حقوق جنسی زن

حق جنسی زن؛ بهره‌مندی زن از ارضای میل جنسی.

یکی از حقوق زن در ازدواج، بهره‌مندی از رابطه‌ جنسی است که این رابطه اعم از نگاه کردن، لمس، مقاربت و آمیزش است. برقراری صحیح این رابطه و توجه به مقدمات آن از جمله، نظافت، آراستگی، خوش‌بویی و اموری از این دست، نقش مهمی در سلامت جسمی و روحی زن، پیشگیری از انحرافات احتمالی زن، حفظ و استحکام خانواده و جامعه دارد. از این‌رو در اسلام این حق در رابطه زوجیت به‌رسمیت شناخته شده است.

مفهوم‌شناسی

حق جنسی به‌معنی داشتن یک زندگی جنسی رضایت‌بخش و ایمن است و در‌ صورتی که این حق مورد احترام، حمایت و تامین قرار گیرد، سلامت جنسی، امکان‌پذیر و حفظ می‌شود. بر این اساس یکی از کارکردهای خانواده، ارضای مشروع نیاز جنسی افراد است که این نیاز در مرد و زن وجود دارد و تا حدودی پیوند دائم یا طولانی آن‌دو را سبب می‌شود.

نقش لذت‌های جنسی در سلامت عمومی زن

سلامت جنسی مستلزم اتخاذ رویکردی مثبت و احترام‌آمیز به روابط جنسی و مسائل مرتبط با آن است و هر فردی باید در زندگی جنسی خود، احساس امنیت و رضایت کرده و روابط جنسی عاری از خشونت، تبعیض و یا هیجان‌های منفی مرتبط با آن را تجربه کند.

رابطه جنسی سالم موجب هماهنگی جسم و ذهن شده و باعث کاهش سردردهای میگرنی، علائم پیش از قاعدگی و آرتریت روماتوئید در زنان می‌شود.

تقویت سیستم ایمنی بدن، بهبود خواب، کاهش فشار خون، سلامت قلب، بهبود باروری، بهبود کنترل مثانه، کاهش بی‌اختیاری ادرار، تقویت عضلات لگن، از بین رفتن خشکی واژن، تسکین دردهای قاعدگی و دوره سندرم پیش از قاعدگی، محافظت در برابر ابتلا به اندومتریوز یا رشد بافت خارج از رحم، کاهش استرس، افزایش اعتمادبه‌نفس، ایجاد روابط صمیمانه با همسر، تقویت مغز و افزایش میل جنسی از دیگر فواید داشتن رابطه جنسی منظم برای زنان است.

در مقابل، اختلال در عملکرد جنسی (کاهش مداوم یا عودکننده میل جنسی، کاهش مداوم یا عود کننده برانگیختگی جنسی، مشکل بودن یا ناتوانی در دست‌یابی به ارگاسم و درد هنگام نزدیکی) برای سلامت عمومی شخص، نگرانی جدی محسوب می‌شود.

بخش قابل توجهی از بار بیماری‌ها در زنان و مردان، به ناخوشی‌های ناشی از نقض حقوق باروری و جنسی اختصاص دارد. به‌عنوان مثال نتایج تحقیقات نشان می‌دهد شایع‌ترین مشکل مرتبط با سلامت جنسی زنان، عدم ارگاسم در آنها است. بنابراین سلامت جنسی، پایه‌گذار و شرط لازم برای دست‌یابی به سلامت باروری در افراد است و ارتقای سلامت جنسی، ورای رویکردهای پزشکی مستلزم رسیدگی به حقوق جنسی و کامیابی جنسی است.

حق جنسی زن در رویکردهای فمینیستی

در انگلستان دوره ویکتوریا، لذت جنسی برای زنان اصلا محل بحث نبود و تصور می‌شد فقط مردان از غریزۀ جنسی مهارناپذیر برخوردارند. از دهۀ ۱۹۲۰م، این بحث مطرح شد که رضایت جنسی برای هردو طرف رابطه اهمیت دارد و ازدواج، به‌عنوان نوعی مشارکت جنسی رضایت‌بخش تعریف شد.

امروزه یافته‌های علوم زیستی اگرچه بیانگر تفاوت‌های طبیعی زن و مرد از حیث آستانه تحریک‌پذیری جنسی، فراوانی فعالیت جنسی، میزان بردباری جنسی و سطح لذت جنسی است، اما نقش تشویق، تنبیه، سرزنش و سایر عوامل فرهنگی در تضعیف یا تقویت این اقتضاهای طبیعی نیز مهم قلمداد شده است. فمینیست‌ها معتقدند میل جنسی زنان معمولا یا مسکوت گذاشته شده و یا نابهنجار قلمداد شده و حتی در دوران معاصر که در نتیجه تحقیقات، نیاز جنسی زنان به‌رسمیت شناخته شده، ارضای نیاز جنسی آنها همچنان برحسب معیارهای مردانه تعریف می‌شود.

فمینیست‌های رادیکال، موضوع اصلی فمینیسم را میل جنسی مطرح کرده‌اند و معتقدند از آنجا که در زمینه جنسی، مردان به‌طور طبیعی مهاجم و مسلط و زنان به‌طور طبیعی منفعل و تسلیم‌ هستند، سلطه مرد و تسلیم زن در زمینه‌های دیگر نیز عادی تلقی می‌شود. از این‌رو برابری کامل زن و مرد در امور اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، از طریق رابطه جنسی تساوی‌طلبانه، امکان‌پذیر خواهد شد.

حق جنسی زن در منابع فقهی

بررسی متون فقهی نشان می‌دهد که اسلام نیاز جنسی زن و ارضای آن را در قالب حق جنسی به‌رسمیت شناخته است. ضمن اینکه به رویکرد حقوقی بسنده نکرده و با برخی توصیه‌های استحبابی به شوهران، اهتمام خود به موضوع ارضای جنسی زنان را نشان داده است. در برخی روایات بر وجوب ارضای نیاز جنسی زن توسط شوهر تأکید شده و در روایات دیگر از رسیدگی قضایی به دادخواست زن درباره محرومیت جنسی وی به‌دلیل ناتوانی یا خودداری شوهر صحبت شده که برحسب این روایات، رسیدگی قضایی به دادخواست زن نشانه پذیرش حق جنسی او است. دلایلی که در روایات به آنها استناد شده، اقتضائات گوناگونی دارند. اقتضای برخی آن است که اگر خطر به گناه افتادن زن وجود داشته باشد، شوهر موظف به ارضای نیاز جنسی او است. برخی دیگر معیار وسیع‌تری را برای وجوب ارضای جنسی زن توسط شوهر اثبات می‌کنند و آن این است که زن در اثر خودداری شوهر به ضرر و مشقت بیفتد، هرچند این امر به ارتکاب گناه منجر نشود. از این گسترده‌تر معیاری است که وجوب ارضای جنسی زن توسط شوهر را تمایل زن مطرح می‌کند، حتی اگر خطر به گناه افتادن یا ضرر و مشقت نیز در کار نباشد. با این وجود حداکثر زمان مجاز برای خودداری شوهر از همبستری با همسر، چهار ماه تعیین شده که با توجه به ادله مذکور، به‌نظر می‌رسد این محدوده زمانی برای شرایط خاص مانند سفر، مصیبت و مسائلی از این دست و نه شرایط عادی مطرح شده است. چنانچه برخی از فقها تقلیل فاصله یاد شده را تا جایی که نیاز جنسی زن تأمین شود، لازم دانسته‌اند.

بر اساس قاعده نفی ضرر که بر حرمت ضرر رساندن به فرد مومن تأکید دارد، اگر زن به‌سبب خودداری شوهر از ارضای جنسی و نیز خودداری از طلاق دادن وی به سختی و ناراحتی بیفتد، بر شوهر واجب است یا نیاز جنسی همسرش را برطرف کند و یا وی را طلاق دهد، در غیر این صورت امکان مداخله حکومت برای جلوگیری از اضرار بر زن مطرح می‌شود. به همین نحو از آنجا که بر اساس قاعده نفی حرج، خداوند احکام مشقت‌آمیز برای انسان‌ها وضع نکرده، به حکم قاعده نفی حرج، تحمل وضعیت عدم ارضای جنسی بر زن وجوب شرعی ندارد. بنابراین زن در صورت تضییع حق جنسی، می‌تواند به حاکم اسلامی رجوع کرده تا او شوهر را الزام کند که نیاز جنسی همسرش را برآورده سازد یا او را طلاق دهد.

حق جنسی زن در قوانین

در قانون مدنی، تنها در عیوب موجب فسخ نکاح، به حق جنسی زن توجه شده است. به‌طوری که اگر مرد عیبی داشته باشد که مانع همبستری با زن شود، زن حق فسخ نکاح را دارد، اما اگر شوهر بدون دلیل موجه مانند ترک همبستری با اذن زن یا داشتن عذر موجه برای شوهر به‌عنوان مثال بیماری یا سفر ضروری به تضییع این حق بپردازد، به صرف اثبات حرج، شرایط اعمال ماده ۱۱۳۰ و امکان جدایی برای زن فراهم می‌شود، در حالی که اگر زن پاسخگوی نیاز جنسی شوهر نباشد استحقاق دریافت نفقه را از دست می‌دهد. در این میان بند ۲۹ منشور حقوق و مسئولیت‌های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران (مصوب ۱۳۸۳/۶/۳۱ شورای عالی انقلاب فرهنگی) که به‌عنوان قانون لازم‌الاجرا در کشور مطرح شده به حقوق جنسی زنان پرداخته است، اما منشور از ضمانت اجرا برخوردار نیست و در زمره مواد قانونی قرار نمی‌گیرد. بنابراین قوانین مربوط در وجوه مدنی، حمایتی و کیفری، فاقد سیاست‌ها و تدابیر تقنینی لازم در جهت آسان‌سازی استیفای حقوق جنسی زن است. در حالی که در متون فقهی به قاضی اجازه تعزیر (از طریق ساز‌و‌کارهای کیفری-تعزیری و غیر کیفری) مردی که وظایف زوجیت در مواقعه و حق قسم را انجام نمی‌دهد، داده شده است.

اگرچه ترک نزدیکی با زن توسط شوهر از مواردی است که نشوز شوهر را محقق می‌سازد، اما قانون مدنی در مورد اینکه در این شرایط، زن از چه حقوقی برخوردار است، ساکت است. این در حالی است که به‌رسمیت شناختن حق جنسی از یک سو در سلامت اخلاقی جامعه تأثیر بسزایی دارد و از سوی دیگر مانع اتهاماتی می‌شود که گریبان اسلام را در مورد حقوق زنان گرفته است.

منابع

• آبوت، پاملا و والاس، کلر، جامعه‌شناسی زنان، ترجمه منیژه نجم عراقی، تهران، نی، 1393ش.
• آقایاری هیر، توکل و دیگران، «سلامت جنسی در چنبره‌های اجتماعی و فرهنگی: مطالعه‌ای کیفی در میان زنان متأهل شهر تبریز»، در نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، شماره 32، سال 16، پاییز و زمستان1400ش.
• انصاریان، حسین، نظام خانواده در اسلام، قم، ام‌ابیها، چاپ هفتم، 1377ش.
• بستان(نجفی)، حسین، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی در نهادهای اجتماعی، تهران، دفتر امور بانوان وزارت کشور و قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1388ش.
• بستان(نجفی)، حسین، جامعه‌شناسی جنسیت با رویکردی اسلامی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و هاجر، 1394ش.
• تانگ، رزمری، نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه‌های فمینیستی، ترجمه منیژه نجم عراقی، تهران، نی، چاپ دوم، 1391ش.
• حر‌عاملى، شیخ محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، آل‌البیت، چاپ سوم، 1416ق.
• خامنه‌ای، سیدمحمد، فلسفه زن بودن (مقدمه‌ای بر حقوق زن)، چاپ دوم، تهران، صدرا، 1387ش.
• درونه، طیبه و دیگران، «ارتباط تعیین‌کننده‌های اجتماعی سلامت با عملکرد جنسی زنان مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در سال 1395»، در نشریه سلامت اجتماعی، شماره 2، دوره 6، 1398ش.
• دماری، بهزاد و اکرمی، فروزان، «چالش‌های سلامت جنسی ایران و فرصت‌‌های بهبود آن از دیدگاه سیاستگزاران و صاحبنظران»، در مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، شماره 2، دوره 27، 1400ش.
• رحیمی سجاسی، مریم و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصادمحور قوانین خانواده: تبیین خلأهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن»، در پژوهش‌نامه اسلامی زنان و خانواده، شماره 14، سال 17، 1398ش.
• شعربافچی‌زاده، مرضیه و دیگران، «تبیین حق جنسی زوجین در بستر متون فقهی و حقوقی»، در نشریه علمی فرهنگی تربیتی زنان و خانواده، شماره 50، سال 14، 1399ش.
• ﻋﺎﺑﺪي، اﺣﻤﺪ و ﻣﻬﺮکش، اﺣﺴﺎن، «ﺣﻖ ﺟنسی در اﺳﻼم و کنواﻧﺴﯿﻮن رﻓﻊ ﺗﺒﻌﯿﺾ ﻋﻠﯿﻪ زﻧﺎن (ﺑﺎ نگاهی ﻧﻘﺎداﻧﻪ ﺑﺮ کنواﻧﺴﯿﻮن(»، در ﺣﻘﻮق اﺳﻼمی، ﺷﻤﺎره 43، ﺳﺎل 11، 1393ش.
• «فواید رابطه جنسی که احتمالا از آن‌ها بی خبرید»، وب‌سایت درمانکده، تاریخ بازدید: 13 آذر 1403ش.
• قانون مدنی.
• قوجائی خامنه، مریم و سالاری‌فر، محمدرضا، «ارائة راه‌حلی برای تبیین حقوق جنسی بانوان بر اساس رویکردهای حقوقی و اخلاقی» در دوفصلنامه علمی فقه و حقوق خانواده، شمارة 79، دورة 28، پاییز و زمستان 1402ش.
• مرعشى نجفى، سيد شهاب‏الدين، منهاج‏المؤمنين، قم، مكتبه آيه‌الله المرعشي النجفي، 1421ق.
• مصباح یزدی، محمدتقی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها: حقوق زن در قرآن، قم، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، چاپ دوم، 1382ش.
• «مفهوم حقوق جنسی و سلامت جنسی»، خبرگزاری سلامت، تاریخ درج مطلب: 2 اسفند 1399ش.
• منشور حقوق و مسؤلیت‌‌های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: 13 آذر 1403ش.