ازدواج در اسلام

ازدواج در اسلام؛ ازدواج و مسائل پیرامون آن از منظر آموزه‌های اسلام.

ازدواج در اسلام یک وظیفه شرعی، یک محافظ اخلاقی و هم‌چنین یک ضرورت اجتماعی است که از آن به میثاق غلیظ تعبیر شده است. آرامش، بقای نسل، مودت و رحمت، حفظ دین و سازندگی اخلاقی و اجتماعی از کارکردهای ازدواج است.

تعریف ازدواج

ازدواج ایجاد پیوند زناشویی به وسیله صیغه عقد نکاح است. نکاح رابطه‌ای است حقوقی-عاطفی که به‌وسیله عقد بین زن و مرد حاصل می‌شود و به آن‌ها حق می‌دهد با یکدیگر زندگی و رابطه زناشویی داشته باشند. با نکاح، مجموعه‌ای از حقوق و تکالیف متقابل بین زوجین ایجاد می‌شود که مؤید به تأیید الهی است.

جایگاه ازدواج

در اسلام ازدواج عملی ارزشمند و مورد پسند خداوند تلقی می‌شود و موجب ارزشمندی دیگر اعمال و به‌خصوص عبادات افراد است. ازدواج سبب می‌شود عبادت فرد متأهل از فضیلت بیشتری نسبت به فرد مجرد برخوردار باشد. این برتری گاه بدان مرتبه می‌رسد که هفتاد رکعت نماز انسان مجرد نمی‌تواند با دو رکعت نماز انسان متأهل برابری کند. جایگاه ازدواج در اسلام تا جایی است که در قرآن، از آن به‌عنوان «میثاق غلیظ» تعبیر کرده است. در آیات متعددی از قرآن کریم به صراحت بر ضرورت تشکیل خانواده تأکید کرده و صمیمانه‌ترین ارتباط‌های بشری را ارتباط میان زن و شوهر معرفی کرده است. بنابراین با توجه به آموزه‌های دینی گرایش به اختیار نمودن همسر در انسان، امری فطری و طبیعی است. اسلام برای بیان جایگاه ازدواج و ترغیب مردم به آن اعلام می‌کند که ازدواج سیره و روش انبیاء و اولیاء است. از این رو پیامبر به مسلمانان گوش‌زد می‌کند اگر دوست دارید پیرو سنت من باشید، ازدواج کنید و بدانید که اگر از ازدواج روی گردانید، نمی‌توانید از پیروان آیین من باشید. در کلامی دیگر با صراحت بیشتر ازدواج را سنت خویش معرفی کرده و ترک آن را خروج از دایرۀ سنت نبوی دانسته است.

کارکردهای ازدواج

در اسلام افزون بر این‌که ازدواج به خودی خود می‌تواند هدف قرار بگیرد، برای رسیدن به اهدافی خاص مورد ترغیب و تشویق قرار گرفته است. اسلام از مردان و زنانی که با هم، پیمان همسری می‌بندند، می‌خواهد در مسیر این پیمان الهی، به این اهداف لباس تحقق بپوشانند. کارکردهای ازدواج در اسلام عبارتند از: 1ـ آرامش روانی؛ 2ـ بقای نسل؛ 3ـتأمین نیازهای عاطفی: مودّت و رحمت، جان‌مایه تأمین نیازهای عاطفی افراد است. هر چقدر این جان‌مایه تقویت شود؛ نهاد خانواده مستحکم‌تر و آرامش بیشتری بر زندگی حاکم می‌شود. 4-حفظ دین: ازدواج در مصونیت از انحراف‌ها و لغزش‌ها اثر دارد و موجب تقید فرد به فضایل و آداب دینی و معنوی می‌شود. در فرهنگ دینی، ازدواج موجب حفظ نیمی از دین انسان می‌شود. 5ـ سازندگی اخلاقی: از منظر قرآن، زن و شوهر لباس یکدیگر بوده و یکدیگر را از انحرافات حفظ می‌کنند و عیوب هم را می‌پوشانند؛ همچنین آنها وسیله آرامش یکدیگرند و هر یک زینت دیگری به‌حساب می‌آید. 6ـ سازندگی اجتماعی: ازدواج سرمایه اجتماعی شمرده می‌شود که مجموعه‌ای از باورها، ارزش‌ها و روابط اجتماعی را حفظ می‌کند. ازدواج اگر در شرایط و بستر مناسب اجتماعی بر پایه عشق و ایمان، اعتقاد و تعهدات متقابل استوار گردد، پیامدهای اجتماعی آن نیز مطلوب خواهد بود.

اقسام ازدواج

ازدواج به دو شکل؛ دائم و موقت، انجام مى‌شود و هر یک از آن‌ها نیازمند صیغه عقدى است که شامل «ایجاب و قبول» است؛ یعنى گفتن دو جمله‌اى که دلالت بر رضایت طرفین به زناشویی داشته باشد.

1- ازدواج دائم

عقد نکاح دائم به رابطۀ زناشویی زن و شوهر گفته می‌شود که به‌صورت دائمی است و پیامدهای ازدواج مانند مهریه، نفقه و ارث به‌صورت کامل در آن جاری است.

2- ازدواج موقت

ازدواج موقّت (نکاح مُنْقَطِع یا مُتعَه)، نوعی ازدواج است که زن آزاد و رشید، با رضایت، خود را به عقد مردی درآورد و مانع سببی، نسبی، رضاعی، شوهر داشتن، عده و دیگر موانع شرعی وجود نداشته باشد و مهریه و مدت ازدواج نیز ذکر شود. در این ازدواج هرگاه مدت به‌سر آید، زن و مرد بدون طلاق از هم جدا می‌شوند و درصورتی‌که آمیزش صورت گرفته باشد و زن در سن یائسگی نبوده و از جمله کسانی باشد که حیض می‌بیند باید به مدت دو حیض عده نگه دارد و اگر حیض نمی‌بیند به‌مدت چهل‌وپنج روز عده نگه دارد.

ازدواج باطل

ازدواج در اسلام دارای اصولی است که فقدان برخی از آنها، ممنوعیت‌هایی برای ازدواج در پی دارد. در قرآن نیز فهرستی از افرادی که زناشویی با آن‌ها ممنوع است، ارایه شده است. عواملی که ازدواج را باطل می‌کند، عبارت‌اند از: الف) خویشاوندی یا ارتباط نسبی؛ ب) شیرخوارگی یا ارتباط رضاعی؛ ج) پیوند زناشویی یا ارتباط سببی (خواه مشروع باشد یا نامشروع)؛ د) كفر؛ ح) ۳ بار طلاق به‌صورت مکرر؛ و) زنا و لواط؛ ت) ازدواج در حال احرام.

ازدواج با پیروان ادیان دیگر

از مهم‌ترین مسائل ازدواج در اسلام، کفویت اعتقادی میان زوجین و حرمت ازدواج با غیرمسلمان است. طبق قانون‌های اسلامی موانعی نیز موجب باطل‌شدن ازدواج و حرام شمردن آن می‌شود. مسئلۀ ازدواج با غیرمسلمان و ممنوعیت آن از مهم‌ترین مباحث حقوقی رایج در بسیاری از کشورهای اسلامی است. در ادله فقهی، حرمت ازدواج با غیرمسلمان دو حالت دارد: 1- ازدواج زن مسلمان با مرد غیر مسلمان: در اسلام، ازدواج زن مسلمان با مرد غیرمسلمان حرام است. اگر زن مسلمان با مردی از اهل کتاب ازدواج کند، فرزند او به کافر ملحق است. همچنین لازمه این ازدواج سلطه و اقتدار غیر مسلمان بر مسلمان خواهد بود. 2- ازدواج مرد مسلمان با زن غیرمسلمان: اگر مرد مسلمان با زنی از اهل کتاب ازدواج کند، فرزندی که از زن ذمی متولد می‌شود، به مرد مسلمان ملحق می‌شود. به همین دلیل از نظر فقهای اسلام، ازدواج موقت، با زنان یهودی و مسیحی به‌عنوان یک اصل اولی جایز است، ولی ازدواج دائم با مشرکان را همه فقهای اسلام ممنوع می‌دانند، اعم از آنکه کتابی باشند یا غیرکتابی.

منابع

• قرآن کریم.
• امیری، حامد، «عقد دائم چیست؟ تفاوت عقد دائم و عقد موقت»، وب‌سایت حامد امیری، تاریخ درج مطلب: 27 آذر 1398ش.
• انگورج تقوی، حسین و پاسدارهیر، پریناز، «ازدواج‌های باطل (ازدواج با محارم و غیرمسلمان) و مبانی فقهی آن»، نشریه تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری، ، شماره 22، پاییز و زمستان 1393ش.
• بوجاری، سهیلا و پرچم، اعظم، «بررسی تطبیقی جایگاه و اهمیت ازدواج و تشکیل خانواده در اسلام و یهود»، مجله معرفت ادیان، شماره 15، تابستان 1392ش.
• حر عاملی، محمد‌ بن‌ حسن، «وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه»، قم، مؤسسة آل‌البيت لإحياء التراث، 1416ق.
• زینتی، علی، «فلسفه ازدواج در اسلام و مسیحت»، مطالعات راهبردی زنان، شماره 27، بهار 1384ش.
• سبحانی‌تبریزی، جعفر، «ازدواج موقت در کتاب و سنت»، فقه اهل‌بیت، شماره 48، زمستان 1385ش.
• عظیم‌زاده اردبیلی، فائزه، «علل و مستندات حرمت ازدواج با غیرمسلمان»، فقه و حقوق خانواده، شماره 52، بهار و تابستان 1389ش.
• مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، تهران، مؤسسة الوفاء، 1403ق.
• میری گرجی، سیده معصومه، «هدف از ازدواج در نگرش اسلامی»؛ معارف علوم اسلامی و علوم انسانی، شماره 6، پاییز و زمستان 1400ش.