طواف نساء

طواف نساء؛ از اعمال واجب عمره مفرده و حج تمتع.

در مسئله حج، یکی از فروعات فقه اسلامی که مورد اختلاف بین شیعه و اهل سنت است، موضوع طواف نساء می‌باشد. شیعه طواف نساء را در همه اقسام حج و عمره مفرده واجب می‌داند. طواف نساء جزء ارکان حج نیست یعنی اگر عمداً یا سهواً ترک شود مخلّ صحیح بون حج نیست؛ اما ذمه فرد به آن مشغول است و تا زمانی که آن عمل را به‌جا نیاورد، مرد براى زن و زن براى مرد حلال نمى‌‏شود.

مفهوم شناسی

عبارت طواف در لغت به معنای چرخیدن به دور خانه‌ی کعبه است. و عبارت نساء هم به معنای زنان است که جمع لغت المرأه از غیر لفظ خودش می‌باشد. طواف نساء آخرين طواف حج و عمره مفرده است كه ترك آن موجب استمرار حرمت هم‌بسترى و ساير مناسبات همسری براى طواف‌كننده با همسرش مى‌‏شود. به علت اين‌‏كه با انجام این طواف، مرد براى زن و زن براى مرد حلال مى‌‏شود، طواف نساء ناميده شده است.

احکام طواف نساء

این طواف بر مردان و زنان و كودكان و نيز بر خصىّ و خنثى که محرم شده‌اند، بعد از سعى ميان صفا و مروه واجب مى‏‌‍باشد. مراد از وجوب طواف نساء بر نابالغ، ثبوت آن بر عهده او است؛ به گونه‌‏اى كه اگر آن را ترك كند، پس از بلوغ، زن يا مرد بر او حرام خواهد بود تا آن‌كه خود يا نايبش آن را به‌جا آورد. حاجى يا عمره‌گزار كه با احرام، زن بر او حرام شده بود، با به‌جا آوردن طواف نساء زن بر او حلال مى‌‏شود.

فتوای همه مراجع تقلید شیعه از جمله حضرت امام خمینی (ره) در این زمینه این است که چنان‌چه طواف نساء را فراموش کند یا به درستی انجام ندهد، اگر در بین راه یا بعد از بازگشت به وطن، به یادش بیاید، باید در صورت امکان برگردد و آن‌را انجام دهد و اگر خودش تمکّن برای بازگشت ندارد، فرد دیگرى را نایب بگیرد که آن را برایش انجام دهد تا زن بر او حلال باشد.

طواف نساء از ارکان حج نمی‌باشد تا با عدم انجام آن تمام اعمال حج از بین برود، بلکه جزء واجبات غیر رکنی حج است که می‌توان آن را بعد از اعمال حج، حتی با فاصله زمانی انجام داد و آن عمل را جبران نمود.

طواف نساء از لحاظ شرايط و كيفيت و نماز طواف و نيز احكام هم‌چون طواف حج و عمره است و تنها نیت آن متفاوت است. به جهت این‌که طواف نساء بعد از تقصیر و خارج شدن از احرام انجام می‌گردد، آن را با لباس معمولی نیز می‌توان به‌جا آورد.

نظر شیعه

تمام فقیهان شیعه بر مبنای روایات بسیاری از اهل بیت(ع)، طواف نساء را بر محرم واجب می‌دانند. شیخ طوسی اضافه بر روایات، اجماع فقیهان شیعه و احتیاط را در این مسئله، سبب وجوب طواف نساء می‌داند؛ زیرا تمام مسلمانان معتقدند که بعد از احرام بستن، استمتاع از همسر بر آن‌ها حرام می‌گردد و این شک وجود دارد که بدون انجام طواف نساء این حرمت از فرد برداشته شود.

نظر اهل سنت

در فقه اهل تسنن، حرفی از طواف نساء گفته نشده و در مقابل آن، از «طواف قُدوم»، «طواف افاضه» و «طواف وداع» بحث شده است. دلیل اهل سنت روایاتی می‌باشد که بیان می‌دارند پیامبر (ص) در حجه الوداع فقط دو طواف به جا آورد. اما فقیهان شیعه بر این باورند که در حج تمتع که با عمره تمتع همراه است سه طواف وجود دارد (طواف زیارت عمره تمتع، طواف زیارت حج تمتع و طواف نساء حج تمتع)، ولی بر مبنای روایات شیعه، آخرین حج پیامبر (ص) از نوع حج قِران یا اِفراد بود که در آن‌ها عمره تمتع وجود نداشت و فقط دو طواف دارند: طواف زیارت و طواف نساء. طواف وداع که زمان برگشت از مکه به‌جا آورده می شود نزد شیعیان، مستحب می‌باشد. مذاهب فقهی حنفی و حنبلی از اهل سنت این طواف را بر خود واجب می‌دانند و مالکی آن را مستحب می‌داند. شافعی نیز در یکی از دو فتوای خود آن را بر حج گزاران واجب می‌داند.

در بعضی روایات شیعه، این طواف وداع از اهل سنت به‌منزله طواف نساء بیان شده که بعد از آن، استمتاع از همسر نیز بر مُحرم حلال می‌گردد.

فلسفه طواف نساء

در اعمال حج و عمره، یک فلسفه عام وجود دارد که در همه اعمال آن‌ها جاری است و یک فلسفه خاص وجود دارد که در یک عمل به خصوص مد نظر است. این فلسفه‌ها بدان خاطر است که در این تمرین الهی، انسان بیاموزد که می‌تواند به خاطر خدا از حلال بگذرد و به طریق اولی، حرام را نیز کنار بگذارد. در طواف نساء، از یک جهت به‌سبب نیرومندی غریز جنسی و لزوم رهایی انسان از این غریزه و از جهت دیگر مهم بودن مسائل جنسی و نقش آن در حیات انسان، طوافی مستقلاً تشریع شده تا انسان با توجه به این فرمان الهی در یابد که رهاشدن از اسارت شهوت، توجه خاص و اعمال ویژه‌ای را طلب می‌کند و باید طواف دیگری انجام شود تا استمتاع جنسی بر فرد حلال شود. هم‌چنین انسان در می‌یابد که خدا محوری اصلی است که حتی در برخورداری از نعمت‌های دنیایی نیز باید مورد نظر قرارگیرد؛ یعنی بهره مندی از لذت‌های دنیایی هم باید صبغه الهی داشته باشد و صرفاً یک امری حیوانی تلقی نشود؛ ابتدا طواف به‌گرد خانه خدا و سپس حلال شدن بهره‌مندی از لذائذ جنسی. در این هنگام انسان متوجه می‌شود که در اسلام بهره مندی از تمتعات جنسی نیز ارزشمند تلقی می‌گردد و ثواب بسیاری بر آن مترتب می‌شود و به‌همین سبب است که در روایات آمده که با ریخته شدن یک قطره آب غسل حلال، خانه‌ای در بهشت برای غسل کننده ساخته می‌گردد.

منابع

• ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دارالفکر، بی‌تا.
• بهجت، محمد‌تقی، مناسک حج و عمره، قم، شفق، ۱۴۲۴ق.
• حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل‌البیت علیهم‌السلام، ۱۴۰۹ق.
• خمینی، روح‌الله، توضیح المسائل، گردآورنده سید محمدحسین بنی‌هاشمی خمینی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، 1424ق.
• شراب، محمد محمد حسن، فرهنگ اعلام جغرافيايى- تاريخى در حديث و سيره نبوى، ترجمه حميدرضا شيخى، تهران‏، مشعر، 1383ش‏.
• طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
• طوسی، محمد بن حسن، کتاب الخلاف، به کوشش علی خراسانی، قم، نشر اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۸ق.
• «فلسفه حج نساء»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 30 آذر 1385ش، تاریخ بازدید: 12 بهمن 1401ش.
• کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دار الحدیث للطباعه و النشر، چاپ اول، ۱۴۳۰ق.
• مازندرانی، محمد هادی، شرح فروع الکافی، قم، دار الحدیث للطباعه و النشر، اول، ۱۴۲۹ق.
• مروج، حسين، اصطلاحات فقهى، قم، بخشايش‏، 1379ش‏.
• مغنیه، محمد جواد، الفقه علی المذاهب الخمسه، بیروت، دار التیار الجدید و دار الجواد، الطبعه العاشره، ۱۴۲۱ق.
• مكارم شيرازى، ناصر، احكام خانواده‏، قم، امام على بن ابى طالب عليه السلام،1389ش.‏
• موسوی شاهرودی، مرتضی، جامع الفتاوی (مناسک حج)، تهران، مشعر، 1384ش.
• هاشمى شاهرودى، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام‏، موسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بيت عليهم السلام، قم، مركز پژوهش‌هاى فارسى الغدير، 1426ق‏.