حق مشورت زنان

حق مشورت زنان؛ مورد مشاوره واقع شدن زنان.

مشورت با دیگران به‌منظور بهره‌مندی از‌ اندیشه، تجربه و دانش آنها از ملزومات زندگی بوده و انسان به حکم عقل نیاز به مشورت با افراد در زمینه تخصصی‌شان دارد. از این‌رو در اسلام مشورت‌کردن امری پسندیده بوده و به آن سفارش شده است، با این وجود عده‌ای با استناد به برخی روایات، مشورت با زنان را منع می‌کنند. در حالی که بر اساس آیات قرآن و اصل تشاور، زنان باید مورد مشاوره قرار بگیرند؛ زیرا مشورت کردن با زنان، علاوه بر اتخاذ رویۀ واحد در ارتباط با تربیت فرزندان، اطمینان و آرامش از راه‌حل انتخاب‌شده و شخصیت‌دهی به زن، منجر به تقویت روابط زوجین و تحکیم خانواده نیز می‌شود.

مفهوم‌شناسی حق مشورت زنان

مشورت در لغت به‌معنای شور، کنکاش و استخراج رای است و در اصطلاح به این معنا است که انسان در موضوعی که دانش کافی ندارد، به فرد یا افرادی مراجعه ‌کند که در آن زمینه اطلاعات کاملی دارند تا به جمع‌بندی و تصمیم درست برسد.

در ارتباط با مشورت‌گرفتن از زنان، برخی با استناد به مضمون نقصان عقل زنان در برخی روایات، مردان را از مشورت با زنان منع کرده‌ و با نگرشی تحقیرآمیز، زنان را پایین‌تر از مردان دانسته‌اند. در حالی که انتساب اغلب این روایات به ائمه، روشن نیست و اصطلاحاً احادیث مرسل یا مرفوع هستند. چنین روایاتی از آنجا که روشن نیست راویان آن افرادی موثق هستند یا غیرموثق، از اعتبار لازم برخوردار نیستند.

روایات موثقی که مشورت با زنان را منع کرده‌اند، مشخصاً از مشورت با زنان سست‌اراده یا بی‌تجربه، نهی کرده‌اند و در مقابل، مشورت‌کردن با زنانی که خردمندی‌شان به اثبات رسیده، مورد تاکید نیز قرار گرفته است.

در روایات، مشورت با زنانی نهی شده که کم‌خرد، کم‌تجربه و فاقد آگاهی در زمینه خاصی هستند، همان‌طور که مشورت‌گرفتن از افراد بخیل، درغگو، احمق، ترسو و آزمند منع شده است، خواه زن باشند یا مرد. در سیرۀ حضرت رسول و ائمه، مواردی از مشورت با همسران‌شان ذکر شده است، مانند مشورت پیامبر با همسرش، ام‌سلمه، در جریان صلح حدیبیه.

رویکرد قرآنی به حق مشورت زنان

برخی آیات قرآن دربارۀ مشورت، عام است و مشورت با همگان را در‌‌‌بر ‌می‌گیرد، مانند آیۀ ۳۸ سوره شوری و آیۀ ۱۵۹ سوره آل‌عمران. در این میان برخی آیات مانند آیۀ دوازده سوره قصص که بر پذیرفتن نظر خواهر موسی، مبنی بر آوردن دایه برای حضرت موسی دلالت دارد و آیات ۳۳-۳۶ سوره نمل، که در ماجرای پاسخگویی به نامۀ حضرت سلیمان، از نظر صحیح ملکۀ سبا در مقابل مشاورین ‌مرد، حکایت دارد، همگی بیانگر این هستند که مشورت با زنان اشکالی ندارد.

بر اساس آیات قرآن، مشورت با زنان نه‌تنها اشکالی ندارد، بلکه گاهی جنبۀ وجوبی نیز پیدا می‌کند، تا‌ آنجا‌ که در برخی آیات به‌طور خاص بر مشورت با زنان تاکید شده است؛ ازجمله این‌که اگر در امور گوناگون زندگی، نظر مشورتی زنان مبنی بر امر به معروف یا نهی از منکر باشد، بر مردان واجب است که مشورت آنها را بپذیرند.

آیه ۲۳۳ سوره بقره و آیه ۶ سوره طلاق که مربوط به خانواده و تغذیۀ شیرخوار است، بر مشورت پدر با مادر تاکید دارد؛ زیرا امر شیردهی به فرزند، ارتباط تنگاتنگی با زن دارد و مرد نباید به‌تنهایی در این زمینه تصمیم بگیرد، تا مصالح مادر و فرزند پایمال نشود.

رویکرد فقهی به حق مشورت زنان

دین اسلام با استناد به اصل تشاور در حوزۀ خانواده، از مردان می‌خواهد در امور مختص زنان با آنها مشورت کنند و مواردی که در آن مشورت با زنان نهی شده، محدود به اموری می‌شود که زنان در آن تخصص لازم را ندارند. به‌عنوان مثال اگر مادر می‌خواهد فرزند را از شیر بگیرد، با مشورت پدر این کار را بکند، همین‌طور پدر نباید به‌تنهایی چنین تصمیمی بگیرد، بلکه در هر صورت با تراضی و مشاوره با یکدیگر به این کار اقدام کنند.

در زمینۀ تربیت فرزند نیز همکاری زن و شوهر مورد تاکید است، زیرا اگر هرکس به سلیقۀ خود عمل کند، تضاد و دوگانگی به‌وجود می‌آید که این دوگانگی علاوه بر بروز اختلافات متعدد در خانواده، تربیت فرزندان را هم با مشکل مواجه می‌کند و فرزندان از بلاتکلیفی و عدم تربیت صحیح رنج می‌برند.

بنابراین بر اساس اصل «تشاور» که به‌معنای همدلی، هم‌رأیی و مشاوره میان زن و مرد است، مرد وظیفه دارد با همسر خود مشورت کند تا با آگاهی از نکته‌ها و ویژگی‌هایی که مادر از تربیت فرزند می‌داند، روش مناسب و یکسانی را در تربیت فرزند در پیش بگیرند.

رویکرد اجتماعی به حق مشورت زنان

جامعه‌شناسان معتقدند یکی از عوامل اثرگذار بر کیفیت و تداوم زندگی زناشویی در دنیای جدید، ساختار قدرت و چگونگی تصمیم‌گیری در درون خانواده است؛ تا آنجا که شکل توزیع قدرت در خانواده را مهم‌ترین عامل جدایی و طلاق دانسته‌اند.

بر اساس تحقیقات، میان متغیرهای قدرت تصمیم‌گیری یعنی کسب رضایت همسر در امور زندگی و بی‌ثباتی زندگی زناشویی، رابطه معنادار آماری وجود دارد. به این معنی که اگر مردان در زندگی زناشویی، حق مشورت زنان را به‌رسمیت نشناسند و تصمیمات به‌طور فردی گرفته شده و به همسر تحمیل شود، احتمال تزلزل خانواده بالا می‌رود. به این صورت ‌که در خانواده‌های اقتدارگرا که حق مشورت زنان به‌رسمیت شناخته نمی‌شود، گرایش به طلاق بیشتر است.

احقاق حق مشورت زنان، از طریق شخصیت‌بخشی و اعتمادسازی، بسترسازی برای تفکر و گفتگو، گرفتن تصمیمات سازنده و کاهش اشتباهات، افزایش صمیمیت و رفع تنش و درگیری، تلاش جمعی و برخورداری از پشتیبانی اعضاء خانواده در اجرای تصمیمات، منجر به رضایت‌مندی زوجین، تربیت صحیح فرزندان، سعادت خانواده و تعالی جامعه می‌شود.

رویکرد قانونی به حق مشورت زنان

در ارتباط با حق مشورت زنان، قانون مدنی سکوت کرده است و کتب حقوقی بیشتر از منظر اخلاقی به آن توجه کرده‌اند. در حالی که آیات صریح قرآن و اصول حاکم بر خانواده مانند اصل تشاور، اصل معاشرت به معروف، اصل رعایت مصالح کودک، اصل تقدم اخلاق بر حقوق و اصل مکمل‌بودن، این حق را لازم و ضروری می‌شمارند.

منابع

• قرآن کریم.
• بستان، حسین، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی در نهادهای اجتماعی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ 7، 1401ش.
• پاینده، ابوالقاسم، نهج‌الفصاحه، اصفهان، خاتم الانبیاء، 1383ش.
• جباران، محمدرضا، «تاثیرمشورت همسران در سعادت خانواده از منظر قرآن و روایات»، پژوهشنامه معارف قرآنی، شماره 46، سال 12، پاییز 1400ش.
• «چرا در نهج‌البلاغه از مشورت با زنان نهی شده است؟»، وب‌سایت پرسمان قرآن، تاریخ درج مطلب: 4 خرداد 1391ش.
• حکمت‌نیا، محمود، حقوق زن و خانواده، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، چاپ 3، 1396ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 12 اسفند 1403ش.
• رحیمی سجاسی، مریم و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصادمحور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن»، پژوهش‌نامه‌اسلامی زنان و خانواده، شماره 14، سال 17، بهار 1398ش.
• ریعان، معصومه، «نقد روایات مشورت با زنان در تفاسیر روایی (با تاکید بر تاریخ ظهور روایات)»، فصلنامه مطالعات قرآنی و فرهنگ علوم اسلامی، شماره 4، سال 3، زمستان 1398ش.
• عامری خیرآبادی، محسن و عبادی، مهدی، «واکاوی مسئله مشورت با زنان از منظر قرآن و عهدین»، فصلنامه قرآن و علوم اجتماعی، شماره 2، سال 2، تابستان 1401ش.
• فیضی، ایرج و مداحی، جواد، «ساختار قدرت در خانواده و طلاق؛ بررسی نقش تعدیل کنندۀ نگرش‌های جنسیتی»، دوفصلنامۀ مسائل اجتماعی ایران، شماره 1، سال 13، بهار و تابستان 1401ش.
• کمالی، طاهره، «جایگاه مشورت با زن در قرآن»، بشارت، شماره 31، دوره 6، مهر و آبان 1381ش.
• گرجی، ابوالقاسم، آیات الاحکام (حقوقی و جزایی)، تهران، میزان، 1383ش.
• گرجی، ابوالقاسم و دیگران، بررسی تطبیقی حقوق خانواده، تهران، دانشگاه تهران، 1392ش.
• «مشورت با زنان از دیدگاه اسلام»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت، تاریخ بازدید: 6 اسفند 1403ش.
• مصطفوی، سیدجواد، بهشت خانواده، قم، دارالفکر، بی‌تا.