خانواده طیب
خانواده طیب؛ کانون آرامش، امنیت، صمیمیت و تجلی‌بخش حیات طیبه قرآنی.
خانواده طیب، الگوی خانواده مطلوب در فرهنگ اسلامی بوده، سازگاری، امنیت و آرامش از ویژگی‌های آن است. خانواده طیب بر بنیاد ازدواج طیب ساخت می‌یابد، عقاید و ارزش‌های حاکم بر آن توحیدی است. نقش‌های جنسیتی زن و مرد از امور عبادی دانسته شده و هرکدام در صدد تحصیل رضایت همدیگر هستند. معیشت خانواده طیب از روزی حلال تأمین می‌شود و محیطی برای پرورش انسان‌های صالح است.
مفهوم‌شناسی
مفهوم محوری در خانواده طیب، حیات طیبه است. حيات، ضد مرگ و داراي مراتب است.[۱] طیب یعنی لذت‌بخش[۲] که با نفس انسان سازگار بوده و موجب انبساط و کمال او می‌شود.[۳] طیب در قرآن برای توصيف انسان، كلام، مال، شهر، رزق، باد، مسكن، فرشته و درخت آمده و در مقابل آن خبيث است. [۴] حیات طیب مرتبه عالی از حیات است، حیاتی خالص و بدون خباثت.[۵] حیات طیب، ابعادش سازگار، دل‌گرم کننده و فاقد نگرانى است.[۶] حیات طیب از طریق ایمان و عمل صالح کسب می‌شود.[۷] خانواده طیب از مصادیق کلمه طیبه است، خاصیتش این است که مرتب از خود برکت می‌تراود و به پیرامون خودش نفوذ می‌دهد.[۸] از جلوه‌های حیات طیب در خانواده، آرامش، صمیمیت و امنیت است.[۹]
ابعاد و مراحل خانواده طیب
خانواده طیب دارای ابعاد و مراحل درهم تنیده است که به‌شکل ذیل صورت‌بندی می‌شوند:
1. ازدواج طیب
خانواده طیب مبتنی بر ازدواج زن و مرد طیب است. انسان طیب عاری از نجاست، جهل، فسق و اعمال قبیح بوده، مزین به علم، ایمان و عمل نیکو است.[۱۰] ازدواج متأثر از اصل سنخیت است و انسان‌ها به‌طور فطری تمایل به همانند خود دارند.[۱۱] مرد طیب تمایل به زن طیب و زن خبیث تمایل به مرد خبیث دارد.[۱۲] اسلام در حکم ارشادی به مؤمنین سفارش می‌کند؛ با طیب [۱۳] و هم‌کفو خود ازدواج کنید.[۱۴] مراد از کفویت، تناسب نسبي زن و مرد در نظام اعتقادی، اخلاقی و التزام به احکام شرعي است.[۱۵] مردان و زنان طیب از ازدواج با مشرک و زناکار اجتناب می‌کنند.[۱۶] ازدواج زن مسلمان با كافر كتابي و غيركتابي و ازدواج مرد مسلمان با زن كافر غيركتابي باطل است.[۱۷] شرابخوار خبیث است و دختر دادن به او به مثابه قطع رحم دختر است.[۱۸] مرد طیب به‌خاطر دین زن طیب با او ازدواج می‌کند.[۱۹] حیات طیبه زن در گرو ایفای کامل نقش‌های جنسیتی وی در خانواده و جامعه است. زن طیب بهترین یاور مرد برای عبادت خدا است.[۲۰] قاعده اولیه در خانواده طیب تک‌همسری است، اما در شرایط استثنایی و با رعایت عدالت، مرد می‌تواند چند همسر داشته باشد.[۲۱]
2. عقاید طیب
از منظر مفسران قرآن، مراد از كلمه طيب در آیه 24 سوره ابراهیم، عقايد حقى است كه ريشه در قلب انسان‌ها دارد.[۲۲] عزت فردی، خانوادگی و اجتماعی زن و مرد در داشتن عقاید طیب و عمل صالح است.[۲۳] روابط اعضای خانواده، بر بنیاد بندگی خدا استوار است، دارای گفتار طیب و حسن معاشرت بوده، [۲۴] از گمراهی همدیگر جلو‌گیری می‌کنند.[۲۵] مراد از گفتار طيب، طاهر بودن كلام از هرگونه لغو، شتم، خشونت و ساير كدورت‌ها است.[۲۶] مرد، متناسب با ایمانش، به همسر خود محبت می‌کند.[۲۷] زنی که به همسرش احترام گذاشته و او را دلداری دهد، پاداش او بهشت و اجر شهید است.[۲۸] زن دوران بارداری خود را جهاد در راه خدا می‌داند.[۲۹] مرد، همسرش را امانت الهی دانسته،[۳۰] سعی می‌کند در مقابلش اف نگوید.[۳۱] فرزندان اطاعت از والدین خود را در ردیف اطاعت از خدا دانسته و به خود اجازه نمی‌دهند که به آنها حتی اف بگویند.[۳۲] مرد، همکاری [۳۳] و نشستن در کنار همسرش را عبادت دانسته[۳۴] و جهاد زن، خوب شوهرداری کردن تلقی می‌شود.[۳۵] بهترين زن، کسی است که همسرش را در امر دنيا و آخرت ياري می‌کند.[۳۶] زن طیب مرد طیب را ساخته و مردان طیب جامعه را طیب می‌سازند.[۳۷] خدمت کردن به خانواده، کفاره گناهان کبیره به‌شمار می‌آید.[۳۸] بهترین مرد بهترین سرپرست برای زنان و دختران خود است.[۳۹]
3. معیشت طیب
خداوند طیبات را حلال و خبایث را حرام کرده است.[۴۰] حلال چيزى است كه تصرف در آن در عرف متشرع، امر طيب و معقول شمرده شود. [۴۱] غذاهاى مختلف، آثار اخلاقى متفاوتى در روحيات انسان داشته و انسان‌ها با تغذیه از طیبات، قادر به انجام دادن عمل صالح می‌شوند. [۴۲] رزق طیب شامل درآمد و مصرف می‌شود. [۴۳] از مصادیق رزق طیب، رزق کریم [۴۴] و رزق حسن[۴۵] است. رزق طیب در قرآن، هم‌نشین با مفاهیم ارزشی؛ تقوا،[۴۶] شکر، [۴۷] عمل صالح، [۴۸] انفاق از طیبات،[۴۹] عدم ایمان به باطل،[۵۰] عدم پیروی از شیطان،[۵۱] عدم کفران، [۵۲] عدم طغیان، [۵۳] عدم استکبار و فسق [۵۴] و عدم اختلاف، [۵۵] استفاده شده است. مرد، معیشت خانواده خود را از رزق طیب تأمین کرده [۵۶] و زن با قناعت‌ورزی آن را مدیریت می‌کند.[۵۷] حیات طیب ارتباط مستقیم با قناعت داشته و زندگی گوارا در قناعت است. [۵۸] زنان بی‌قناعت مورد غضب الهی هستند.[۵۹]
4. منزل طیب
در ادبیات قرآنی، مفهوم مسکن طیب، عمدتا برای محل سکونت در بهشت استفاده شده است،[۶۰] اما منزل دنیوی نیز در شرایطی صبغه الهی یافته و پرتوی از مساکن بهشتی دانسته می‌شود، خانه طیب محل آسایش و آرامش اعضای خانواده، [۶۱] محل تسبیح الهی،[۶۲] تلاوت قرآن، [۶۳] تجلی‌گاه صفات جمال و جلال ربوبی[۶۴] و پرورشگاه مردان و زنان با فضیلت است. [۶۵] از مصادیق برجسته منزل طیب؛ مساجد، خانه‌های انبیاء و اولیای الهی است که از آنها حقایق اسلام و احکام خدا نشر می‌شود.[۶۶] خانه طیب، حریم اهل خانه و دارای قداست است و وارد شدن مؤدبانه از درب منزل از نشانه تقوی بوده،[۶۷] کسی حق ندارد بدون اجازه و سلام کردن وارد منزل دیگری شود. [۶۸] وقتی وارد خانه خود می‌شود نیز باید سلام کند [۶۹] حتی اگر کسی در آن نباشد باز سلام کند که تحیتی پربرکت و پاکیزه بوده[۷۰] و برکت آن به خود انسان بر می‌گردد.[۷۱] سلام کردن فرشتگان را با انسان مأنوس ساخته و موجب برکت در منزل می‌شود. [۷۲] در خانه طیب کارهای بیرونی به عهده مرد بوده [۷۳] و زن متولی امور داخلی منزل است. [۷۴] لازمه خانه‌داری دانایی، زیرکی و شادابی بوده و خانه محل تدریس زنان طیب است. زن طیب خانه محقر و فقیر را نیز تبدیل به محل آسایش، فضیلت و خوش‌بختی افراد می‌کند.[۷۵]
5. ذریه طیب
ذریه به‌‌معنای نسل انسانی اعم از زن و مرد است. [۷۶] انسان‌ها در قامت زن و مرد خلق می‌شوند، تا به‌عنوان کارگزاران الهی، عهده‌دار تولید و بازتولید نسل توحیدی در کادر خانواده شوند.[۷۷] خانواده طیب دارای ذریه طیب است. ذریه طیب هدیه الهی به والدین طیب است. [۷۸] زکریا وقتی کرامت الهی را در باره مریم دید، از خداوند درخواست ذریه طیب را کرد، خداوند نیز يحيى را به او داد كه شبيهترين انبيا به عيسى است.[۷۹] مهم‌ترین ویژگی ذریه طیب بندگی خدا، احسان به والدین[۸۰] و جامعه‌پذیری‌جنسیتی برای انجام دادن نقش‌های همسری، مادری و پدری است.[۸۱] ذریه طیب همان فرزند صالح در ادبیات اسلامی است.
6. عاقبت خانواده طیب
در خانواده طیب، زندگی مؤمنانه بر مبنای حیات طیب ساخت یافته و تداوم می‌یابد تا اینکه به مرگ طیب ختم می‌شود. مرگ طیب محصول زندگی طیب است. انسان طیب، گوهر ایمان را تا پایان عمر خود حفظ کرده،[۸۲] به فرزندانش سفارش می‌کند که با ایمان از دنیا بروید. [۸۳] این‌گونه نیست که انسان طیب در زندگی خود مرتکب اشتباه نشود بلکه مسیرش طیب است و خدا او را پیش از مرگ، طیب ساخته و عمرش با عمل صالح ختم می‌شود، [۸۴] عاقبت به‌خیر شده [۸۵] و با مرگ طیب از دنیا می‌رود. [۸۶] اعضای خانواده طیب بر مبنای حیات طیبی که داشته‌اند، بدون حزن و اندوه، [۸۷] با قلب آرام و مطمئن به لقای پروردگارشان نایل می‌شوند،[۸۸] از خانه طیب دنیوی به خانه طیب بهشتی منتقل شده[۸۹] و در بهشت با هم هستند.[۹۰]
پانویس
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، 1414ق، ج 14، ذیل واژه حیا.
- ↑ راغب اصفهانى، المفردات، 1412ق. ذیل واژه طیب.
- ↑ طباطبایی، الميزان، 1363ش، ج17، ص29.
- ↑ قرائتى، تفسير نور، 1383ش. ج8، ص168.
- ↑ طباطبایی، الميزان، 1363ش، ج12، ص493-491.
- ↑ طباطبایی، الميزان، 1363ش، ج3، ص274.
- ↑ سوره نحل، آیه 97.
- ↑ «خانواده و ازدواج از نگاه رهبری»، وب‌سایت کیهان.https://kayhan.ir/fa/news/128929/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D9%88-%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1%DB%8C
- ↑ ماشاءاله‌زاده کاشانی و رضیان، «مفهوم حیات طیبه و نمودهای آن در خانواده و زن از منظر قرآن کریم و فرهنگ اهل‌بیت»، 1396ش، ص3. https://www.sid.ir/paper/884023/fa
- ↑ راغب اصفهانى، المفردات، 1412ق. ذیل واژه طیب.
- ↑ خوانسارى، شرح بر غرر الحكم و درر الكلم، 1366ش، ج4، ص532.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسير نمونه، 1366-1353ش، ج14، ص424.
- ↑ سوره نساء، آیه 3.
- ↑ کلینی، الکافي، 1407ق، ج5، ص332.
- ↑ ابراهیمی‌پور و دیگران، شاخص‌های خانواده مطلوب، 1395ش، ص64.
- ↑ سوره نور، آیه 3.
- ↑ حق‌خواه و محمدحسنی، «پیشرفت فرهنگی و جایگاه حیات طیبه در فقه خانواده»، 1395ش. ص77.
- ↑ کلینی، الكافي، 1407ق، ج5، ص347.
- ↑ کلینی، الکافي، 1407ق، ج5، ص333.
- ↑ ماشاءالهزادهکاشانی و رضیان، «مفهوم حیات طیبه و نمودهای آن در خانواده و زن از منظر قرآن کریم و فرهنگ اهل‌بیت»، 1396ش، ص6.https://www.sid.ir/paper/884023/fa
- ↑ مكارم شيرازى، تفسير نمونه، 1366-1353ش، ج3، ص259.
- ↑ طباطبایی، الميزان، 1363ش، ج12، ص74-72.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسير نمونه، 1366-1353ش، ج18، ص194.
- ↑ سوره نساء، آیه 19.
- ↑ حق‌خواه و محمدحسنی، «پیشرفت فرهنگی و جایگاه حیات طیبه در فقه خانواده»، 1395ش. ص70.
- ↑ طباطبائی، الميزان، 1363ش، ج12، ص344.
- ↑ نورى، مستدرك الوسائل، 1408ق، ج14، ص157.
- ↑ طبرسى، مكارم الأخلاق، 1412ق، ص200.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج100، ص252.
- ↑ نوری، مستدرك الوسائل، 1408ق، ج14، ص255.
- ↑ نورى، مستدركالوسائل،1408ق، ج 14، ص252.
- ↑ سوره اسرا، آیه 23.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج101، ص132.
- ↑ ابن ابی‌فراس، مجموعه ورام، 1410ق، ج2، ص122.
- ↑ كلينى، الكافي، 1407ق، ج5، ص9.
- ↑ ابن‌بابويه، الخصال، 1362ش، ج1، ص159.
- ↑ ماشاءالهزادهکاشانی و رضیان، «مفهوم حیات طیبه و نمودهای آن در خانواده و زن از منظر قرآن کریم و فرهنگ اهل‌بیت»، 1396ش، ص7.https://www.sid.ir/paper/884023/fa
- ↑ نورى، مستدركالوسائل، 1408ق، ج13، ص49.
- ↑ نورى، مستدركالوسائل، 1408ق، ج14، ص255.
- ↑ سوره اعراف، آیه 157.
- ↑ طباطبایی، الميزان، 1363ش، ج5، ص324.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسير نمونه، 1366-1353ش، ج14، ص255.
- ↑ سوره بقره، آیه267؛ سوره انفال، آیه 69.
- ↑ سوره نور، آیه 26.
- ↑ سوره طلاق، آیه 11.
- ↑ سوره انفال، آیه 69.
- ↑ سوره بقره، آیه 172.
- ↑ سوره مومنون، آیه 51.
- ↑ سوره بقره، آیه 267.
- ↑ سوره نحل، آیه 72.
- ↑ سوره بقره، آیه 168.
- ↑ سوره بقره، آیه 57.
- ↑ سوره طه، آیه 81.
- ↑ سوره احقاف، آیه 20.
- ↑ سوره يونس، آیه 93.
- ↑ كلينى، الكافي، 1407ق، ج1، ص411.
- ↑ عاملى، وسائل الشيعه، 1409ق، ج20، ص164.
- ↑ خوانسارى، شرح بر غرر الحكم و درر الكلم، 1366ش، ج2، ص383.
- ↑ عاملى، وسائل الشيعه، 1409ق، ج20، ص164.
- ↑ سوره صف، آیه 12.
- ↑ سوره نحل، آیه 80.
- ↑ سوره نور، آیه 36.
- ↑ سوره احزاب، آیه 34.
- ↑ سوره نور، آیه 36-35.
- ↑ ماشاءاله‌زاده کاشانی و رضیان، «مفهوم حیات طیبه و نمودهای آن در خانواده و زن از منظر قرآن کریم و فرهنگ اهل‌بیت»، 1396ش، ص8.https://www.sid.ir/paper/884023/fa
- ↑ مکارم شیرازی، تفسير نمونه، 1366-1353ش، ج3، ص299.
- ↑ سوره بقره، آیه 189.
- ↑ سوره نور، آیه 27.
- ↑ مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج73، ص3.
- ↑ سوره نور، آیه 61.
- ↑ ابن‌بابويه، معاني الاخبار، 1377ش، ج1، ص365.
- ↑ ابن‌بابويه، علل الشرائع، 1385ش، ج2، ص583.
- ↑ حميرى، قرب الإسناد، 1413ق. ص52.
- ↑ پاينده، نهج الفصاحه، 1382ش، ص614.
- ↑ ماشاءاله‌زاده کاشانی و رضیان، «مفهوم حیات طیبه و نمودهای آن در خانواده و زن از منظر قرآن کریم و فرهنگ اهل‌بیت»، 1396ش، ص8-9. https://www.sid.ir/paper/884023/fa
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، 1414ق، ج4، ذیل واژه ذرر.
- ↑ سوره نحل، آیه 72.
- ↑ سوره آل‌عمران، آیه 39-38.
- ↑ طباطبابی، الميزان، 1363ش، ج3، ص275-274.
- ↑ سوره اسراء، آیه 24.
- ↑ ابراهیمی‌پور و دیگران، شاخص‌های خانواده مطلوب، 1395ش، ص532-531.
- ↑ سوره آل‌عمران، آیه 102.
- ↑ سوره بقره، آیه 132.
- ↑ پاينده، نهج الفصاحه، 1382ش، ص183.
- ↑ سوره رعد، آیه 22.
- ↑ سوره نحل، آیه 32.
- ↑ سوره يونس، آیه 62.
- ↑ سوره فجر، آیه 28-27.
- ↑ سوره صف، آیه 12.
- ↑ سوره طور، آیه 21.
منابع
- قرآن.
- آقاجمال خوانسارى، محمد، شرح بر غرر الحكم و درر الكلم، تهران، دانشگاه تهران، 1366ش.
- ابراهیمی‌پور، قاسم و دیگران، شاخص‌های خانواده مطلوب از دیدگاه اسلام، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1395ش.
- ابن ابى‌فراس، ورام، مجموعة ورام ( تنبيه الخواطر)، قم، مكتبه فقيه، 1410ق. ابن‌بابويه، محمد، الخصال، قم، جامعه مدرسين، 1362ش.
- ابن‌بابويه، محمّد، علل الشرائع، قم، كتابفروشى داورى، 1385ش.
- ابن‌بابويه، محمد، معاني الأخبار، ترجمه عبدالعلى محمدى شاهرودى، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1377ش.
- ابن‌منظور، لسان العرب، بيروت، دارالصادر، چاپ سوم، 1414ق.
- پاينده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة مجموعه كلمات قصار حضرت رسول، تهران، دنياى دانش، 1382ش.
- حر عاملى، وسائل الشيعة، قم، مؤسسه آل‌البيت، 1409ق.
- حق‌خواه، منیر و محمدحسنی، صدیقه، «پیشرفت فرهنگی و جایگاه حیات طیبه در فقه خانواده»، در دو فصلنامه فقه و حقوق خانواده (ندای صادق) سال21، شماره 64، بهار و تابستان 1395ش.
- حميرى، عبدالله، قرب الإسناد، قم، مؤسسة آل‌البيت، 1413ق.
- «خانواده و ازدواج از نگاه رهبری»، وب‌سایت کیهان، تاریخ بازدید: 3 خرداد 1403ش.
- راغب اصفهانى، حسين بن محمد، المفردات في غريب القرآن، دمشق بيروت، دارالعلم الدار الشامية، 1412ق.
- طبا‌طبایي، سيد محمدحسين، الميزان، ترجمه سيد محمدباقر موسوي همداني، قم، جامعه مدرسين، 1363ش.
- طبرسی، حسن بن فضل، مكارم الأخلاق، قم، شريف رضى، 1412ق.
- قرائتى، محسن، تفسير نور، تهران، مركز فرهنگى درس‌هايى از قرآن، 1383ش.
- كلينى، ابوجعفر، الكافي، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1407ق.
- ماشاءاله‌زاده کاشانی، مرضیه و رضیان، فاطمه، «مفهوم حیات طیبه و نمودهای آن در خانواده و زن از منظر قرآن کریم و فرهنگ اهل‌بیت»، دومین کنگره بین‌المللی نقش زن در سلامت خانواده و جامعه، 1396ش.
- مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوار، بيروت، دار إحياء التراث العربي، 1403ق.
- مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالکتاب الاسلاميه، 1366-1353ش.
- نورى، میرزاحسین، مستدرك الوسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1408ق.