طلاق در ایران

طلاق در ایران، ازهم‌گسیختگی خانواده در ایران.

طلاق در زمره مخرب‌ترین پدیده‌های اجتماعی است که علاوه بر آثار جبران‌ناپذیر فردی، آثار زیان‌باری را بر جامعه تحمیل می‌کند. طلاق پدیده‌ای اجتماعی و چندعاملی است، که عوامل مختلفی در بروز و افزایش آن در جامعه نقش دارد.

عوامل طلاق در جامعه

الف) عوامل فردی

• ضعف مهارت‌های زندگی؛ کم‌توجهی نهادهای غیررسمی و رسمی به انتقال مهارت‌های زندگی به نسل جدید برای ورود به زندگی مشترک، باعث اختلال در روابط زناشویی زوجین جوان شده است. آشنا نبودن نسل جوان با مهارت‌های ارتباطی و عاطفی، مواجهه و مقابله با بحران‌های اقتصادی،‌ اضطراب‌ها و ناکامی‌ها، زوج‌های جوان را با بحران جدایی مواجه ساخته است.
• دروغ‌گویی؛ دروغ، عامل بی‌اعتمادی زوجین به یکدیگر بوده و پیامدهای ناشی از آن در بسیاری از موارد، عامل فروپاشی خانواده‌ است.
• بدگمانی؛ رابطه با جنس مخالف پیش از ازدواج، در فرهنگ دینی ایرانیان، به‌ویژه براي دختران، پذیرفتنی نیست؛ بسياري از مردان در صورتی که نسبت به همسر خود دربارۀ چنین رابطه‌ای پیش از ازدواج، بدگمان شوند، از ادامه زندگی مشترک منصرف مي‌شوند.
• مشکلات شخصیتی و روانی؛ اختلالات روانی می‌تواند طیف گسترده‌ای از شدت و ضعف و هم‌چنین مشهود و غیر مشهود را در بر بگیرد. مثلاً ابتلا به افسردگی، از حالت خفیف آن تا حالت شدید می‌تواند موجب اختلال در روابط زناشویی و انصراف از ادامه زندگی مشترک شود.
• اعتیاد؛ این عامل مهم اغلب موجب طلاق به‌خصوص از طرف خانم‌ها می‌شود. اعتیاد شوهر به مواد مخدر یا الكل باعث می‌شود که او هم سلامت جسمی و هم سلامت روانی و اخلاقی خود را از دست بدهد و زندگی را برای زن و فرزندان غیر قابل تحمل سازد.

ب) عوامل فرهنگی

فرهنگ، شکل‌دهنده پیکرۀ جامعه و تعیین و تنظیم‌کننده ارزش‌ها، باورها، هنجارها و رفتارهای مردمان آن است. در رابطه با طلاق و عوامل پدیدآورنده آن، عوامل فرهنگی به شکل مستقل یا زمینه‌ساز سایر عوامل مسبب طلاق، در افزایش یا کاهش میزان آن حائز اهمیت است. پیچیده‌ترین عوامل در افزایش آمار طلاق، عوامل فرهنگی هستند. به همین جهت، پژوهشگران بسیاری در این زمینه به بررسی عوامل فرهنگی موثر در طلاق پرداخته‌اند. عواملی نظیر اختلافات طبقاتی میان زوجین، اختلافات عقیدتی و دینی آن‌ها، سوء رفتار یکی از زوجین یا هر دو، عدم تفاهم اخلاقی در مورد مسائل تعیین‌کننده زندگی، عدم مهارت کافی در شروع زندگی، عجله در ازدواج و تفاوت‌های بنیادی در روحیه و اخلاق و رفتار زوجین باعث می‌شود که زندگی همراه با تلاطم، تنش و اضطراب را تجربه کنند و در نهایت به طلاق برسند. پژوهشگران در بررسی عوامل فرهنگی زمینه‌ساز طلاق به چهار محور توجه کرده‌اند:

1. عدم پایبندی به ارزش‌های مذهبی و اخلاقی
2. عدم پایبندی به ارزش‌های اجتماعی
3. ناهنجاری‌های فرد و خانواده
4. تفاوت در خرده‌فرهنگ‌ها.

ج) عوامل اقتصادی

یکی از عوامل اختلاف‌برانگیز در خانواده‌ها، مشکلات اقتصادی و کمبود درآمد است. تورم روزافزون، بالا رفتن سطح توقعات عمومی، افزایش تجملات، گسترش نوع نیازمندی‌ها، خصوصاً افزایش نیازهای کودکان و جوانان، همه از عواملی است که خانواده را نیازمند درآمد زیاد می‌کند. شرایط سخت معیشت در کنار تبلیغات جامعه مصرفی و عدم روحیه قناعت، بر تعادل روانی انسان‌ها تأثیر می‌گذارد و در این میان واکنش انسان‌ها در برابر پیوند خانوادگی از آن بی‌تأثیر نمی‌ماند. مشکلات اقتصادی مرد در کنار عدم همراهی زن با این مشکلات، تعاملات مثبت زوجین را کاهش داده و آنان را به سمت طلاق سوق می دهد.

د) عوامل اجتماعی

از جمله عوامل اجتماعی مؤثر در افزایش طلاق، رفتارهای جنسی و تحریک‌آمیز در جامعه و گسترش محتواهاي غيراخلاقي در فضاي مجازي و ماهواره و اختلاط جنسيتي در محيط آموزش و كار و افزايش جاذبه‌هاي جنسي در زندگی فردي و اجتماعي افراد است. این عوامل، به‌طور طبيعي به كاهش جذابيت‌هاي خانواده و همسر منجر شده و آن را تحت‌الشعاع قرار مي‌دهد. از بين بردن انحصار امر جنسي در خانواده و حريم خصوصي و كشاندن آن به حيطه عمومي جامعه، مي‌تواند مهم‌ترين كاركرد نهاد خانواده را كه عبارت از ارضاي نياز جنسي و عاطفي و ايجاد سكون و آرامش در خانه است، با چالش جدي مواجه كرده و آن را تضعيف كند. در چنين شرايطي احساس نارضايتي از روابط زناشويي در خانواده‌ها افزايش يافته و اين نارضايتي به بحراني‌تر شدن ساير شئون و مسائل زندگي مشترك نيز کمک می‌کند. بنابراين تضعيف و تزلزل پايه‌هاي خانواده در اين شرايط محتمل‌تر است.

اختلاط ناسالم زن و مرد در حوزه‌های مختلف فعالیت اجتماعی، از دیگر زمینه‌هایی است که در تضعیف علایق زناشویی و در نهایت تزلزل بنیان خانواده نقش محوری دارد و در کنار ضعف کنترل درونی و بیرونی افراد و امکان برقراری روابط آزاد، با توجه به وجود محرک‌های قوی و پرجاذبه‌ای که دو جنس به‌طور طبیعی برای ورود به دنیای یکدیگر دارند، در مرحله اول به ضعف انگیزه تشکیل خانواده و در مرحله بعد به ضعف انگیزه حفظ آن و در نتیجه زوال تدریجی موقعیت خانواده در سطح کلان و بروز تنش، اختلاف، سوء معاشرت، خیانت، طلاق و تجدید فراش‌های مکرر در سطح خرد خواهد انجامید.

آثار طلاق در جامعه

طلاق آسیب‌های فراوانی را بر زن و مرد تحمیل می‌کند که تا سال‌ها ادامه می‌یابد. تاثیر طلاق بر جامعه خیلی فراتر از پیامدهای طلاق در جنبه فردی آن است. طلاق علاوه بر نهاد خانواده بر سایر نهادهای اجتماعی مانند اقتصاد، فرهنگ و آموزش تاثیر می‌گذارد. افزایش جرایم اجتماعی، تزلزل اجتماعی، فروپاشی خانواده به عنوان مهم‌ترین و اولین نهاد اجتماعی پایه، افزایش هزینه‌های اجتماعی برای جلوگیری و کنترل جرایم و ناهنجاری‌ها و انحرافات ناشی از طلاق، افزایش کودکان خیابانی، فرار از منزل، تکدی‌گری، قتل، خودکشی، اعتیاد، افزایش تعداد زنان خودسرپرست و مشکلات معیشتی، روانی، اجتماعی و اخلاقی آنان، از جمله عوارض اجتماعی ناشی از طلاق است.

راه‌کارهای قرآنی پیشگیری از طلاق

قرآن، نزد مسلمانان، جامع‌ترين و متقن‌ترين منبع و مرجع علمي شناخته می‌شود. پژوهشگران با تکیه بر آیات قرآن، به راه‌کارهای زیر برای پیشگیری از طلاق دست یافته‌اند:

مودت

مودّت يعني اظهار علاقه به‌صورتي که طرف مقابل متوجه اين محبت و علاقه بشود و در وي تأثیر بگذارد. بر اساس آیات قرآن، خدا یک نوع مودت و مهربانی مخصوص را بین همسران قرار داده که ادامه زندگی مشترک را ممکن می‌سازد. اگر این مودت از میان همسران، رخت بربندد زندگی مشترک آنها به متارکه و طلاق می‌انجامد.

شناخت حقوق متقابل

بعد از عقد و تشکیل خانواده حقوق و تکالیفی بین زوجین برقرار می‌گردد که هر یک ملزم به رعایت آن حقوق هستند. شناخت و احترام به حقوق متقابل، باعث کاهش اختلافات و کاهش طلاق می‌شود.

داوری صلح جویانه

يکي از عوامل پيش‌گيرانه طلاق از منظر قرآن، دخالت افراد صلاحیت‌دار و قابل اعتمادي است که وظيفه داوري براي حل اختلافات و ايجاد صلح و صفا در بين زوجين را برعهده می‌گیرند.

تعديل انتظارات

اگر هرکدام از زن و شوهر به‌ویژه زن به جلوه‌هاي فريبنده‌ي دنيا، دل ببندد و در پي آن، ديگري را آزار دهد، علاوه بر اينکه در پيشگاه خداوند متعال، مؤاخذه خواهد شد، امکان از دست‌دادن زندگي خانوادگي خود را نيز دارد.

منابع

• آقاصفری، علی و مظفراف، مسعود، «راهکارهای اجتماعی پیشگیری از طلاق از منظر قرآن»، دوفصلنامه علمی- تخصصی مطالعات قرآن و علوم، شماره 5، بهار و تابستان 1398ش.
• احمدلو، محمد و زمانی، توران، «ماهیت و آثار طلاق در ایران و عراق»، پژوهش های مدیریت و علوم انسانی در ایران، دوره 9، سال 1400ش.
• جمشیدی‌ها، غلامرضا و دیگران، «آسیب‌شناسی اجتماعی طلاق در جامعه شهری ایران»، پرتال جامع علوم انسانی، سال 1394ش.
• رحیمی، حسین، «بررسی علل طلاق در استان خراسان»، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، پاییز و زمستان 1379ش.
• فیروزجائیان، علی‌اصغر و دیگران، «فراتحلیل مطالعات انجام شده در حوزه طلاق در ایران»، ¬پژوهشکده زنان دانشگاه الزهرا، پاییز و زمستان 1397ش.
• قلی‌زاده، آذر و دیگران، «مطالعه کیفی تجارب مردان و زنان طلاق گرفته از عوامل فرهنگی زمینه‌ساز طلاق»، جامعه شناسی کاربردی، شماره57، بهار 1394ش.
• قورچی بیگی، مجید و اقبالی، ابوالفضل، «ساخت اجتماعی طلاق توافقی در ایران»، فصلنامه خانواده‌پژوهی، بهار 1399ش.
• کریمی، سحر، «علل و عوامل طلاق در جامعه و جنبه‌های مختلف آن»، پژوهش ملل، دوره اول، شماره 1، دی 1394ش.