تنظیم روابط جنسی
تنظیم روابط جنسی؛ قاعده‌مند کردن تمایلات جنسی متناسب با تعهد زناشویی به منظور طهارت نسلی.
رابطه جنسی، از نیازهای طبیعی و عامل بقای نسل بشری است و تنظیم آن به سلامت فردی و تقویت اخلاق جنسی در جامعه مدد می‌رساند. قاعده‌مند کردن نیاز جنسی هرچند از همگانی‌های فرهنگ بشری است اما در نگرش اسلامی به‌دلیل ضرورت شفافیت و طهارت نسلی، دارای اهمیت بنیادین دانسته می‌شود. تنظیم روابط جنسی در این نگرش؛ صرفا در چارچوب روابط زناشویی مشروع معنا یافته و در سطوح سه‌گانه؛ مراقبتی، انگیزشی و آمیزشی تنظیم می‌شود. مراقبت جنسی، حاوی احکام سلبی است که ارضای تمایلات جنسی در حوزه‌های فرازناشویی را ممنوع می‌کند. اقدامات انگیزشی؛ عواطف جنسی زن و شوهر را نسبت به همدیگر متمرکز کرده و تقویت می‌کند. قواعد تمهید شده در این دو سطح و رعایت آداب آمیزش جنسی، این امکان را فراهم می‌سازد که روابط جنسی منحصرا در کادر زناشویی ضابطه‌مند شوند.
مفهوم‌شناسی
غریزه جنسی از غرایز مادی (فیزیولوژیک) و ثانویه انسان است که در طبیعت او سرشته شده است. این غریزه به این دلیل ثانویه است که اگر مانند غرایز اولیه: گرسنگی، تشنگی و خواب، ارضا نشده یا درست ارضا نشود موجب مرگ نمی‌شود، اما اختلال در آن، موجب بیماری‌های جسمی و روحی مانند وسواس، افسردگی، سردمزاجی، ناتوانی جنسی، انحرافات جنسی، بزهکاری و جنایت می‌شود.[۱] غریزه جنسی، هرچند خاستگاه زیستی دارد اما دارای ساختار روانی - عاطفی است، چون صرف تمایل برای داشتن رابطه و ارضای یک غریزه فیزیولوژیکی نیست، بلکه ساختاری طبیعی، متشکل از مجموعه‌ای از نیازها، احساس‌ها، توانمندی‌های بدنی و روانی است که آثار روانی، عاطفی، اخلاقی، معنوی و اجتماعی فراوانی را در بر دارد.[۲] بنابراین مراد از تنظیم روابط جنسی، قاعده‌مند کردن مجموعه‌ای از عوامل دخیل در فرایند پیچيدة آمیزش جنسی، در چارچوب ازدواج و تشکیل خانواده است.[۳]
مراحل تنظیم روابط جنسی
تنظیم روابط جنسی از جمله کارکردهای خانواده است. در گذشته افراد، تجربه و آگاهی جنسی‌شان محدود و غالبا منحصر به همسر قانونی‌شان می‌شد، اما امروزه تکنولوژي‌هاي رسانه‌اي، با ترویج تنوع‌طلبي جنسي، نهاد خانواده را تهدید به فروپاشی می‌کند. به اعتقاد برخی از کارشناسان؛ طلاق، قباحت قبلی خود را از دست داده است[۴] و حدود پنجاه درصد از طلاق‌ها، ریشه در اختلالات جنسي دارد.[۵] از این‌رو؛ تنظیم روابط جنسی، در دنیای جدید، دشوارتر از پیش شده است. روابط جنسی در سه سطح؛ مراقبتی، انگیزشی و آمیزشی قابل پیگیری است. اسلام با جعل احکام الزامی و تشویقی در این سطوح، نخست دلالت‌های جنسی در فضای جامعه را تضعیف می‌کند، آنگاه؛ با تنظیم روابط جنسی در کادر زناشویی، بستر رضایت جنسی زوجین را تمهید کرده و به توسعه هرچه بیشتر فرهنگ عفاف در سطح جامعه کمک می‌کند.[۶]
الف) مراقبت‌های‌جنسی
مراقبت‌های جنسی اولین گام برای تنظیم رابطه جنسی در چارچوب نهاد خانواده به‌شمار می‌آید. مراقبت، ناظر به تعهد زناشویی و اجتناب از محرمات جنسی است. آلودگی به محرمات جنسی، ذایقه جنسی افراد را تغییر می‌دهد، کارکرد خانواده در تنظیم روابط جنسی را با مشکلات جدی مواجه کرده، فراتر از زنا؛ باعث شکل‌گیری پدیده‌هایی همچون زنای با محارم، تجاوز جنسی به کودکان و دیگر انواع روابط نامشروع توسط افراد متأهل می‌شود.[۷] دین قواعد و هنجارهای کنترلی ذیل را، تشریع کرده است که با رعایت آنها، سمت‌وسوی تمایلات جنسی افراد معطوف به روابط زناشویی شده و رابطه جنسی آنها نه تنها در این کادر تنظیم می‌شود که بیشترین لذت جنسی ر ا نیز در این الگو، تجربه می‌کنند.[۸]
1. حفظ متانت و حجاب
تظاهر مؤمنانه، اولین اقدام مراقبتی است؛ نوع رفتار و پوشش، دلالت‌های نمادین زنانگی و مردانگی داشته، زنان مردنما و مردان زن‌نما ملعون دانسته می‌شوند.[۹] حضور تحریک‌آمیز زن در صحنه‌های اجتماعی، تمایل مردهای مجرد به ازدواج و گرایش مردهای متأهل به رابطه زناشویی را کاهش داده و همین مسئله باعث نابهنجاری‌های اخلاقی وسیع در جامعه می‌شود.[۱۰] به دستور قرآن، زنان در معاشرت‌های اجتماعی باید با متانت عمل کرده با عشوه سخن نگویند تا موجب طمع بیمار‌دلان نشوند.[۱۱] حجاب، حریمی برای حفظ شخصیت زن، جلوگيرى از انحراف جوانان و گسترش فساد در جامعه است.[۱۲] اسلام زن را تشويق به داشتن حجاب کرده است تا بر احترامش افزوده شود.[۱۳] اسلام با تشریع حجاب، مىخواهد انواع التذاذهاى جنسى در كادر ازدواج مشروع و قانونى، اختصاص يابد [۱۴] و با تأکید بر ممنوعیت خودنمایی و خودآرایی زنان برای غیر شوهران‌شان، [۱۵] تبرج [۱۶] آنها را در حکم زنا دانسته[۱۷] و به این نکته اشاره دارد که بهترین زنان کسانی هستند که در موقع خلوت با همسرش، با درآوردن لباس، جامه حیا را نیز در می‌آورند و با پوشیدن آن، جامه حیا را نیز می‌پوشند.[۱۸]
2) کنترل حس و خیال
نگاه، دروازه شهوت است. انحرافات جنسی عمدتا ریشه در نگاه‌های آلوده جنسی دارد. با کنترل نگاه؛ مناسبات جنسی زن و شوهر لذت‌‌بخش شده و آرامش جنسی حفظ می‌شود. در اسلام نگاه کردن به نامحرم به شدت تقبیح شده است، پاکی چشم و کنترل نگاه عبادت دانسته می‌شود.[۱۹] قرآن به زنان و مردان مؤمن دستور می‌دهد که برای پاکیزه ماندن، چشم‌های خود را از نگاه به نامحرمان فروگیرند.[۲۰] در ادبیات روایی نگاه کردن به نامحرمان و پدیده‌های که دلالت‌های جنسی دارند، از عوامل ارتکاب زنا به شمار می‌آیند.[۲۱] لمس کردن نامحرم موجب تحریک شهوت و خشم الهی می‌شود.[۲۲] خوابیدن در جایی‌که صدای نفس زن نامحرمی بدون محرم شنیده شود، ممنوع بوده[۲۳] و از خلوت کردن با نامحرم منع شده است.[۲۴] چون در محیط‌های خلوت، تمایلات‌جنسی افزایش یافته و وسوسه‌های شیطانی برای ارتکاب گناه تشدید می‌شود.[۲۵] تخیل و وسوسه شهوانی، فحشاء ذهنی است و برای تنظیم رابطه جنسی در کادر زناشویی باید از تخیل زنا نیز اجتناب شود.[۲۶]
3) کنترل روابط نامشروع
کنترل روابط جنسی نامشروع مهم‌ترین گام مراقبتی در تنظیم روابط جنسی در کادر زناشویی است. روابط نامشروع، طیف وسیعی از روابط جنسی فرازناشویی را شامل می‌شود.[۲۷] این دسته از روابط انحرافی اگر کنترل نشوند، به رابطه زناشویی، اخلاق جنسی و بهداشت عمومی آسیب می‌رسانند. اسلام با تأکید بر ممنوعیت این‌گونه روابط؛ استمنا و مقاربت با حیوان را در حکم زنا می‌داند.[۲۸] زنا از گناهان کبیره است و خداوند فقیر کننده زناکاران است.[۲۹] حد زنا با محارم نسبی کشته شدن است، زن و مردی متأهل اگر مرتکب زنا شوند، سنگسار می‌شوند. زناکار مجرد تا سه مرتبه تازیانه زده شده و در مرتبه چهارم کشته می‌شود.[۳۰] از دیگر آلودگی‌های خطرناک جنسی که رابطه زناشویی را مختل کرده و باعث قطع نسل انسانی می‌شود، همجنس‌گرایی یعنی سحق و لواط است که در قرآن به شدت تقبیح شده است،[۳۱] حرمت لواط از زنا بیشتر است چون شیوع لواط منجر به هلاکت جامعه می‌شود، چنان‌که قوم لوط به همین دلیل هلاک شدند.[۳۲] حد لواط اعدام است.[۳۳] سحق به رابطه جنسی زن با زن اشاره دارد و حد آن صد تازیانه است اگر مساحقه تکرار شود، در مرتبه چهارم حدش اعدام است.[۳۴] مساحقه و همجنس‌گرایی زنان از پیامدهای آلودگی مردها به همدیگر است و اولین بار این عمل زشت در میان قوم لوط رواج یافت، چون وقتی مردهای آنها به يكديگر پرداختند، زنان‌شان بى مرد مانده و در نتیجه به همدیگر روى آوردند.[۳۵]
ب) اقدامات انگیزشی
تنظیم نیاز جنسی در این مرحله، ناظر به فراهم ساختن زمینه‌های لازم برای لذت بردن هرچه بیشتر زن و شوهر از آمیزش جنسی است. تدبیر انگیزش جنسی، مستلزم توجه به اصول سه‌گانه؛ ضرورت اشباع نیاز جنسی، تفاوت‌های غریزه جنسی و رعایت عدالت در الگوی چند همسری است؛ غریزه جنسی اگر اشباع نشود منجر به بیماری می‌شود.[۳۶] غریزه جنسی در مرد و زن متفاوت است؛ مردها به آسانی تحریک شده و به راحتی اشباع می‌شوند، بر خلاف زن‌ها که دیر تحریک شده و دیر ارضا می‌شوند.[۳۷] مردها بیشترین لذت را در زمان آمیزش دارند، اما زنان زمانی بشترین شادی را حس می‌کنند که در آغوش گرفته شده و بوسیده شوند.[۳۸] اسلام متناسب با این اصول؛ تأکید دارد که زن نباید درخواست جنسی همسرش را به تأخیر اندازد،[۳۹] وظیفه مرد ابراز محبت به همسرش است[۴۰] و زن باید برای شوهرش دلربایی کند.[۴۱] مرد باید از هر چهار شب، یک شب همسرش را در آغوش داشته باشد.[۴۲] اگر مردی چند همسر داشته باشد باید در روابط زناشویی عدالت را میان آنها رعایت کند وگرنه لزوما به یک همسر اکتفا کند.[۴۳] رعایت این اصول به تحریک انگیزش جنسی کمک می‌کند و بیتوجهی به آنها موجب اختلالات جنسی از جمله سردمزاجی در زنان می‌شود که عمدتا ناشی از عدم ارتباط زناشویی مطلوب است.[۴۴] با توجه به این نکات، اقدامات انگیزشی در کادر زناشویی، در قالب محورهای ذیل بیان می‌شود:
1. نگرش مثبت به غریزه جنسی
نوع نگاهی که افراد به عمل جنسی دارند در انگیزش جنسی آنها مؤثر است. از منظر اسلام؛ تمایل جنسی امر طبیعی بوده و عامل اصلی تداوم نسل انسانی است. رهبانیت مذموم بوده، ازدواج از سنت‌های رسول خدا محسوب می‌شود.[۴۵] کادر زناشویی الگویی اصلی برای ارضای غریزه جنسی است.[۴۶] زن و شوهر وظیفه دارند که به تمایلات متقابل همدیگر با ابراز عشق و محبت پاسخ دهند.[۴۷] در ادبیات روایی؛ لذت زناشویی از بهترین لذت‌های دنیوی دانسته شده است.[۴۸] محبت به همسر از سیره اهل‌بیت[۴۹] و از معیار‌های ایمان معرفی می‌شود.[۵۰] رابطه جنسی با همسر عبادت تلقی شده است[۵۱] و مجامعت همسرانه موجب آمرزش گناه می‌شود.[۵۲] توجه زن و شوهر به این امور، نگاه آنها را نسبت به رابطه زناشویی متأثر می‌سازد، در نتیجه، هرکدام در صدد جذاب کردن این رابطه برآمده و بیشترین لذت را از عمل زناشویی تجربه می‌کنند.[۵۳]
2. تقویت غریزه جنسی
انگیزش جنسی ارتباط مستقیم با قدرت جنسی دارد. ضعف جنسی، رابطه زناشویی را با مشکلات جدی مواجه می‌کند. همانگونه که ناتوانی جنسی مرد، زن را در معرض آلودگی به گناه قرار می‌دهد، اگر مردی نیز در کنار همسرش احساس خوبی نداشته باشد، او را ترک کرده، به سراغ زن دیگری می‌رود و این به این معنی نیست که او عاشق زن دیگر است، عاشق احساسی است که به خود دارد.[۵۴] ناتوانی جنسی اگر ناشی از بیماری خاص باشد، باید درمان شود وگرنه ممکن است مربوط به نوع تغذیه باشد. سفارش اسلام به تقویت کردن غریزه جنسی با خوردن غذاهایی از قبیل؛ خرمای برنی،[۵۵] پیاز[۵۶] و گوشت با تخم مرغ، حاکی از اهمیت توانمندی جنسی برای تجربه کردن بیشترین لذت از رابطه زناشویی است.[۵۷]
3. رعایت نظافت و آراستگی
نظافت و آراستگی از عناصری است که عواطف مثبت زن و شوهر را معطوف به همدیگر کرده، موجب تحریک جنسی آنها می‌شود. یکی از عوامل بی‌عفتی زن، بی توجهی مرد به نظافت و آراستگی خود است، چون انتظار زن از مرد همان است که مرد از زن انتظار دارد.[۵۸] آراستگی مرد بر عفت زنان افزوده[۵۹] و موجب آرامش زن می‌شود.[۶۰] زن نیز موظف است که خود را براى شوهرش خوش‌بو کند.[۶۱] بهترین لباس‌هایش را پوشیده، به بهترین شکل آرایش کند و خود را در اختیار شوهرش قرار دهد.[۶۲] زن باید برای شوهرش همیشه آراسته و جذاب باشد تا از نظر شوهرش سقوط نکرده و دیگران قلب او را نلرزانند.[۶۳] آراستگی زن حق انحصاری شوهرش است و زنی که خود را برای غیر همسرش آراسته و آرایش کند مستحق عذاب دردناک الهی است.[۶۴]
ج) آمیزش و رضایت جنسی
پس از آن‌که زن و مرد در مرحله انگیزشی، زمینه‌های کافی برای برانگیختگی یکدیگر فراهم ساختند، اقدام به آمیزش کنند. در منابع دینی بر این نکته تاکید شده است که آمیزش نباید بدون برانگیختی بخصوص برانگیختگی زن صورت گیرد. چون زن‌ها دیر‌تر از مردها بر‌انگیخته می‌شوند. عدم برانگیختگی زن قبل از آمیزش، منجر به ناراحتی عصبی، پرخاشگری و دیگر عوارض روانی- عاطفی برای زن شده و در نتیجه از همسرش دلسرد می‌شود.[۶۵] ملاعبه از شرایط اصلی رابطه جنسی است.[۶۶] زن باید با جذابیت وارد بستر خواب با شوهرش شود.[۶۷] مرد نباید در امر آمیزش عجله کند، باید به نیاز دیر برانگیختگی همسرش توجه کرده،[۶۸] تحمل کند تا او نیز به ارگاسم رسیده و هر دو ارضا شوند.[۶۹] توجه به این امر، کامجویی را شیرین‌تر می‌سازد و بیتوجهی به آن موجب نارضایتی زن شده و او را به‌سوی بی‌عفتی سوق می‌دهد.[۷۰]
پانویس
- ↑ فقیهی، تربیت‌جنسی از منظر قرآن و احادیث، 1388ش، ص38-39.
- ↑ فقیهی، تربیت‌جنسی از منظر قرآن و احادیث، 1388ش، ص45.
- ↑ بستان، اسلام و جامعه‌شناسی خانواده، 1383ش، ص68.
- ↑ سگالن، جامعه‌شناسی تاریخی خانواده، 1388ش، ص176-175.
- ↑ محبی، «خانواده و شاخص‌های تنظیم روابط جنسی»، 1390ش، ص61-60.
- ↑ محبی، «خانواده و شاخص‌های تنظیم روابط جنسی»، 1390ش، ص71.
- ↑ بستان، اسلام و جامعه‌شناسی خانواده، 1383ش، ص68.
- ↑ محبی، «خانواده و شاخص‌های تنظیم روابط جنسی»، 1390ش، ص62.
- ↑ پاينده، نهج الفصاحة، 1382ش، ص628.
- ↑ سلطانی‌‌رنانی، 1346ش، «نگاهی به حجاب اسلامی، فلسفه و آثار اجتماعی»، ص66.
- ↑ سوره احزاب، آیه 32.
- ↑ مكارم‌شيرازى، احكام بانوان، 1386ش، ص187.
- ↑ مطهرى، مجموعه آثار، 1377ش، ج19، ص441.
- ↑ مطهرى، مجموعه آثار، 1377ش، ج19، ص433.
- ↑ سوره نور، آیه 31.
- ↑ سوره احزاب، آیه 33.
- ↑ ورام، مجموعة ورّام، 1410ق، ج1، ص28.
- ↑ كلينى، الکافی، 1407ق، ج5، ص324.
- ↑ ابن‌بابويه، من لايحضره الفقيه، 1413ق. ج4، ص18.
- ↑ سوره نور، آیه 31-30.
- ↑ ورام، مجموعةورام،1410ق، ج1، ص62.
- ↑ طبرسى، مكارم الأخلاق، 1370ش، ص430.
- ↑ حرعاملى، وسائل الشيعة، 1409ق، ج20، ص185.
- ↑ ابن‌بابويه، من لايحضره الفقيه، 1413ق، ج3، ص252.
- ↑ پاينده، نهج الفصاحة، 1382ش، ص680.
- ↑ فلسفی، الحديت، 1368ش، ج2، ص116.
- ↑ سوره مؤمنون، آیه 7-6.
- ↑ کلینی، الكافي، 1407ق، ج5، ص541.
- ↑ حرعاملی، الجواهرالسنية، 1380ش، ص101.
- ↑ خمینی، تحریرالوسیله، بی‌تا، ج2، ص418-417.
- ↑ سوره عنكبوت، آیه 29-28.
- ↑ حرعاملى، وسائل الشيعة، 1409ق، ج20، ص329.
- ↑ خمینی، تحریرالوسیله، بی‌تا، ج2، ص423.
- ↑ خمینی، تحریرالوسیله، بی‌تا، ج2، ص424.
- ↑ كلينى، الكافي، 1407ق، ج3، ص91.
- ↑ فقیهی، تربیت‌جنسی از منظر قرآن و احادیث، 1388ش، ص38-39.
- ↑ فقیهی، تربیت‌جنسی از منظر قرآن و احادی ، 1388ش، ص272-273.
- ↑ الن، چراغ دل شوهرت را روشن کن، 1389ش، ص139-138.
- ↑ پاینده، نهج الفصاحه، 1382ش، ص296.
- ↑ صابری یزدی، الحکم الزاهره، 1375ش، ص433.
- ↑ ابن‌شعبه حرانی، تحف العقول، 1404ق، ص323.
- ↑ ابن‌بابويه، من لايحضره الفقيه، 1413ق، ج3، ص428.
- ↑ سوره نساء، آیه 3.
- ↑ بهشتیان، «سردمزاجی زنان: علل ابتلا و روش‌های درمان»، وب‌سایت بهشتیان.
- ↑ حرعاملى، وسائل الشيعة، 1409ق، ج20، ص107.
- ↑ سوره نور، آیه 32.
- ↑ فقیهی، تربیت‌جنسی از منظر قرآن و احادیث، 1388ش، ص44.
- ↑ حرعاملى، وسائل الشيعة، 1409ق، ج20، ص23.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، بی‌تا، ج63، ص287.
- ↑ ابن‌بابويه، من لايحضره الفقيه، 1413ق، ج3، ص384.
- ↑ ابن‌بابويه، من لايحضره الفقيه، 1413ق، ج3، ص178.
- ↑ کلینی، الكافي، 1407ق، ج5 ، ص496.
- ↑ محبی، «خانواده و شاخص‌های تنظیم روابط جنسی»، 1390ش، ص66.
- ↑ الن، چراغ دل شوهرت را روشن کن، 1389ش، ص37-38.
- ↑ طبرسى، مكارم الأخلاق، 1370ش، ص169.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، بی‌تا، ج63، ص246.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، بی‌تا، ج59، ص280.
- ↑ طبرسى، مكارم الأخلاق، 1370ش، ص82.
- ↑ طبرسى، مكارم الأخلاق، 1370ش، ص79.
- ↑ طبرسى، مكارم الأخلاق، 1370ش، ص78.
- ↑ صدوق، الخصال، 1362ش، ج2، ص621.
- ↑ حرعاملى، وسائل الشيعة، 1409ق، ج20، ص158.
- ↑ ابن‌بابويه، من لايحضره الفقيه، 1413ق، ج1، ص123.
- ↑ ابن‌بابويه، من لايحضره الفقيه، 1413ق، ج4، ص6.
- ↑ محبی، «خانواده و شاخص‌های تنظیم روابط جنسی»، 1390ش، ص70.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، بی‌تا، ج59، ص305.
- ↑ طبرسى، مكارم الأخلاق، 1370ش، ص238.
- ↑ صدوق، الخصال، 1362ش، ج2، ص637.
- ↑ کلینی، الكافي، 1407ق، ج2، ص671.
- ↑ ابن‌بابويه، من لايحضره الفقيه، 1413ق، ج3، ص559.
منابع
- قرآن کریم.
- ابن‌بابويه، محمد بن على، من لايحضره الفقيه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
- ابن‌شعبه حرانى، حسن، تحف العقول عن آل الرسول، قم، جامعه مدرسين، 1404ق.
- الن، کرید‌من، چراغ دل شوهرت را روشن کن، ترجمه عباس چینی و شیرین نوری، تهران، البرز، 1389ش.
- بستان (نجفي)، حسين، اسلام و جامعه‌شناسي خانواده، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1383ش.
- بهشتیان، «سردمزاجی زنان: علل ابتلا و روش‌های درمان»، وب‌سایت بهشتیان، تاریخ به‌روزرسانی: 7 دی 1402ش.
- پاينده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة، تهران، دنياى دانش، 1382ش.
- حرعاملى، محمد، الجواهر السنية، ترجمه زين‌العابدين كاظمى خلخالى، تهران، دهقان، 1380ش.
- حرعاملى، محمد، وسائل الشيعة، قم، مؤسسه آل‌البیت ، 1409ق.
- خمینی، روح‌الله، تحریرالوسیله، قم، جامعه مدرسین، بی‌تا،
- سگالن، مارتن، جامعه‌شناسی تاریخی خانواده، ترجمه حمید الیاسی، تهران، مرکز، 1388ش.
- سلطانی‌‌رنانی، مهدی، «نگاهی به حجاب اسلامی، فلسفه و آثار اجتماعی» در مجله مکتب اسلام، شماره 5، 1346ش.
- صابرى يزدى، علی‌رضا، الحكم الزاهرة، ترجمه انصارى، قم، سازمان تبليغات اسلامى، 1375ش.
- صدوق، محمد، الخصال، قم، جامعه مدرسين، 1362ش.
- طبرسی، حسن بن فضل، مكارم الأخلاق، قم، رضى،1370ش.
- فقيهي، علي‌نقي، تربيت جنسي از منظر قرآن و احاديث، قم، دارالحديث، 1388ش.
- فلسفى، محمدتقى، الحديت، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1368ش.
- كلينى، محمد بن یعقوب، الكافي، تهران، اسلاميه، 1407ق.
- مجلسى، محمد‌باقر، بحارالأنوار، تهران، اسلاميه، بی‌تا.
- محبی، محمدعارف، «خانواده و شاخص‌های تنظیم روابط جنسی»، در مجله معرفت، شماره 171، اسفند 1390ش.
- مطهرى، مرتضى، مجموعه آثار، ج19، تهران- قم، صدرا، 1377ش.
- مكارم شيرازى، ناصر، احكام بانوان، تهيه و تنظيم ابوالقاسم عليان نژادى، قم، مدرسه الامام على بن ابى‌طالب، 1386ش.
- ورام، ابن ابى‌فراس، مجموعة ورام (تنبيه الخواطر)، قم، مكتبه فقيه، 1410ق.