ادوار تقسیم کار جنسیتی
ادوار تقسیم‌کار جنسیتی؛ دوره‌های تاریخی تقسیم‌کار جنسیتی از جوامع بدوی تا دوره مدرن.
تقسیم‌کار جنسیتی، بر اساس شواهد موجود، از زمان پیدایش انسان‌های نخستین، وجود داشته است. از همان ابتدای تاریخ، برخی کارها مختص زنان و برخی دیگر مختص مردان بوده است. تقسیم‌کار جنسیتی، از جامعه بدوی شروع و در تمدن کشاورزی و صنعتی و تا امروز ادامه داشته است.
مفهوم‌شناسی
ادوار تقسیم‌کار جنسیتی، دوره‌های تاریخی بر اساس وجود شغل‌های زنانه و مردانه، مورد توجه قرار می‌دهد. تاریخ تقسیم‌کار جنسیتی به سه دوره جامعه بدوی، تمدن کشاورزی و دوره صنعتی، قابل تقسیم است.[۱]
تقسیم‌کار در جوامع بدوی
مورخـان و باستان‌شناسان نحوه زندگی انسان‌های اولیه را بر اساس شکار و گردآوری خوراک استوار می‌دانند؛ به‌نحوی که مردان با شکار حیوانات، غذای خانواده را تامین می‌کردند و زنان نیز در غیاب مرد، مسئول جمع‌آوری محصولاتی نظیر گیاهان، میوه‌ها، دانه‌های جنگلی، عسل، قارچ و غلات بوده‌اند تا آسیب‌پذیری خانواده را در برابر کمبود غذا جبران کنند.[۲] به شکار رفتن و صید ماهی در خارج از خانه توسط مردان و انجام کارهای خانگی مانند کوزه‌گری، بافندگی، تهیه پوشاک، جمع‌آوري گیاهان خوراکی، باغبـانی و تهیـۀ غذا توسط زنان، نوع دیگری از تقسیم‌کار جنسیتی بوده که قدمت آن، تا ده‌هزار سال قبل از میلاد مسیح تخمین زده شده است.[۳] در جوامع ابتدایی، قابلیـت‌هـاي زنانگی مانند بارداري، زایمان و شیردهی، موجب می‌شد تا زنان بیشتر سرگرم اداره امور داخل خانه باشند و در مقابل، تهیه غذا و نقش‌هاي خارج از خانه مانند شکار، به‌عهـده مـردان بوده است.[۴]
تقسیم‌کار در دوره کشاورزی
در دوره تمدن کشاورزی یا به‌اصطلاحِ اروپاییان، دوران فئـودالی که زنان وارد کار و درآمدزایی شدند نیز نوع کار زنان با مردان کاملا متفاوت بوده است. آنها در کارگاه‌هایی کاملا زنانه، مشغول ریسندگی، بافندگی، دوزندگی یا آماده کردن پشم بوده‌اند.[۵] این مقطع تاریخ از اروپا با ظهور اسلام همزمان بوده است. اسلام برای کار زنان نیز همچون مردان، ارج قائل شد و هریک از زن و مرد را مالک بهره‌برداري از کسب و کار خود دانسته است.[۶] تاریخ صدر اسلام و سیره و روش مردم در جامعه اسلامی آن زمان، بـه گونه‌ای بوده که بسیاری از کارها بین زن و مرد مسلمان مشترك بوده و برخی از کارها نیز وجود داشته که اسـلام مایل به انجام آن از سـوي زنـان نبـوده اسـت.[۷] اسلام کارهایی همچون جهـاد، قضـاوت و تـدبیر امور مهـم جامعـه را کارهایی می‌داند که ویژگی مردانه دارند. البته اسلام مهم‌ترین کار و شغل زن را خانه‌داري می‌داند و تأکیدش بر این است که اقتصاد خانواده عمدتاً باید توسط مرد تأمین شود.[۸] نگاه اروپا در این مقطع زمانی، با نگاه اسلامی تا حدودی یکی بوده و از منظر آنها نیز بهترین کار برای زن، حضور او در خانـه و اداره امور خانه و فرزندان بوده است. در جوامع اروپایی استقلال اقتصادي زنِ شوهردار، بـه‌ضرر ازدواج و نهـادِ خـانواده شمرده می‌شد و کار کردن زن، خارج از خانه منجر به عدم رسیدگی به فرزندان تلقی می‌شده است؛ همچنین اشتغال زنان به برخی کارها مانع فرزندآوری سالم شمرده می‌شد.[۹] در این دوره، با وجود جدایی جنسیتی در وظایف، میان کار مولـد و غیرمولـد و کـار درآمدزا و غیر درآمدزا تفکیکی وجود نداشته و تمام تلاش‌ها برای بقای خانواده بوده است.[۱۰]
تقسیم‌کار در دوره صنعتي
با شروع انقلاب صنعتی در قرن نوزدهم، ظهور کارخانه و کار مزدي، زنان و مردان را به بیرون از خانه کشاند و به‌سوی کارخانه‌ها و اداره‌ها سوق داد. تولید از مصرف جـدا شـد. کـار مولـد از کـار غیرمولد فاصله گرفت و به تدریج، مردان، بیشتر در کارهای مولد و زنان، عمدتاً در کارهای غیرمولد اشتغال یافتند. در قـرن بیسـتم، همراه با صـنعتی شدن در قالب سرمایه‌داري، زنان علاوه بر نقش همسري و مادري در خانـه، به ایفای نقـش اقتصادي و تولیدي در خارج از منـزل نیز پرداختند.[۱۱] ویرانی‌های حاصـل از جنـگ جهـانی دوم و گسـترش انـواع صنایع، موجب شد زنان کشاورزی را رها کرده و وارد بازار کار شوند. پدیده «جهانی‌شدن» نیز سهم عمده‌ای در افزایش اشتغال زنان داشته است.[۱۲] با تمام تحـولاتی کـه طی دهه‌های اخیر در بازار کار به وجود آمده، بسیاری از اندیشمندان معتقدند هنوز هم مردان به عنوان نیـروي کـار اصـلی و زنـان صرفاّ به عنوان نیروي کار ذخیره و فرعی محسوب می‌شوند.[۱۳] در کشورهاي صنعتی، تفکیک جنسیتی در بیشتر مشاغل مشاهده می‌شود؛ به این صورت که اکثرا مردان، صاحب مشاغل پر نفوذ و داراي مهارت و حقوق بالا هستند؛ اما زنان نوعاً در کارهایي اشتغال دارند که از نظر ابتکار ذهنی به‌آموزش چندانی نیاز ندارد و معمـولاً شـامل کارهـایي بـا دورة زمانی کوتاه است که با نقش مادري و خانـه‌داری زنان چندان تعارضی نداشته باشد.[۱۴]
منابع
- قرآن کریم.
- آبوت، پاملا و والاس، کلر، جامعه¬شناسی زنان، ترجمه منیژه نجم عراقی، تهران، نی، چاپ هفدهم، 1401ش.
- بستان (نجفی) حسین و همکاران، اسلام و جامعه‌شناسی خانواده، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ پنجم، 1390ش.
- خانی، فضیله، جنسیت و توسعه، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1385ش.
- زارعان، منصوره و برزگر، خدیجه، جنسیت و توسعه، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب، 1397ش.
- طغری‌نگار، حسن، حقوق سیاسی - اجتماعی زنان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1383ش.
- گرت، استفانی، جامعه‌شناسی جنسیت، ترجمه کتایون بقایی، تهران، دیگر، 1400ش.
- نادری قمی، محمدمهدی و فهیمی، رجب‌علی، «معرفی مشاغل جنسیتی از منظر اسلام»، اسلام و پژوهش‌های مدیریتی، دوره 4، شماره 1، 1393ش.
پانویس
- ↑ نادری قمی و فهیمی، «معرفی مشاغل جنسیتی از منظر اسلام»، 1393ش.
- ↑ نادری قمی و فهیمی، «معرفی مشاغل جنسیتی از منظر اسلام»، 1393ش.
- ↑ طغری‌نگار، حقوق سیاسی-اجتماعی زنان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، 1383ش، ص10.
- ↑ نادری قمی و فهیمی، «معرفی مشاغل جنسیتی از منظر اسلام»، 1393ش.
- ↑ خانی، جنسیت و توسعه، 1385ش، ص1- 10.
- ↑ سوره نساء، آیه 32.
- ↑ بستان، اسلام و جامعه‌شناسی خانواده، 1390ش، ص151-154.
- ↑ بستان، اسلام و جامعه‌شناسی خانواده، 1390ش، ص36-37.
- ↑ گَـرِت، جامعه‌شناسی جنسیت، 1400ش، ص121-122.
- ↑ آبوت و والاس، جامعه‌شناسی زنان، 1401ش، ص174.
- ↑ نادری قمی و فهیمی، «معرفی مشاغل جنسیتی از منظر اسلام»، 1393ش.
- ↑ زارعان و برزگر، جنسیت و توسعه، 1397ش، ص296.
- ↑ خانی، جنسیت و توسعه، 1385ش، ص1-10.
- ↑ گرت، جامعه‌شناسی جنسیت، 1400ش، ص125-128¬.