فمینیسم سوسیالیست
فمینیسم سوسیالیست؛ تلفیق دیدگاه‌های فمینیسم رادیکال و سنت مارکسیستی.
فمینیسم سوسیالیست، ترکیبی از دیدگاه فمینیسم مارکسیسم و فمینیسم رادیکال است. فمینیسم مارکسیستی، عامل ستم به زنان را سرمایه‌داری می‌دانست و فمینیسم رادیکال، عامل ستم به زنان را پدرسالاری.
فمینیسم سوسیالیست این دو عامل را با هم ادغام می‌کند. فمینیسم مارکسیستی، همه مسائل زنان را به نظام اقتصادی نسبت می‌داد. فمینیسم رادیکال هم با تاکید بر پدرسالاری از شناسایی عنصر اقتصادی (اختلاف طبقاتی) مغفول ماند.
فمینیسم سوسیال می‌گوید: نظام پدرسالاری و سرمایه‌داری هر دو با هم باعث فرودستی زنان و ستم بر آنان شده است. سال‌های پایانی دهه 1960 و آغاز دهه 1970 شاهد شکل‌گیری فمینیسم سوسیالیست هستیم.
چگونگی وضعیت زنان
فمینیست‌های سوسیالیست مانند فمینیست‌های مارکسیست و رادیکال، وضعیت زنان را تحت ستم توصیف می‌کند.[۱]
علت تحت ستم بودن زنان
تلاش فمینیست‌های سوسیالیست بر آن است که اهمیت تمایزات طبقاتی و کار در مارکسیسم را حفظ کند در عین حال به تایید این دیدگاه فمینیسم رادیکال می‌پردازد که ستم جنسی به لحاظ تاریخی پیامد شکاف طبقاتی نیست.
لذا انقیاد زنان مقدم است بر تکوین جوامع مبتنی بر طبقه.[۲] در تحلیل فمینیسم سوسیال، سرمایه‌داری، سلطه مذکر، نژادپرستی و امپریالیسم به‌صورت تنگاتنگی در هم تنیده شده‌اند و از هم جدا نمی‌شوند. لذا در تبیین ظلم بر زنان، از نگاه تک بعدی باید دوری کرد. نظام اقتصادی و نظام جنسیتی هر دو نقش کلیدی در ظلم به زنان دارند؛
مردان در تمام جوامع به اعمال قدرت بر زنان مشغولند، اما مردسالاری در نظام سرمایه‌داری شکل ویژه‌ای دارد؛ لذا بر این اعتقادند که مبارزه زنان و نبرد طبقاتی را نباید فدای دیگری کرد. هم مردان و هم کل سیستم سرمایه‌داری، از کار خانه‌داری بی‌مزد زنان سود می‌برد. [۳]
رهیافت‌های فمینیست سوسیالیست
از نزاع میان فمینیست‌های مارکسیستی و رادیکال، سه سنت برجسته فمینیست سوسیالیستی ایجاد شده است. شاخه‌های فمینیسم سوسیال به‌واسطه دیدگاه‌هایشان درباره رابطه‌ی میان طبقه و جنس شناسایی می‌شوند.
ستم جنسی مبتنی بر رویکرد روان‌درمانی
این رهیافت ستم جنسی را از منظر جایگاه اقتصادی- اجتماعی نابرابر نگاه نمی کند بلکه آن را معلول کارکردهای روان‌شناختی می‌داند. این دیدگاه تمایل به پذیرش روایتی از زیربنای پایه‌ای مارکسیتی دارد که طبقه اهمیت پایه‌ای دارد و جنس صرفا صبغه‌ای روان‌شناختی دارد و ناظر به روبناست.[۴]
پدرسالاری سرمایه‌دارانه
دومین رهیافت عمده فمینیسم سوسیالیست تلاش می‌کند تا تحلیل رادیکال فمینیستی ستم‌گری جنسی را با دانش مارکسیستی ستم طبقاتی در قالب نظریه‌ای درباره قدرت با هم بیامیزد که از آن تحت عنوان پدرسالاری سرمایه‌دارانه یاد می‌شود.
تعامل ستم جنسی و طبقاتی
سومین شکل از فمینیسم سوسیالیست تعبیری کامل‌تر از هر دو نظام ارائه می‌دهد که در آن ستم جنسی و طبقاتی در تعامل هستند اما در قالب یک نظریه با هم درنیامیختند. هیچ‌کدام در شکل‌گیری فراگیر مناسبات اجتماعی بنیادین‌تر از دیگری تلقی نمی‌شود.
دل‌مشغولی این رهیافت، صور قدرت است که هم از شکاف طبقاتی و هم از تفاوت جنسی فراتر می‌رود. چنین منازعاتی به گسترش چشم‌اندازهای فمینیستی پسااستعماری کمک می‌کند که نشانه تعاملات رو به گسترش فمینیسم سوسیالیست و فمینیست‌های درگیر نژاد/ قومیت است.[۵]
راهکار فمینیسم سوسیال
مهم‌ترین راه برون رفت از وضعیت ستم‌آلود زنان، تغییر ساختار اقتصادی و از بین بردن پدرسالاری است. اگر مالکیت و پدرسالاری با هم از بین برود، تسلط بر زنان از بین می‌رود. رهایی زنان با از بین رفتن هرگونه تقسیم کار بین کارگر و کارفرما و زن و مرد به‌وجود می‌آید.
سلطه مردان بخشی از پایه اقتصادی جامعه است؛ لذا نابودی این سلطه مستلزم تغییر در اساس اقتصاد جامعه است.[۶] وظایف زاد و ولد، بچه‌داری، فعالیت‌های جنسی زنان باید با نگاه اقتصادی و در قالب مفاهیم اقتصادی مانند سودآوری، نفع، عرضه و تقاضا دربیاید تا بدین‌وسیله زنان صاحب درآمد شوند. این‌گونه سلطه مذکر از میان می‌رود.[۷]
شخصیت‌ها
هایدی هارتمن، جولیت میچلو و لیدیا سارجنت از جمله شخصیت‌های فمینیستی هستند که مبتنی بر این دیدگاه قلم زدند.
جستارهای وابسته
- هایدی هارتمن
- جولیت میچل
- لیدیا سارجنت
پانویس
- ↑ رودگر، فمینیسم: تاریخچه، نظریات، گرایش‌ها، نقد، 1388ش، ص 95
- ↑ بیسلی، درآمدی بر نظریه فمینیستی چیستی فمینیسم، 1385ش، ص 100
- ↑ چراغی کوتیانی، خانواده، اسلام و فمینیسم، 1388ش، ص 57
- ↑ بیسلی، درآمدی بر نظریه فمینیستی چیستی فمینیسم، 1385ش، ص 101
- ↑ بیسلی، درآمدی بر نظریه فمینیستی چیستی فمینیسم، 1385ش، ص 102
- ↑ رودگر، فمینیسم: تاریخچه، نظریات، گرایش‌ها، نقد، 1388ش، ص 97
- ↑ رکنی لموکی، «بنیادهای فمینیسم، چالش های پیش رو»، 1385ش، ش 20
منابع
- رکنی لموکی، محمدتقی، بنیادهای فمینیسم، چالش‌های پیش رو، مربیان، شماره 20، تابستان 1385ش.
- رودگر، نرجس، فمینیسم؛ تاریخچه، نظریات، گرایش‌ها، نقد، قم، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، چاپ دوم، تابستان 1394ش.
- بیسلی، کریس، چیستی فمینیسم، ترجمه زمردی، محمد‌رضا، تهران، روشنگران، چاپ اول، 1385ش.
- چراغی کوتیانی، اسماعیل، خانواده، اسلام و فمینیسم: تبیین رویکرد اسلام و فمینیسم به کارکردهای خانواده، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388ش.