیه زنان (مطالعه موردی زنان اروپا)»، 1396ش، ص76و77.
- ↑ . حسنپور ازغدی و همکاران، «خشونت خانگی علیه زنان: مروری بر نظریهها، میزان شیوع و عوامل مؤثر بر آن»، 1390ش، ص47.
- ↑ . بستان، جامعهشناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1398ش، ص150و151.
- ↑ . گیدنز، جامعهشناسی، 1374ش، ص201و440.
- ↑ . کار، پژوهشی درباره خشونت علیه زنان در ایران، 1380ش، ص112-130.
- ↑ . ابتکار، «خشونت علیه زنان آمار بالایی در کشور ندارد»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ . رامپناهی، خشونت علیه زنان و بازتاب آن در مطبوعات، 1384ش، ص74.
- ↑ . ارحامی، «مجموعه قوانین مقابله با خشونت علیه زنان در جمهوری اسلامی ایران»، وب‌سایت مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، ص12-26.
- ↑ . اکبری و دنیایی، جامعهشناسی خانواده و آسیبهای نوپدید، 1395ش، ص122.
- ↑ . بستان، جامعهشناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1398ش، ص152-153.
- ↑ سالاریفر، خشنوت خانگی علیه زنان، 1389ش، ص185-188.
- ↑ . نیازی و همکاران، «فراتحلیل عوامل مؤثر بر خشونت علیه زنان»، 1396ش، ص86.
- ↑ . بستان، جامعهشناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1398ش، ص152-153.
- ↑ سالاریفر، خشنوت خانگی علیه زنان، 1389ش، ص185-188.
- ↑ . سالاریفر، خشونت خانگی علیه زنان، 1389ش، 185-191.
- ↑ بستان، جامعهشناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1398ش، ص153.
- ↑ . سالاریفر، خشونت خانگی علیه زنان، 1389ش، ص185-191.
- ↑ بستان، جامعهشناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1398ش، ص153.
- ↑ . بستان، جامعهشناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1398ش، ص154.
- ↑ . سالاریفر، خشونت خانگی علیه زنان، 1389ش، ص144-180.
- ↑ حسنپور ازغدی و همکاران، «خشونت خانگی علیه زنان: مروری بر نظریهها، میزان شیوع و عوامل مؤثر بر آن»، 1390ش، ص49.
- ↑ . اکبری و دنیایی، جامعهشناسی خانواده و آسیبهای نوپدید، 1395ش، ص122
منابع
- قرآن کریم.
- «آزار جنسی زنان فرانسه در حمل و نقل عمومی»، وب‌سایت ناگفتههای صورتی، تاریخ بازدید: 21 شهریور 1403ش.
- ابتکار، معصومه، «خشونت علیه زنان آمار بالایی در کشور ندارد»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 27 بهمن 1399ش.
- احمدی افزادی، زهرا و برغمدی، اعظم، «ریشههای خشونت علیه زنان در خانواده بر اساس فقه و قرآن»، نشریه فقه، حقوق و علوم جزا، شماره 18، 1399ش.
- ارحامی، آسیه، «مجموعه قوانین مقابله با خشونت علیه زنان در جمهوری اسلامی ایران»، وب‌سایت مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، تاریخ انتشار: 30 مهر 1390ش.
- اعزازی، شهلا، خشونت خانوادگی، زنان کتکخورده، تهران، سالی، 1380ش.
- اکبری، رضا و دنیایی، امکلثوم، جامعهشناسی خانواده و آسیبهای نوپدید، تهران، آوای نور، 1395ش.
- بروجردی، حسین، جامع احادیثالشیعه، تهران، فرهنگ سبز، 1386ش.
- بستان، حسین، جامعهشناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ ششم، 1398ش.
- پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، تهران، دنیای دانش، 1382ش.
- جمعی از نویسندگان، «نگاهی دیگر به خشونت علیه زنان» ، نشریه علمی فرهنگی حوراء، شماره 10، 1383ش.
- حسنپور ازغدی، بتول و همکاران، «خشونت خانگی علیه زنان: مروری بر نظریهها، میزان شیوع و عوامل مؤثر بر آن»، نشریه دانشکده پرستاری و مامایی، شماره 73، 1390ش.
- خامنهای، سیدعلی، «در مسئله زن غرب باید جواب بدهد»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ نشر: 1 خرداد 1390ش.
- دورانت، ویلیام جمیز، تاریخ تمدن، ترجمه احمد آرام و دیگران، تهران، علمی و فرهنگی، بیتا.
- رامپناهی، ناهید اعظم، خشونت علیه زنان و بازتاب آن در مطبوعات، تهران، دفتر تحلیل اطلاعات و آمار، 1384ش.
- سالاریفر، محمدرضا، خشونت خانگی علیه زنان، قم،هاجر، 1389ش.
- سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی‌داوود، تحقیق سعید محمد‌اللحام، بیروت، دار‌الفکر، 1410ق.
- شادمانی، مهدیه، «تحلیل و بررسی خشونت علیه زنان (مطالعه موردی زنان در اروپا)»، فصلنامه مطالعاتی صیانت از حقوق زنان، شماره 9، 1396.
- شکربیگی، عالیه و مستمع، رضا، «فراتحلیل مطالعات خشونت علیه زنان»، مجله جامعهشناسی ایران، شمارة 2، 1393ش.
- «ظلم به زن در طول تاریخ»، وب‌سایت ناگفتههای صورتی، تاریخ بازدید: 20 شهریور 1403ش.
- کار، مهرانگیز، پژوهشی درباره خشونت علیه زنان در ایران، تهران، روشنگران و مطالعات زنان، 1380ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1407ق.
- گیدنز، آنتونی، جامعهشناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران، نی، 1374ش.
- محقق، محمدباقر، حقوق مدنی زوجین، تهران، بنیاد قرآن، 1360ش.
- معیدفر، سعید، مسائل اجتماعی ایران، تهران، علم، 1389ش.
- مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران، صدرا، 1377ش.
- نیازی، محسن و همکاران، «فراتحلیل عوامل مؤثر بر خشونت علیه زنان»، پژوهشنامه زنان، شماره 4، 1396ش.
- نوری، یحیی، حقوق زن در اسلام و جهان، تهران، نوید نور، 1385ش.
- نوری، حسین، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسة آلالبیت، 1408ق.