سیدابوالاعلی مودودی

سیدابوالاعلی مودودی

اطلاعات شخصی
زاده	۲۵ سپتامبر ۱۹۰۳؛اورنگ‌آباد، حیدرآباد، راج بریتانیا
مکتب	بنیادگرا اسلامی
درگذشت	۲۲ نوامبر ۱۹۷۹ (۷۵ سال)؛بافلو، نیویورک، ایالات متحده آمریکا
محل سکونت	پاکستان،هند،ایالات متحده آمریکا
سایر مشخصات
آثار	اصطلاحات چهارگانه در قرآن، الهیات اسلامی، تفاهیم‌القران
خدمات
دین	اسلام
مذهب	اهل سنت
وب سایت	maududi.org
شغل	روزنامه‌نگار، حکیم، متفکر، فیلسوف

سیدابوالاعلی مودودی؛ روزنامه‌نگار، حکیم، متفکر، فیلسوف.

سیدابوالاعلی مودودی از متفکران و اندیشمندان برجسته شبه قاره هند و پاکستان است. افکار او تاثیر بلافصلی بر آراء و عقاید مسلمانان منطقه و دیگر بلاد اسلامی گذاشت. باور بسیاری از محققان آن است که او محرک و مشوق بسیاری از گروه‌های مسلمانی است که در جهان اسلام به کنش‌های سیاسی و اجتماعی روی آوردند. مودودی به تحقق جهان آرمانی- اسلامی باور داشت.

زندگی‌نامه

سیدابوالاعلی مودودی در 25 سپتامبر سال 1903م در شهر اورنگ آباد در ایالت ماهاراشترا در هند تولد یافت. خانواده سیدابوالاعلی مودودی در قرن هیجدهم به لاهور قدم گذاشتند. پدرش سید احمد حسن در سال 1855 در دهلی تولد یافت و پدربزرگش، میر سید حسن از پیرهای صوفیه بود و در دربار مغو‌ل‌ها نفوذ داشت.

مودودی و خانواده‌اش در زمان از میان رفتن حاکمیت مغول‌ها و در زمان سلطه انگلیسی‌ها زندگی خود را گذراندند و رشد کردند. مودودی کودکی خود را در حیدرآباد گذارند. در آن زمان، نظام الملک، حاکم قدرتمند بر حیدرآباد حکم می‌راند و آن قلمرو را مستقل از مغول‌ها اداره می‌کرد. اکبرشاه از پادشاهان مغول معتقد بود که حقیقت را نه از شریعت، بلکه از ریاضت و خودسازی و با بحث و گفتگو و به شیوه دیالکتیک می‌توان به دست آورد. وی که خود را انسان کامل می‌دانست و مدعی بود الهاماتی دریافت می‌دارد، در زمان خود جزیه‌ای را که بر غیرمسلمانان واجب شده بود، لغو کرد و شکار را ممنوع کرد و به گیاه‌خواری روی آورد تا هندوها را آرزده خاطر نسازد.

این سنت از آن زمان در دربار مغول‌ها وجود داشت. خانواده مودودی در این دستگاه از خانواده‌های سرشناس و دارای امتیاز بودند. با از میان رفتن مغول‌ها و سلطه یافتن انگلیسی‌ها، اراضی به هندوها انتقال یافت و اشراف از درآمدهای حاصل از مالیات محروم شدند، و طبیعی است که امتیاز این خانواده نیز از میان رفت و این امر تاثیری روانی بر خانواده مودودی و دیگر مسلمانان هند گذاشت. .

احمد حسن، پدر مودودی از نخستین دانشجویانی بود که در کالج انگلیسی- شرقی سید احمدخان به تحصیل پرداخت. این تصمیم برای این خانواده که مخالف انگلیسی‌ها بودند دشوار بود و بنابراین هنگامی که احمد حسن لباس غربی پوشید و به بازی کریکت پرداخت، پدرش او را از این مدرسه بیرون آورد. احمد حسن سپس در سال 1904 تحت تاثیر یکی از اقوام خود به گرایش صوفیه روی آورد. وی مایملک خود را فروخت و به روستایی نزدیک دهلی، در مجاورت آرامگاه خواجه نظام الدین اولیاء اقامت گزید. پدرش ابتدا به مدرنیته روی آورد و سپس از آن گریزان شد و به دامن تعالیم صوفیانه و عرفانی پناه برد. اهمیت زندگی پدر مودودی در زندگی فرزند خود را نمی‌توان نادیده گرفت.

ابوالاعلی در چنین زمانی (هنگام روی‌گردانی پدر از مدرنیته و روی‌آوردن به عرفان) تولد یافت. پدرش خود به تعلیم وی پرداخت و دروس دینی و منطق را به فرزند خود آموخت. پدر مواظب بود که فرهنگ فرزندانش به هیچ چیز خارج از سنتی که در آن زندگی می‌کردند، آمیخته نشود. مودودی در زندگی‌نامه خود چنین ابراز می‌دارد: «طی مدتی که در حیدرآباد دکن زندگی می‌کردیم، حتی پدر اجازه نداد که زبان و لهجه ما نیز تغییر کند و ما هم‌چنان به لهجه و زبان خالص اردوی خود سخن می‌گفتیم». مودودی نوجوانی خود را در انزوایی که از آن تنفّر داشت می‌گذراند، انزوا از زنان در آن جامعه مردسالار و انزوا از دیگرانی که پدر به دلیل داشتن فرهنگ متفاوت، وی را از درآمیختن با آنها بر حذر می‌داشت. او در این انزوا، خود را به خواندن سرگرم می‌کرد. سپس به تحصیل در مدرسه فوقانیه پرداخت. فوقانیه مدرسه‌ای بود که تحت تاثیر تعالیم سید احمدخان قرار داشت. در سن 11 سالگی کتاب المرأه الجدیده نوشته قاسم امین، از متفکران فمینیست مصری را به اردو ترجمه کرد.

مودودی در نوجوانی به روزنامه‌نگاری روی آورد. در سال ۱۹۲۷ نخستین اثر مهم خود را با عنوان «جهاد در اسلام» در شماره‌های متوالی یک روزنامه به چاپ رساند. چند سال بعد، او ماهنامه‌ای تحت به نام «ترجمان القرآن» که به ترجمه و تفسیر قرآن اختصاص داشت منتشر کرد و تا پایان زندگی خود در سال ۱۹۷۹ به انتشار آن ادامه داد. وی به دعوت اقبال لاهوری از حیدرآباد به لاهور مهاجرت کرده بود.

دیدگاه

مودودی، متعلق به جریانی است که بنیادگرا خوانده می‌شود. این جریان در واکنش به مدرنیته شکل گرفته و معتقد به بازگشت به سنت‌های اصیل اسلامی بدون هرگونه وسوسه برای انطباق آن با آموزه‌های بشری است. یکی از بارزترین مشخصه‌های مودودی، رویکرد انکاری وی نسبت به پدیده‌های غربی بوده است.

مودودى از جمله اندیشمندانى است كه نقش سیاسی_ اجتماعى را براى زنان نفى می‌‏كند. او در یكى از آثار خود تحت عنوان «الحجاب» به صورت مستقل به مسئله زنان در اسلام و نقش آنها در حوزه‏‌هاى مختلف پرداخته است. او بحث خود را با انتقاد از تمدن غرب آغاز می‌كند؛ در نظر وى تمدن غرب با دو جریان فردگرایى و آزادی‌‏خواهى در قرن هیجدهم، توانست زن را از یوغ ظلم و ستم دوران قرون وسطى نجات دهد و حقوق و آزادی‌‏هاى نفى شده و مورد غفلت قرار گرفته زنان را به آنان بازگرداند. با این حال این جنبش، پس از مدتى راه افراط را پیش گرفت و به جاى تعادل، با آزادى بى قید و شرط و اهداف لذت‏‌جویانه و سودگرایانه، از قرن نوزدهم به بعد از اهداف رهایى‌بخش خود دور شد.

مودودى پس از نقد و بررسى دیدگاه‌هاى غربى زن‌سالارانه، به آموزه‌‏ها و نظریات اسلامى می‌پردازد؛ او در تبیین دیدگاه اسلام، در خصوص منزلت اجتماعى ـ سیاسى زن، به مسئله طبیعت و فطرت رجوع می‌كند و آن را مبناى نظریه خود قرار می‌دهد. وى ضمن ترجیح مسئله ازدواج و نهاد خانواده، در زمینه چگونگى روابط بین زن و مرد و نقش آن در حفظ سلامت ساحت اجتماعى، برآن است كه براى درك صحیح این روابط، وظایف و حقوق هریك باید به صورتى عادلانه و متوازن معین شود. مودودى تقسیم عادلانه و منصفانه این مسئولیت‏‌ها را یكى از سخت‏‌ترین و دشوارترین مسائل تمدن بشرى قلمداد می‌‏كند.

از نظر او زن و مرد، از آن رو كه موجوداتى انسانى و داراى نیروهاى عقلى، عاطفى، احساسى و نیازهاى همسان هستند، برابرند و هر دو در ساماندهى به زندگى اجتماعى و تمدن ‏مشاركت فعال دارند و در پرورش توانایى‏‌ها طبیعی‌شان، از استحقاق یكسانى برخوردارند. تهذیب، تعلیم و پرورش استعدادهاى هر دو جنس، در اصلاح و قوام زندگى جمعى مؤثر است؛ زنان همانند مردان، حقوق و امتیازات اجتماعى همسانى دارند كه جامعه باید آنها را حرمت نهد با این وصف، مودودى اعتقاد دارد كه این یكسانى به معناى برابرى مرد و زن در فعالیت و دایره عمل و هم‌چنین به مفهوم نادیده انگاشتن تفاوت‌‏هاى طبیعى، فیزیولوژى و زیست‌شناختى نیست. در این چهارچوب مودودى می‌نویسد: «وانهادن وظایفى خارج از چارچوب طبیعت بر دوش زن و كشیدن وى به عرصه فعالیت‏‌هاى اجتماعى، اقتصادى، سیاسى، تجارى و اقتصادى، نه تنها نشانه پیشرفت و ترقى نیست، بلكه خود گامى به سوى زوال است.»

وی در مورد وضعیت زنان در حکومت اسلامی نیز معتقد است که آنان به هیچ عنوان به برابری اخلاقی دست نمی‌یابند. او برابری زنان و نیز اختلاط آزادانه آنان را مطلوب نمی‌داند، ولی ورود آنها به بازار کسب و کار را تحت شرایطی جایز می‌داند. مودودی وظیفه اصلی زنان را پرورش فرزند، پخت و پز و دوخت و دوز در نظر می‌گیرد و معتقد است باید آموزش زنان نیز با توجه به نوع مسئولیتی که قرار است عهده دارد شوند، انجام شود. بر همین اساس، وی ورود زنان به سیاست را نیز جایز نمی‌داند. درواقع سیاست از نظر وی، قلمرویی مردانه است و حتی در مورد حق رای زنان نیز اگر چه وی آن را در اصل برای زنان جایز می‌داند، معتقد است از آنجایی که استفاده از این حق نیازمند برخوداری از آموزش‌ها و اطلاعات است در حال حاضر برای زنها جایز نمی‌باشد.

فعالیت‌ها

مودودی در سال 1940 با بازگشت به لاهور، قدم در راه ایجاد حزب خود، جماعت اسلامی گذاشت. او گروه جماعت اسلامی را در سال ۱۹۴۱ پایه‌گذاری کرد. تشکیلات او با الگوبرداری از احزاب کمونیست اروپا سازمان یافته بود. جماعت اسلامی مخالف تشکیل کشور پاکستان بود. استدلال مودودی به شکلی واضح و علنی این بود که اسلام را نمی‌توان و نباید به یک دولت- ملت محدود دانست. اما پس از تقسیم هند مودودی به پاکستان رفت و برای تشکیل حقوق شرعی یا حقوق اسلامی به تلاشی خستگی‌ناپذیر دست زد. خواسته اصلی حزب جماعت اسلامی، تشکیل حکومت اسلامی و اجرای احکام اسلام در کشور پاکستان بود. اسلام سیاسی ریشه در تفکرات افرادی از قبیل مودودی دارد.

آثار

• به سوی درک اسلام:

مودودی در سال 1032 کتاب به سوی درک اسلام را به درخواست رئیس آموزش و پرورش حیدرآباد نوشت. این کتاب در آن زمانه متن خوبی بود که می‌توانست پاسخگوی سوالات مسلمانان و غیر مسلمانان درباره ماهیت اسلام باشد.

• حجاب: این کتاب ترجمه الحجاب سیدابوالاعلی مودودی است که توسط نشر احسان چاپ شده است.
• مبادی اسلام: مودودی در این کتاب به اصول اساسی اسلام از جمله حقیقت اسلام و کفر، معاد، حقیقت نبوت و ... می‌پردازد.
• تئوری اخلاقی اسلام: مودودی در این کتاب ضمن برشمردن مولفه‌های نظام اخلاقی اسلام و تبیین چیستی و چگونگی آن، به مقایسه نظام اخلاقی اسلام و غرب نیز می‌پردازد.
• الخلافه و الملک: این کتاب یکی از مهم‌ترین کتاب‌های مودودی است که متاسفانه به فارسی ترجمه نشده است. مودودی در این کتاب وجهه‌ای دیگر از نظریات نوآورانه خود را مطرح کرده و با تفکیک میان «خلافت» و «ملوکیت»، علاوه بر ارائه تقریری جدید از تاریخ صدراسلام و انتقاد به بعضی صحابه و حتی خلیفه سوم، نظام سیاسی ایده‌آل خود را نیز ترسیم می‌کند. نظامی که از نظر او «خلافت» است و نه سلطنت و ملوکیت.

شهادت حق: این کتاب متن یکی از سخنرانی‌های مودودی با عنوان «شهادت حق» است. این سخنرانی به منظور شرح اندیشه و روش کار جماعت اسلامی بیان شده است.

• اصطلاحات چهارگانه در قرآن: این کتاب نیز از کتب مهم مودودی است. مهم از این جهت که هم شاهد نوآوری جدیدی از مودودی در تشریح و تفسیر قرآن هستیم و هم اینکه این کتاب آثار بسیاری در اندیشه سیاسی معاصر جهان اسلام داشته است. مودودی در این کتاب می‌گوید که معنای چهار اصطلاح قرآنی «اله»، «رب»، «دین»، «عبادت» در طول تاریخ دچار تغییر و تحول شده است و به همین خاطر فهمی که ما امروز از قرآن داریم فهم درستی نیست. این کتاب تاثیر زیادی بر نظریات سیاسی معاصر جهان اسلام داشته است به این دلیل که این تئوری تفسیری سیاسی از اصطلاحات قرآنی به دست می‌دهد.
• تدوین الدستور الاسلامی: این کتاب پیاده شده یکی از سخنرانی‌های ابوالاعلی مودودی درباره تدوین قانون اساسی اسلامی است. او در این سخنرانی درباره ماهیت و مولفه‌های یک قانون اساسی اسلامی سخن می‌گوید. این کتاب به فارسی ترجمه نشده است.
• اسلام و جاهلیت
• ضرورت یک جماعت صالح

منابع

• زاهد فیاض، صدقی ماجد،نگاه مختصری به اندیشه‌های ابوالاعلی مودودی، نشریه مطالعات تاریخ اسلام، دوره 8، شماره 31، زمستان 1395.
• «ابوالعلا مودودی»، در ویکی پدیا، تاریخ بازدید: 30 شهریور 1401ش.
• بحرانی، مرتضی،«زن در اندیشه متفکران سیاسی»،پگاه حوزه، شماره 149، سال 1383ش.
• «نگاهی به اندیشه و بنیان‌های فکری ابوالعلا مودودی»، مجله الکترونیکی اخوت، تاریخ بازدید: 30 شهریور 1401ش.
• «زندگینامه و دانلود کتاب‌های ابوالاعلی مودودی»، وب‌سایت کتابراه، تاریخ بازدید: 30 شهریور 1401ش.
• «به سوی درک اسلام»، سایت جامع گیسوم، تاریخ بازدید: 30 شهریور 1401ش.