باروری
(تغییرمسیر از بارداری)
باروری؛
مفهوم شناسی
باروری در لغت به معنای آبستنی و حمل است.[۱] در فرهنگستان به معنای امکان تولید مثل و در دانش جمعیت‌شناسی به معنای تولد فرزند زنده است.[۲]
عوامل اجتماعی مؤثر بر كاهش باروری
- شهرنشینی: یكی از شاخصه‌های زندگی مدرن، شهرگرایی است. بـی‌شـک شـهرها، مولـد نـوع خـاص از مناسـبات اجتمـاعی و خانوادگی هستند. توسعه شهرهای مدرن، تأثیر شایانی بر عادت‌ها، شیوه‌های رفتار، الگوهای اندیشه و احساس بر جای می‌گذارند. به موازات كاهش روستانشـینی و افـزایش شهرنشـینی، الگوی خانواده شهری هسته‌ای نیز گسترش می‌یابد.
- گسترش سطح سواد و تحصیلات: یكی از مهم‌ترین شاخص‌های نوسازی، گسترش سطح سواد و تحصـیلات اسـت كـه پیامـدهای بسـیاری را بـر ساخت‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی به دنبال داشته است. اثر بخشی مؤثر میزان تحصیلات بالا بر افزایش سن ازدواج، به ویژه سن ازدواج زنان در مطالعات زیادی بررسی شده است.
در این مطالعات، بر این مسئله تأكید شده است كه نوسازی از طریق گسترش تحصیلات عمومی و فراهم كردن امكانـات حضـور در فعالیـت‌هـای بیـرون از خانـه، موقعیت زنان را بهبود بخشیده است. موقعیت بهبودیافته زنان، با افزایش سن ازدواج، كاهش فاصـله سنی بـین زوجین، افزایش قدرت تصمیم گیری در خانواده و كاهش باروری همراه بوده است. اثر سواد بر كاهش سطح باروری، به عنوان عاملی مهم در بین كلیه اقوام و قومیت‌ها نیز به روشنی آشـكار اسـت. بعد نگارنده به تبیین رابطه تحصیلات و کاهش باروری می‌پردازد. در تبیین رابطه میان باروری و تحصیلات، سه مؤلفه شناختی، نگرشی و اقتصادی مورد توجه قرار می‌گیرد.
- افزایش سن ازدواج:ازدواج، شالوده تشکیل خانواده بوده که از طریق آن کارکرد تولید مثل و فرزندآوری آغاز می‌شود. یکی از عوامل مهم در دگرگونی کنش باروری، بخصوص در مورد زنان، سن ازدواج است. زمان ازدواج، به علت ارتباط نزدیک و بلافصل با باروری، به صورت گسترده‌ای مورد توجه جمعیت شناسان قرار گرفته است. ارتباط زناشویی بین دو نفر در قالب ازدواج، مشروط به توافق جمعی درباره آن است. قواعد اجتماعی حاكم بر ازدواج، تعیین‌كننده اصلی زمان ازدواج اند.
- رشد طلاق: طلاق در حقیقت، گونه‌ای از گسیختگی خانواده است. و اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که استحکام رابطه زناشویی از بین رفته، میان زن و شوهر ناسازگاری و تنش به وجود می‌آید. در گذشته ازدواج آسان و طلاق سخت بود اما در دوره جدید ازدواج سخت و طلاق آسان شده است.امروزه طلاق پدیده‌ای اجتماعی است که نه تنها بر چگونگی مناسبات افراد تأثیر می‌گذارد، بلکه آسیب‌های جبران ناپذیری را بر جامعه وارد می‌سازد.
- تغییر الگوی خانواده از گسترده به هسته‌ای: ساختار خانواده و نوع آن، نیز از عوامل تأثیرگذار بر رفتار باروری است. به عبارت دیگـر، گسـترده یـا هسـته‌ای بـودن خانواده، عواملی هستند كه نگرش والدین را در مورد شمار فرزندان، بنا بـه دلائـل اقتصـادی، اجتمـاعی و فرهنگـی، تحت تأثیر قرار می‌دهند. این رابطه را از چند جهت می‌توان مورد بررسی قرار داد، که نگارنده در مقاله آن را تبیین کرده است.
- غلبه فضای گفتمانی كم فرزندآوری: مراد از فضای گفتمانی کم فرزندآوری، آن دسته از مفاهیم، معانی و احکامی است که در تفسیرهای اعضای جامعه پیرامون جمعیت و فرزندآوری وجود دارد. منابع نهادی در خصوص مسئله جمعیت، تلاش می‌كنند در ارائه صورت‌بندی جدید بـین جمعیـت، اقتصاد، وضعیت اقتصادی خانوار، جمعیت و محیط زیست، جمعیت و منـابع، جمعیـت و فضـای زنـدگی، جمعیـت و توسعه و... ارتباط برقرار كنند. و گفتمان کم فرزندآوری زمینه را برای اشاعه گونه‌ای از تفکر عقلانی در برابر اندیشه مبتنی بر سنت‌های اجتماعی و فرهنگی پیرامون فرزندآوری فراهم می‌آورد. که در این جا به توضیح مفاهیم گفتمان کم فرزندآوری، محوریت کیفیت فرزندان در برابر کمیت آنان، خود حمایت‌گری زنان، چالش‌زدایی از مدیریت خانواده و منابع نهادی که در این قسمت هم به نهادهای بهداشتی، نهادهای دینی و نهادهای آموزشی، رسانه‌های ارتباطی پرداخته می‌شود.
- نقش مذهب در تحولات باروری: بی‌تردید، دین ازجمله تأثیرگذارترین نهادهای اجتماعی است كه در تحولات زندگی بشـر، دارای نقـش برجسـته اسـت. دگرگونی‌های خانواده از جمله کاهش باروری در جوامع معاصر، به ویژه در جوامع صنعتی را نیز باید در ارتباط تنگاتنگ با وضعیت و جایگاه دین و ارزش‌های معنوی تبیین کرد. مذهب از سه طریق عمده بر رفتار باروری، تأثیر می‌گذارد، که عبارت از: ارزش‌های و هنجارهای مذهبی، نهادهای مذهبی، هویت مذهبی می‌باشد.
- نقش رسانه‌ها:یکی از حوزه‌های مهم خانواده متأثر از فرایند رسانه‌ای شدن، رفتار باروری است. بی‌شک توسعه وسایل ارتباطی از قبیل رادیو، تلویزیون و تلفن، حتی در دوردست ترین نقاط کشور، به ویژه در مناطق روستایی و محروم، از یک سو نقش مهمی در توسعه آگاهی عموم و افزایش رفاه مردم داشته و از سوی دیگر، توسعه ارتباطات رابطۀ مستقیمی با به کار بردن روش‌های پیشگیری از بارداری در جامعه دارد. که در این جا به توضیح؛ شیوه‌های تأثیر رسانه بر رفتار باروری، بازنمایی تصویر خانواده در رسانه، فراغت رسانه‌ای و کم فرزند آوری و تغییر نگرش زنان و دختران درباره بدن و زیبایی پرداخته می‌شود.