خدیجه افضل وزیری

خدیجه افضل وزیری

اطلاعات شخصی
زاده	1268؛ تهران، ایران
درگذشت	۱۳ دی ۱۳۵۹ (۹۱ سال) تهران، ایران
محل سکونت	تهران
فرزندان	مه‌لقا ملاح، مهرانگیز ملاح، خسرو ملاح،امیرهوشنگ ملاح، حسینعلی ملاح
همسر	محمدباقر ملاح (ازدواج ۱۲۹۲)
خدمات	روزنامه نگار، معلم، نویسنده

خدیجه افضل‌وزیری‌فعال حقوق زنان، روزنامه‌نگار ، طراح لباس، عضو کانون بانوان،از حامیان قانون کشف حجاب

زندگی‌نامه

خدیجه افضل وزیری پنجمین فرزند بی‌بی خانم استرآبادی و موسی‌خان وزیری بود که در سال 1308 هجری قمری در تهران به دنیا آمد. در بعضی منابع تاریخی آمده است که بی‌بی خانم وقتی هنوز مدرسه‌اش را تاسیس نکرده بود، برای اینکه دخترش خدیجه بتواند تحصیل کند او را با لباس پسرانه به مدرسه می‌فرستاد.

خانم وزیری در بیست و نهم ذیحجه ۱۳۳۲ قمری با پسر دایی‌ خود آقا بزرگ ملاح ازدواج کرد که حاصل این ازدواج ۵ فرزند بود. گفته می‌شود که این ازدواج بر خلاف میل او صورت گرفت. افضل وزیری به واسطه این ازدواج مجبور به مهاجرت به مازندران و دوری از خانواده شد و در مازندران با شرایط دشوار زندگی روبرو شد. وبا، آتش سوزی و بارداری‌های مکرر برای این نویسنده و فعال اجتماعی شرایط بد جسمانی ایجاد کرد؛ شرایطی که او را از فعالیت‌های اجتماعی دور کرده بود و در نهایت وادار به بازگشت به تهران کرد. او در همین ارتباط نارضایتی خود از شرایط را چنین بازگو می‌‌کند: «تمام مدت یا حامله بودم یا بچه شیر می‌دادم.»

فعالیت‌ها

خدیجه افضل وزیری پس از تاسیس مدرسه دوشیزگان توسط مادرش بی‌بی خانم استرآبادی به تدریس در این مدرسه مشغول شد. وی در کنار تدریس برای دختران، کار در مطبوعات را هم آغاز کرد. او چندین مقاله در نشریات شکوفه، عالم‌نسوان، شفق سرخ و ایران‌نو در حمایت از حقوق زنان به رشته تحریر درآورد.

وزیری در نشریه شفق سرخ با نویسنده‌ای که با نام مستعار به زنان توهین و اهانت می‌کرد، وارد بحث و گفت وگوی دنباله‌دار شد که خلاصه آن چنین است: «زن را در خانه مخفی و محبوس کرده و از هر دانشی دور نگه داشته‌اید. در کار خارج هم شرکت نمی‌دهید. از بردن نامش هم عار دارید و به نام‌های منزل یا بچه‌های خانه، از قبیل مادر حسن از او یاد می‌کنید، از حقوق انسانی هم حقی برای او قائل نیستید. تمام حقوق به نفع مردان تعبیر و به مورد اجرا گذاشته می‌شود، توقع دارید چه باشد و چه کند؟ مردان کشور همه چه می‌کنند؟ بگذارید زنان هم با مردان درس بخوانند و کار یاد بگیرند، آن وقت خواهید دید که زنان کم‌تر از مردان نیستند.»

خانم وزیری در طراحی لباس نیز فعال بود و لباس‌های خود را طراحی می‌کرد. در طول دهه 1930، در حالی که به زور حکومت، قانون کشف حجاب اجرا می‌شد، پوشیدن چادر همچنان در بین زنان رایج بود. وزیری از تغییر مد در کنار صدیقه دولت آبادی دفاع می‌کرد و او لباس‌هایی طراحی می‌کرد که در نتیجه بازوهای زنان آزادانه تر حرکت کند. خانم وزیری در نامه‌ای سرگشاده در سال 1930 به این موضوع پرداخت که چگونه اجبار زنان جوان (هفت یا هشت ساله) به پوشیدن چادر، توسط خانواده‌ها موجب حذف فرصت آموزش از این دختران شده و بر فرصت‌های تحصیلی آنان تاثیرگذار خواهد بود. وی همچنین عضو کانون بانوان بود و از قانون کشف حجاب حمایت کرد.

کتاب « زنان پیشگام ایران »

یکی از دختران خدیجه خانم به نام مهرانگیز ملاح خاطرات شفاهی مادر را تدوین و بازنویسی کرده است. این کتاب با نام «زنان پیشگام ایران: افضل وزیری دختر بی بی خانم استرآبادی» ابتدا در شیکاگو و سپس در ایران منتشر شد.

این کتاب شامل یادداشت ناشر، پیشگفتار، مقدمه و سه فصل که بدنه‌ی اصلی کتاب را تشکیل می‌دهد می‌شود.

فصل اول این کتاب شامل اطلاعاتی درباره‌ی زندگی شخصی خدیجه افضل وزیری از دوران کودکی تا بزرگ سالی وی است که در هشت بخش شرح داده می‌شود.

فصل دوم این کتاب به صورت مختصری به شرح زندگی نگارنده‌ی کتاب یعنی مهرانگیز ملاح که آخرین فرزند خدیجه افضل وزیری است می‌پردازد. در این قسمت مهرانگیز به شرح مهاجرت‌های کوتاه و بلند خانوادگی، زمان‌هایی که در خانه به تحصیل علم مشغول بود تا زمانی که به مدرسه رفت، ازدواج خواهرش، خاطراتی که خدیجه افضل وزیری از بی بی خانم استر آبادی تعریف می‌کرد و در نهایت زندگی زناشویی‌اش، می‌پردازد.

آخرین فصل این کتاب «پیوست‌ها و یادداشت‌ها» است که به کوشش افسانه نجم آبادی تنظیم شده‌است. این فصل در واقع مجموعه‌ای از مقالات و نامه‌نگاری‌هایی است که برخی از آنان توسط بی بی خانم و برخی از آن‌ها توسط خدیجه افضل وزیری در روزنامه‌ها و نشریات مختلف به چاپ رسیده‌اند.

درگذشت

خدیجه افضل وزیری در ۱۳ دی ۱۳۵۹ در سن ۹۱ سالگی درگذشت و در قطعه ۳۴ بهشت زهرا (ردیف ۱۸۳، شماره ۳۵) خاک شد.

منابع

• «از زنان پیشگام ایرانی (خدیجه افضل وزیری دختر بی بی خانم استرآبادی)»، شهر کتاب، تاریخ بازدید:5 فروردین 1402ش.
• «خدیجه افضل‌وزیری؛ فعال و پیشگام در حوزه حقوق زنان»، خبرگذاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب:14 دی 1399ش، تاریخ بازدید:5 فروردین 1402ش.
• «خدیجه افضل‌وزیری که بود؟»، پایگاه خبری- تحللی آنلاین55، تاریخ درج مطلب: 22 بهمن 1396ش، تاریخ بازدید:5 فروردین 1402ش.
• «Khadijeh Afzal Vaziri»، در ویکی پدیای انگلیسی، تاریخ بازدید: 29 بهمن 1401ش.