ازدواج مسیار

ازدواج مسیار؛ گونه‌ای ازدواج رایج میان اهل‌سنت که برخی حقوق زوجیت را ندارد.

ازدواج مسیار، برخی شرایط صحت نکاح مانند ایجاب، قبول و مهریه را دارد، اما التزامی به حقوق زوجیت مانند حق نفقه زوجه، هم‌خوابگی و سکونت در آن وجود ندارد. این ازدواج با استقبال اهل‌سنت در کشورهای عربی گسترش پیدا کرده است. در جواز آن بین فقهای اهل سنت اختلاف است.

مفهوم‌شناسی

واژۀ مسیار را برخی برگرفته از ریشۀ «س‌ی‌ر» به‌معنای راه رفتن، دانسته‌اند. برخی دیگر، آن را صیغه مبالغه به‌معنای کثیرالسیر دانسته‌اند. مسیار در اصطلاح، ازدواجی است که در آن، زن از برخی حقوق مانند مسکن، هم‌خوابگی، شب‌خوابی و نفقه، چشم‌پوشی می‌کند. گاهی این ازدواج، مخفیانه صورت می‌پذیرد و غالباً زن در کشور و شهر خود می‌ماند و شوهر با زن دائمی خود در کشور و شهر دیگر اقامت دارد. برخی، دلیل نام‌گذاری ازدواج مسیار را چنین گفته‌اند که شوهر غالباً در روز به دیدار زوجه می‌رود.

ماهیت ازدواج مسیار

ازدواج مسیار، یک اصطلاح عامیانه برای موردی است که مرد به‌دلیل تردد بسیار در شهر دیگری، با زنی ازدواج می‌کند تا فقط هنگام اقامت در آن شهر، نزد آن زن باشد. ازدواج مسیار پدیده‌ای جدید است که از منطقه تمیم عربستان سعودی به سایر مناطق و کشورها گسترش یافته است. برخی، از سابقه تاریخی این ازدواج سخن گفته و به تعدادی از متون فقهی اهل سنت اشاره کرده‌اند که مرد هنگام ازدواج شرط می‌کند در هفته فقط یک شب نزد زن باشد؛ یا شرط می‌کند که در ماه، ۵ یا۱۰ درهم به زوجه نفقه بدهد؛ یا شرط می‌کند روزهای مشخصی از ماه به ملاقات زن برود.

انگیزه مردان در ازدواج مسیار

1. ثروت زن؛ گاهی زن ثروتمند با هدف ماندگاری شوهر، بخشی از اموال خود را به او می‌بخشد.
2. پرهیز از ناراحتی زن اول یا خویشاوندان و فرزندان از ازدواج مجدد؛
3. ناتوانی در تأمین هزینه‌های ازدواج دائم؛
4. تمتع جنسی با کمترین هزینه.

انگیزه زنان

مواردی که باعث تمایل زنان به ازدواج مسیار می‌شود عبارتند از؛

1. مادر شدن؛ برخی زنان مجرد به‌دلیل بالا رفتن سن و میل به مادر شدن، ازدواج مسیار را می‌پذیرند و تمام امور فرزند را عهده‌دار می‌شوند.
2. نیاز جنسی؛ برخی زنان مجرد به‌دلیل نیاز جنسی، خواهان ازدواج مسیار هستند.
3. تأمین اقتصادی؛ گاهی زن در ازدواج مسیار، شرط می‌کند که مرد برخی از مخارج او مانند اجاره خانه را تأمین کند.
4. افزایش جمعیت زنان مجرد و در سن ازدواج؛
5. داشتن محرم برای سفرهای شغلی یا تفریحی؛
6. فرار از پذیرش مسئولیت؛ تعدادی از زنانی که بین شغل، نیازهای شوهر، کارهای خانه و حضانت کودکان نمی‌توانند تعادل برقرار کنند، خواهان ازدواج مسیار هستند.

حکم شرعی ازدواج مسیار

فقهای اهل‌سنت دربارۀ حکم شرعی ازدواج مسیار، اختلاف نظر دارند؛ برخی از بزرگان اهل‌سنت مانند «بن‌باز» مفتی عربستان سعودی به جواز آن فتوا داده‌اند. در این گروه، برخی، تمام شرایط ازدواج مسیار را صحیح می‌دانند و بعضی اصل ازدواج را صحیح و شرایط ضمن آن مثل اسقاط حق نفقه و مبیت (شب‌خوابی) را باطل دانسته‌اند.

در مقابل، جمع دیگری از علمای اهل‌سنت، ازدواج مسیار را بدعتی دانسته‌اند که انسان‌های ضعیف‌النفس و گریزان از مسئولیت‌ خانواده، آن را پدید آورده‌اند و نیاز جنسی خود را با عنوان شرعی و بدون پذیرش مسئولیت برآورده می‌سازند.

دلایل موافقان

1. سابقه پذیرش ازدواج‌های مشابه در فقه اهل‌سنت مانند نکاح لیلیات و نهاریات؛
2. سازگاری با مصلحت؛ این ازدواج غریزه فطری را پاسخ می‌دهد و از فساد جلوگیری می‌کند.
3. بهره‌مندی این ازدواج از ارکان و شرایط عقد صحیح؛ اصل در عقود از جمله ازدواج، اباحه است، پس هر عقدی که ارکان و شرایط شرعی را دارا باشد، صحیح و مباح است.

دلایل مخالفان

1. ازدواج‌های شبیه مسیار (نکاح نهاریات و لیلیات) نیز مورد اختلاف علما بوده و بسیاری آن را نپذیرفته‌اند.
2. مصالحی مانند کاهش زنان بی‌شوهر و اشباع رغبت جنسی زنان، فقط مشکل زنان ثروتمند را برطرف می‌کند که تعداد اندکی هستند و مفاسد این ازدواج همچنان باقی است.
3. با امکان اسقاط نفقه و مبیت، دیگر نمی‌توان ازدواج مسیار را برخوردار از شرایط و ارکان عقد صحیح دانست؛ زیرا خداوند بر مرد واجب کرده که به زن نفقه بدهد و بین زوجات نسبت به مبیت و نفقه عدالت برقرار کند.
4. این ازدواج در فرهنگ مسلمانان ناشناخته است و مسلمانان با چنین ازدواجی آشنایی ندارند.
5. ازدواج مسیار با مقاصد شرعی ازدواج تنافی دارد؛ از منظر آموزه‌های اسلام، هدف ازدواج فقط برآوردن نیاز جنسی نیست، بلکه دارای اهداف فردی، اجتماعی و دینی است.

دیدگاه فقه شیعه درباره ازدواج مسیار

ازدواج دائم و ازدواج مسیار در عدم التزام به حقوق زوجیت تفاوت دارند. در ازدواج مسیار، زن از برخی حقوق واجب خود مانند نفقه و مسکن می‌گذرد و مرد ریاست و مدیریتی نسبت به زن ندارد و زن در زندگی و خروج از خانه آزاد است.

ازدواج موقت از نظر شیعیان امامیه، علاوه بر شرایط نکاح دائم (مانند اجرای صیغه)، دارای دو رکن اساسی شامل تعیین و ذکر مدت و مهر است. در ازدواج موقت، طلاق وجود ندارد و زوجین از یکدیگر ارث نمی‌برند. در ازدواج مسیار نیز زن، حق نفقه، حق قسم و مبیت ندارد، زوجین از یکدیگر ارث نمی‌برند و زن هنگام خروج از منزل به اذن همسر نیاز ندارد. اما تفاوت این دو ازدواج در آن است که اولاً در نکاح موقت باید مدت ازدواج تعیین شود و بدون آن، عقد باطل است؛ ثانیا غالب فقهای شیعه در ازدواج موقت، اذن پدر یا جد پدری دختر را احتیاطاً شرط دانسته‌اند.

ازدواج مسیار کاملا متفاوت از ازدواج دائم و موقت است. بنابراین، در مشروعیت نیاز به دلیل دارد، زیرا عقود شرعی امور توقیفی هستند و اختیاردار وضع و جعل آن‌ها شارع است. تا زمانی‌که شارع عقدی را تایید یا امضا نکرده باشد معتبر و صحیح نخواهد بود. در مورد ازدواج مسیار هیچ دلیلی از سوی شارع ارائه نشده است. استناد به اصل اباحه نیز با توجه به توقیفی‌بودن عقود شرعی، از دیدگاه برخی فقها پذیرفته نیست.

جستارهای وابسته

• مأخذ شناسی ازدواج مسیار

منابع

• آهنگران، محمدرسول و افشار، اباذر، «مبانی مشروعیت نکاح مسیار در فقه و حقوق اسلامی»، نشریه اندیشه تقریب، شماره 32 و 33، زمستان 1392ش و بهار 1393ش.
• ابن‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، قاهره، مکتبة القاهرة، 1388ق.
• ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت – لبنان، دارالفکر و دارصادر، 1414ق.
• ابوالبصل، علی، دراسات فی فقه النوازل، عمان، داراسامه، 2008م.
• ابویی، حسین و دیگران، «ارزیابی تطبیقی مشروعیت نکاح مسیار در فقه اهل سنت و مذهب امامیه»، نشریه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره 5، پاییز و زمستان 1390ش.
• اشقر، اسامه عمرسلیمان، مسجدات فقهیۀ فی قضایا الزواج و الطلاق، اردن، دارالنفائس، 1420ق.
• ذوالفقارزاده، ابوالفضل و مقدسی، یوسف، «بررسی تطبیقی ازدواج مسیار و ازدواج موقت در فقه شیعه»، فصلنامه تخصصی فقهی و حقوقی عرشیان فارس، سال اول، بهار 1401ش.
• راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن الکریم، بیروت- لبنان، دارالعلم، 1412ق.
• صادقی، محمد، «اهل تسنن و ازدواج مسیار»، مطالعات راهبردی زنان، شماره 40، 1378ش.
• محمدی، طاهرعلی، زرگوش نسب، عبدالجبار؛ «بررسی فقهی تربیتی ازدواج مسیار در مطابقت با ازدواج دائم و موقت»، فصلنامه علمی–پژوهشی مطالعات فقه تربیتی، سال سوم، شماره 5، بهار و تابستان 1395ش.
• مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، قم، امام علی بن ابی طالب، 1424ق.