حوزه عمومی در امر جنسی
حوزه عمومی در امر جنسی؛ زیست جنسی انسان در پرتو قوانین و مقررات اجتماعی.
جایگاه امر جنسی در حوزه عمومی، در گفتمان تربیت‌محور با پرده‌پوشی، رازآلودگی، مسئله‌زدایی و تکیه بر حیا و عفت همراه است؛ اما گفتمان آموزش‌محور، بر اصالت سکس، مصرف‌گرایی، لذت‌گرایی و آموزش بی‌پرده و فراگیر و تاکید بر قرارداد و رضایت طرفین مبتنی است.
مفهوم‌شناسی
حوزه عمومی بخشی از زندگی انسان است که به چارچوب قوانین و مقررات محدود شده است و تصمیم‌گیری درباره آن، تنها در اختیار فرد نیست؛ بلکه دیگران نیز حق دخالت، تصمیم‌گیری و نظارت بر آن را دارند.[۱] عموم مردم در راستای تامین نیازهای اجتماعی خود بر اساس ارزش‌ها و هنجارهای پذیرفته شده، به کنش‌گری در حوزه عمومی می‌پردازند. چراکه این عرصه، محل اشتراک تجربیات و قواعد اجتماعی است و افراد فعالانه و مسئولانه در آن مشارکت می‌کنند. در چنین فضایی، نظارت جامعه بر کنش‌های افراد کاملا طبیعی بوده و آن را حوزۀ همبستگی اعضای جامعه بر اساس وحدت روحی قلمداد می‌کنند.[۲]
امر جنسی شامل همه افعال، افکار و بینش‌های مربوط به روابط جنسی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نیازهای غریزی و جسمانی انسان است و نهاد خانواده به‌عنوان مهم‌ترین نهاد اجتماعی در این عرصه، تنظیم نیازهای جنسی را بر عهده دارد.[۳]
رویکردهای نظری
بر اساس نظریه‌های کارکردگرایی ساختاری، حوزه عمومی، به‌دلیل مشارکت و سهیم بودن همه افراد جامعه، نیازمند تنظیم کنش‌های انسانی مبتنی بر قراردادها و اعتباریات اجتماعی است.[۴] این اعتباریات و قراردادها مستلزم رعایت همه افراد در قالب‌های اخلاق، قانون، مقررات، سنت، ارزش‌ها و شیوه‌های قومی است که در حضور دیگران معنا پیدا می‌کند و نمی‌تواند محل بی‌توجهی مدنی، تماشاگری جنسی، تحریک، ارضا و نمایشگری جنسی باشد؛ بلکه نظارت همگانی بر رعایت عفت و خویشتن‌داری در امر جنسی، لازمه چنین فضایی دانسته می‌شود.[۵]
گفتمان‌های امر جنسی
ایده مرکزی امر جنسی در گفتمان دینی، «تربیت» و در گفتمان سرمایه‌داری، «آموزش» جنسی است. در ایده تربیت جنسی در حوزه عمومی، افراد برای استفاده عقلانی از غریزه جنسی، تنظیم شیوه‌های ارضا و کنترل انحرافات و لغزش‌های جنسی پرورش می‌یابند. کارکرد این ایده، انتقال و درونی‌سازی هنجارها در بستر حیا و عفت عمومی است؛ [۶] اما در ایده آموزش جنسی، تمام جنبه‌های هیجانی، روابط بین فردی، [۷] فیزیولوژی سکس، تولید مثل و روش‌های کنترل بارداری آموزش داده می‌شود. در این بستر، آموزش و انتقال بی‌پرده در نهاد آموزش رسمی و بدون رعایت حیا و توجه به عفت صورت می‌گیرد.[۸]
امر جنسی در گفتمان تربیت‌محور
گفتمان تربیت‌محور، اهمیتی ویژه برای پنهان نگه‌داشتن روابط جنسی قائل است. مواجهه این گفتمان دینی با مسئله جنسی، مبتنی بر حیا و عفت است؛ تاکید و دقتی که در تربیت، انعقاد نطفه، مباشرت، ازدواج، رعایت روابط محرم و نامحرم، پوشش، حیا و نگاه در اسلام دیده می‌شود، در تمام ادیان و فرهنگ‌ها بی‌نظیر است. هدف این حساسیت‌ها، تربیت و پرورش انسانی در قامت خلیفه‌الهی در جامعه طیبه است که در ربط و پیوند بین ملک و ملکوت، مسیر تقرب الهی را طی می‌کند. حوزه عمومی که در فرهنگ اسلامی پایه‌گذاری می‌شود، نماد و نمود تجلی اسماء الهی است که انسان با سیر در آفاق و انفس و زیست اجتماعی فعال، خالق ساختارهایی است که کنشگران در یک رابطه رفت و برگشتی و در محضر خالق هستی، همه استعدادهای ذاتی و اکتسابی را در راستای تحقق اهداف خلقت به‌کار می‌گیرد.[۹] در چنین فرهنگ و فضای معنایی، تمایلات مینی‌مال و غرایز حیوانی در حد و‌اندازه خودشان که سطحی و مربوط به بدن و جسم است، مورد توجه بوده و در یک فضای خصوصی و محرمانه اتفاق خواهد افتاد.[۱۰]
تسهیل‌گری در ارضای مشروع
غریزه جنسی در نگاه اسلامی، منفی و شیطانی تلقی نمی‌شود، بلکه به‌عنوان یک نیاز طبیعی در وجود بشر به رسمیت شناخته شده و گرایش زن و مرد به یکدیگر، اقتضای ساختار وجودی انسان و نخستین کالای زیبا و آراسته دنیوی محسوب می‌شود. در این دیدگاه، لذت جنسی از بهترین لذت‌های دنیوی و زمینه‌ساز تداوم نسل بشر است. تسهیل‌گری در ارضای مشروع نیاز جنسی نیز از مؤلفه‌های این گفتمان است.[۱۱] در این رویکرد، بهره‌مندی از لذت جنسیِ زوجین از یکدیگر به مثابه حق و تکلیف متقابل تعیین شده است. تمکین جنسی تکلیف زن[۱۲] و تامین نیازهای جنسی زن، تکلیف شوهر است؛ اما اصل حاکم بر این گفتمان کاهش تحریک‌پذیری جنسی در جامعه و منحصر کردن تامین نیاز جنسی در خانواده است.[۱۳]
رازآلودگی
جنبة رازگونگی و پرده‌پوشی نسبت به امر جنسی در گفتمان تربیت‌محور بسیار مهم است. این گفتمان قائل به تفکیک حوزه عمومی و حوزه خصوصی است و امر جنسی را متعلق به حوزه خصوصی می‌داند. به‌همین دلیل، با طرح رسانه‌ای مسائل جنسی در سپهر عمومی و آموزش عمومی آن در مدرسه و فضای مجازی مخالفت می‌ورزد.[۱۴]
مسئله‌زدایی
مسئله‌زدایی نسبت به امر جنسی در این گفتمان یک راهبرد به‌شمار می‌رود. آموزه‌های دینی مربوط به منع برهنگی و عمل زناشویی در مقابل فرزندان، [۱۵] منع همخوابی کودکان بالای هفت سال، [۱۶] استیذان فرزندان برای ورود به اتاق شخصی والدین[۱۷] و سایر مراقبت‌های دوران بلوغ به همین راهبرد مربوط است.
امر جنسی در گفتمان آموزش‌محور
اصالت سکس
ایده مرکزی گفتمان آموزش‌محور در امر جنسی، «آموزش» جنسی است. سکسوالیته یک دستگاه نظری با ویژگی‌های گفتمانی منحصر به فرد است که به‌طور کلی هر آنچه با ساخت بدن‌های جنسی و جنسیت‌مند شده، هویت‌ها و رفتارهای جنسی، علایق، تمایلات، کنش‌ها، دانش جنسی، مهارت‌ها و اطلاعات سروکار دارد را شامل می‌شود. آموزش جنسی در این گفتمان به‌مثابه یک رویکرد متناسب با سن، به‌لحاظ فرهنگی مناسب، جهت تعلیم و تربیت در رابطه با سکس و روابط، با استفاده از ارائه اطلاعات علمی دقیق، واقع‌بینانه و بدون پیش‌داوری تعریف شده است. آموزش جنسی فرصت‌هایی برای بررسی ارزش‌ها و نگرش‌های فرد و ایجاد مهارت‌های تصمیم‌گیری، ارتباط و کاهش خطر در مورد بسیاری از جنبه‌های سکسوالیته فراهم می‌کند.[۱۸]
مصرف‌گرایی
گفتمان آموزش‌محور، با اشتراک‌گذاری امور جنسی در فضای اجتماعی، سبک زندگی خاصی را رقم زده است که مصرف را در راستای نیاز نظام سرمایه‌داری اصل قرار می‌دهد. با رشد و توسعه ابزارهای ارتباطی و تکنولوژی، به‌نمایش گذاشتن و ترویج فرهنگ مینی‌مال و سطح پایین در جهت مصرف بیشتر و توسعه تجارت جهانی بر مبنای نفع بیشتر، امر جنسی را مولفه‌ای اساسی در فرهنگ غرب دانسته که به رشد تولید ناخالص جامعه سرمایه‌داری کمک می‌رساند.[۱۹]
لذت‌گرایی
گفتمان آموزش‌محور تمام عزم خود را رسیدن به لذایذ مادی می‌داند و تمام امکانات و استعدادها و ظرفیت جامعه را در خدمت مصرف تظاهری، نمایش، مد، تحریک، ارضا، تنوع، لذت و رفاه می‌کند. در این گفتمان، دیده شدن، تحریک دیگران و مدیریت بدن، موضوعیت داشته و حوزه خصوصی، همان تله رئالیته‌ای خواهد بود که گیشه‌گرایی، مورد پسند واقع شدن، تماشاگری[۲۰] و دیده شدن، آن را به صنعت امر خصوصی تبدیل می‌کند که هم پول‌ساز است هم فرهنگ‌ساز.[۲۱]
قراردادگرایی
در این گفتمان، حقوق جنسی فردی و مسئولیت‌پذیری در قبال جوانان با استناد به حقوق بشر یا قانون پیگیری شده و افراد بر اساس انتخاب شخصی خود اصول اخلاقی تعامل و ارتباط مبتنی بر رضایت طرفین را فرا می‌گیرند و با ادبیات جنسی و هنجارهای آن آشنا می‌شوند. هدف از این آموزش‌ها حفاظت از حق جوانان برای آگاهی از اطلاعات گوناگون جنسی است. موضوعات این آموزش‌ها شامل آناتومی بدن، فیزیولوژی، ارتباطات و تعاملات بین فردی، حقوق جنسی، خویشتن‌داری و آموزش‌های جلوگیری از بارداری است.[۲۲]
در این رویکرد، ارتباط جنسی از ابتدای جوانی به‌رسمیت شناخته شده و آموزش جنسی درصدد است جوانان را از رفتار پرخطر جنسی برحذر دارد. این خطرها شامل مخاطرات احساسی عاطفی، اجتماعی و فیزیکی از جمله شکست عشقی، بی آبرویی، بیماری‌های قابل انتقال جنسی مانند ایدز و بارداری ناخواسته است. در این گفتمان، متخصصان آموزش جنسی باید همواره فضایی خنثی برای مطالعه عقلانی سکس به دور از پیش فرض‌های شخصی فراهم کنند. احترام به همه گرایش‌های جنسی از اصول این رویکرد است.[۲۳]
آموزش امور جنسی به کودکان
این رویکرد، آموزش جنسی به کودک و نوجوان را تنها رویه صحیح مواجهه با مسائل جنسی آنان می‌داند و به جای سکوت و تغافل از امر جنسی، بر صراحت در این زمینه تاکید دارد و بر آزادی جنسی از قیود اجتماعی تاکید داشته و ارائه دانش جنسی به منظور زدودن ابهام و آگاه‌سازی کودکان و نوجوانان از امر جنسی را بهترین رویه در این زمینه تلقی می‌کند. در این رویکرد، دانش جنسی عنصری محوری در سلامت جنسی بوده و ارائه آن به افراد یکی از عوامل مهم در فرایند رشد جنسی و افزایش کیفیت زندگی است و مانع بروز اختلالات جنسی و رفتار ناسالم می‌شود. آموزش جنسی به‌عنوان ارائه اطلاعات و آگاهی درباره مسائل جنسی نزد این رویکرد یک ضرورت عام برای همه رده‌های سنی تلقی شده و این امر بر عهده والدین و معلمان مدرسه و همه افرادی است که به نوعی با کودک یا نوجوان ارتباط آموزشی و تربیتی برقرار می‌کنند.[۲۴]
کنترل امر جنسی در حوزه عمومی
رعایت پوشش مناسب
یکی از روش‌های کنترل و مدیریت غریزه جنسی در حوزه عمومی، رعایت حجاب است. بر اساس حکم حجاب، زنان باید بدن خود را از مردان نامحرم بپوشانند و در برابر آنان مراقب رفتار و گفتار خود باشند. دین اسلام آرایش زن برای غیر همسر را غیرمجاز شمرده است. از آنجا که فلسفه حجاب جلوگیری از زمینه‌های گسترش فساد در جامعه است، رعایت آن در جامعۀ اسلامی به‌عنوان عرصه و حوزه عمومی الزامی است.[۲۵]
کنترل نگاه
تحریم نگاه به نامحرم نیز از دیگر روش‌های کنترل تحریک جنسی در جامعه است. توصیه به غض بصر در قرآن هم برای زنان و هم برای مردان تصریح شده است[۲۶] و فقدان حیا و عفت و پاک‌دامنی زن و مرد از زمینه‌های وقوع انحرافات جنسی تلقی می‌شود.[۲۷]
پرهیز از اختلاط
از بین بردن زمینه اختلاط دو جنس در محیط جامعه از جمله فضای کار و تحصیل، از دیگر راه‌های کنترل تحریک جنسی در جامعه است. در آموزه‌های اسلامی، اختلاط زن و مرد بسیار مورد مذمت و نکوهش واقع شده و از تعامل مرد و زن نامحرم، جز در مواقع ضرورت، به شدت برحذر داشته شده است، زیرا این رویکرد ارتباط مرد و زن نامحرم را زمینه‌ساز ابتلا به گناه و عامل اصلی فساد اخلاقی می‌داند و تاکید فراوان دارد که مرد و زن نامحرم، تا حدممکن از اختلاط با یکدیگر بپرهیزند.[۲۸]
خویشتن‌داری
خویشتن‌داری و رعایت تقوا و پایبندی به عفت و حیا نیز از راهکارهای دیگر جهت کنترل رفتار جنسی در جامعه است. از مجموع آموزه‌های دین اسلام چنین برداشت می‌شود، که حیا و کف‌نفس در جامعه و حوزه عمومی امری فراجنسیتی و صفتی مطلوب برای همه مردان و زنان است. در متون اسلامی، سفارش فراوانی به تربیت انسان‌ها، به ویژه دختران و زنان، بر محور حیا وجود دارد.[۲۹]
خانواده‌گرایی
خانواده در طول تاریخ به‌عنوان یک نهاد اجتماعی متکفل امر جنسی شناخته می‌شود و تنظیم روابط جنسی، تولید نسل، تربیت و هویت‌بخشی به اعضای جامعه از کارکردهای مهم آن بوده است.[۳۰] در جامعه معاصر به‌ویژه در غرب، خانواده رقبای جدی پیدا کرده و بسیاری از کارکردهای خود را از دست داده است. در این فرایند، امر جنسی و تنظیم و تربیت جنسی هم از حیطه خانواده خارج شده است. هرچند خانواده همچنان کانون اصلی تربیت و جامعه‌پذیری تلقی می‌شود و تربیت جنسی و در مراحل بعدی، تشویق به ازدواج از مهم‌ترین راه‌های کنترل روابط جنسی شمرده می‌شود.[۳۱]
پانویس
- ↑ . اسکندری، حکومت اسلامی و حریم خصوصی، 1390ش، ص55.
- ↑ . باومن و می، جامعه‌شناسی کاربردی در زندگی روزمره، 1395ش، ص73-74.
- ↑ . گیدنز، آنتونی، جامعه‌شناسی، 1387ش، ص252.
- ↑ . ریتزر، نظریه‌های جامعه‌شناسی در دوران معاصر، 1382ش، ص118.
- ↑ . عباسپور، «فراتحلیل کیفی مطالعات ناظر به آسیب‌های جنسی در ایران»، 1401ش، ص8.
- ↑ . فقیهی، علی نقی، تربیت جنسی از منظر قرآن و حدیث، 1392ش، ص19.
- ↑ . فقیهی، تربیت جنسی از منظر قرآن و حدیث، 1392ش، ص22.
- ↑ . گنجی، روان‌شناسی عمومی، 1372ش، ص405.
- ↑ . فقیهی، تربیت جنسی از منظر قرآن و حدیث، 1392ش، ص25.
- ↑ . عباسپور، «فراتحلیل کیفی مطالعات ناظر به آسیب‌های جنسی در ایران»، 1401ش، ص8.
- ↑ . مجلسی، بحارالانوار، 1404 ق، ج76، ص14.
- ↑ . نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرایع‌الاسلام، 1362ش، ج31، ص303.
- ↑ .هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، 1392ش، ج1، ص161.
- ↑ . صادقی فسایی و اقبالی، «خوانش گفتمانی از مناقشات امر جنسی»، 1399ش، ص8.
- ↑ . پایدار، نهج الفصاحه، 1376ش، ج5، ص503.
- ↑ . مجلسی، بحارالانوار، 1404 ق، . ج104، ص96.
- ↑ . سوره نور، آیه 58.
- ↑ . صادقی فسایی و اقبالی، «خوانش گفتمانی از مناقشات امر جنسی»، 1399ش، ص8-9.
- ↑ . عباسپور، «فراتحلیل کیفی مطالعات ناظر به آسیب‌های جنسی در ایران»، 1401ش، ص16.
- ↑ . voyeurisme
- ↑ . عباسپور، «فراتحلیل کیفی مطالعات ناظر به آسیب‌های جنسی در ایران»، 1401ش، ص17.
- ↑ . صادقی فسایی و اقبالی، «خوانش گفتمانی از مناقشات امر جنسی»، 1399ش، ص9.
- ↑ . صادقی فسایی و اقبالی، «خوانش گفتمانی از مناقشات امر جنسی»، 1399ش، ص9.
- ↑ . صادقی فسایی و اقبالی، «خوانش گفتمانی از مناقشات امر جنسی»، 1399ش، ص10.
- ↑ . مطهری، اخلاق جنسی در اسلام و غرب، 1384ش، ص115.
- ↑ . سوره نور، آیات 30 و 31.
- ↑ . تمیمی، غررالحکم و دررالکلم، 1366ش، ص394.
- ↑ . صادقی فسایی و اقبالی، «خوانش گفتمانی از مناقشات امر جنسی»، 1399ش، ص8.
- ↑ . اربلی، ، کشف الغمه، 1381ق، ج2، ص320.
- ↑ . ابراهیمی‌پور، شاخص‌های خانواده مطلوب از دیدگاه اسلام، 1395ش، ص343-573.
- ↑ . نورمفیدی، تراز خانواده اسلامی، 1399ش، ص48-49
منابع
- قرآن.
- ابراهیمی‌پور، قاسم و همکاران، شاخص‌های خانواده مطلوب از دیدگاه اسلام، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1395ش.
- اسکندری، مصطفی، حکومت اسلامی و حریم خصوصی، پژوهشگاه‌اندیشه سیاسی اسلامی، نشر دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، 1390ش.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه، تبریز، مکتب بنی‌هاشمی، 1381ق.
- باومن، زیگموند و می، تیم، جامعه‌شناسی کاربردی در زندگی روزمره، ترجمه راضیه خزاعی، تهران، لوح فکر، 1395ش.
- پایدار، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، تهران، جاویدان، 1376ش.
- تمیمی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و دررالکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیه، 1366.
- ریتزر، جرج، نظریه‌های جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، علمی، 1382ش.
- صادقی فسایی، سهیلا و اقبالی، ابوالفضل، «خوانش گفتمانی از مناقشات امر جنسی»، مجله زن در فرهنگ و هنر، دانشگاه تهران، 1399ش.
- فقیهی، علی‌نقی، تربیت جنسی از منظر قرآن و حدیث، قم، دارالحدیث، 1392ش.
- گنجی، حمزه، روان‌شناسی عمومی، تهران، بعثت، 1372ش.
- گیدنز، آنتونی، جامعه‌شناسی، ترجمه حسن چاوشیان، تهران، نی، 1387ش.
- عباسپور، ابراهیم، «فراتحلیل کیفی مطالعات ناظر به آسیب‌های جنسی در ایران»، مجله معرفت فرهنگی اجتماعی، شماره 50، 1401ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1404 ق.
- مطهری، مرتضی، اخلاق جنسی در اسلام و غرب، تهران، صدرا، 1384ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرایع‌الاسلام، قم، جامعه مدرسین، 1362ش.
- نورمفیدی، سیدکاظم، تراز خانواده اسلامی، قم، بوستان کتاب، 1399ش.
- هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، قم، موسسه دایره المعارف فقه اسلامی، 1392ش.