لیلا احمد
 | |
| اطلاعات شخصی | |
|---|---|
| زاده | 1940، بعلبک مصر |
| مکتب | فمنیست اسلامی |
| محل سکونت | آمریکا |
| خدمات | |
| دین | اسلام |
| تحصیلات | دکترا |
| محل تحصیل | دانشگاه کمبریج |
| شغل | استاد بخش مطالعات زنان و مذاهب دانشگاه هاروارد |
لیلا احمد؛ دانشمندمصری - آمریکایی مسلمان، استاد دانشگاه هاروارد.
لیلا احمد در سال ۱۹۹۲م کتاب «زنان و جنسیت در اسلام» را منتشر کرد که به عنوان یک تحلیل تاریخی در موقعیت زنان در جوامع مسلمان عرب محسوب می‌شود. او اولین پروفسور مطالعات زنان در مدرسه الاهیات هاروارد در سال ۱۹۹۹م بود. احمد در سال ۲۰۱۳م جایزه دانشگاه لوییس ویل را برای تحلیل "veiling" زنان مسلمان در آمریکا دریافت کرد که در آن او انتقادات خود از حجاب را به نفع این دیدگاه توصیف کرد که حجاب زمانی که به صورت داوطلبانه انتخاب شد، یک عمل پیشرو و فمینیستی است. به این ترتیب، او اکنون از زنان مسلمانی که برای حجاب به عنوان نماد و فمینیسم استفاده می‌کنند، حمایت می‌کند، هر چند خود احمد "veiling" را تمرین نمی‌کند و به حجاب اعتقادی ندارد.
زندگی‌نامه
لیلا احمد در سال ۱۹۴۰م در منطقه بعلبک از قاهره در خانواده‌ای از طبقه متوسط مصر متولد شد. اولین مواجهه‌های او با اسلام، -دینی که بعدها بر روی زندگی او تأثیر بسیاری گذاشت-، توسط مادر و مادربزرگ او صورت گرفت. از همان ابتدا او رابطه منحصر به فرد زنان با اسلام را آموخت. او آموخت که دین اسلام به عنوان دینی که می‌توان بر اساس آن زندگی را بنا کرد، به همان اندازهٔ اسلام رسمی، مهم و عمیق است. انقلاب 1952 مصر تاثیرات شگرفی بر زندگی احمد گذاشت.[۱]
در انقلابِ سال ۱۹۵۲ جمال عبدالناصر به قدرت رسید. در آن زمان مصر دوران ملی گرایی اعراب را آغاز می‌کرد. برای لیلا احمِد این واقعه به معنای آشفتگی در زندگی خانوادگی‌اش بود. پدرش به دلیل مخالفت با پروژهٔ سد عظیم عبدالناصر شغل خود را از دست داد. پدر احمد که یک مهندس شهری کارآزموده بود این پروژه را یک فعالیت سیاسی کوته بینانه دید که ناسیونالیسم را رواج می‌داد. در نتیجه مخالفت او نوعی خیانت محسوب شد. این امر آزار و اذیت دولت نسبت به خانواده او را درپی داشت. از این رهگذر آزادیِ احمد برای حضور در دانشگاه‌های خارج از کشور تحت تأثیر قرار گرفت.[۲]
انقلاب همچنین او را مجبور به ارزیابی مجدد هویت خود کرد. او اکنون درباره دوستان یهودی و مذهبی خود که حالا بخشی از پروژه ملی گرایی اعراب شده بودند مشکوک بود. آنها همچنین از سوی غربی‌ها به عنوان “دیگری” تلقی می‌شدند. مثال بسیار خشن “دیگری بودن” آنها زمانی بود که معلم فلسطینی او به این دلیل که او خود را مصری معرفی کرده بود نه عرب، به صورت او سیلی زد.[۳]
لیلا احمد درحالی که هنوز در قاهره بود در مدارس غربی انگلیسی زبان تحصیل کرد و تناقضات عاطفی بسیاری را تحمل کرد. او همچنان که تحصیلات غربی خود را دوست داشت، با نژادپرستی‌ها و کلیشه‌های معلمان خود نیز مواجه بود.او در ۱۹۸۱م دکتری خود را دریافت کرد و پرفسور مطالعات خاور نزدیک در دانشگاه ماسوچوست در آمهرست شد. او در ۱۹۹۹م اولین پروفسور مطالعات دینی زنان در مدرسه الهیات هاروارد شد. جایی که در حال حاضر در آن مشغول تدریس است.[۴]
دیدگاه
اهمیت دیدگاه لیلا احمد به دلیل تجربه زیسته وی در اسلام و غرب می‌باشد. تجربه احمِد بعد از عبور از مرزهای اجتماعی و فرهنگی تأثیر زیادی بر روی کار او داشته است. او هم فرهنگ غربی را تجربه کرده بود و هم فرهنگ عربی را. هم اسلام شخصیِ “به زندگی درآمده” که مادرش به او آموخته بود را تجربه کرد و هم اسلام آئینی و گاه ظالمانه را که دولت اجرا می‌کرد. او فرصت‌های آموزشی که تحت تأثیر غربی‌ها در مصر اجرا شده بود را تجربه کرده بود. اما از نژادپرستی‌های معلمان و همتایان انگلیسی خود نیز رنج برده بود. این تجارب متنوع منجر به ارائه تحلیلی است که حس همزاد پندارانه را در مخاطب تحریک می‌کند و مخاطب را مجبور به همراهی با تحلیل‌های ارائه شده در نوشته‌های خود کرده است.[۵]
لیلااحمد اعمال ظالمانه که زنان در خاور میانه در معرض آن هستند،را از رواج تفاسیر پدرسالارانه از اسلام به جای خود اسلام ناشی می‌داند. او ادعا می‌کند که همانطور که اسلام تکامل‌یافته است، دو صدای متفاوت در دین پدیدار شده است: یک ساختار اخلاقی که از برابری معنوی همه انسان‌ها حمایت می‌کند؛ یک ساختار سلسله مراتبی به عنوان اساس روابط مذکر / مونث؛ یک سلسله‌مراتب جنسیتی لیلا احمد معتقد است که با آمدن اسلام مقداری حقوق به زنان داده شد ولی اندک اندک این حقوق سلب شد. لیلا احمد گرچه قائل به این است که وضعیت فعلی زنان و جنسیت در جهان اسلام به شدت متاثر از مسائل فرهنگی، تاریخی و تمدنی بوده و همه چیز را نمی‌شود روی متون دینی بار کرد اما مثل نویسندگان دیگر مدعی نیست که متن اصلی یعنی قرآن و سیره پیامبر لزوما به دنبال عدالت جنسیتی هستند. لیلا احمد مدعی است که در قرآن یک نگاه اخلاقی متعالی وجود دارد که این نگاه اخلاقی به شدت شأنیت و جایگاه زنان را بالا می‌برد و برای زنان حقوق جدی و مطلوبی قائل است ولی این قضیه در نگاه حقوقی این دیانت است و در ساختار فقهی این موضوع دیده نمی‌شود. لیلا احمد تلاش دارد که یک تحلیل کلی از تاریخ جامعه اسلامی ارائه دهد ولی مدعی نیست که این کار را در همه مذاهب اسلامی انجام داده است.[۶]
آقای بدره در روش‌شناسی لیلا احمد به عنوان یک تاریخ‌پژوه می‌گوید: اهتمام او در مهم‌ترین کتابش در زمینه اسلام و جنسیت؛ ریشه‌های تاریخی جدال امروزی، بازکاوی تصورات و نهادهای اجتماعی- حقوقی جنسیتی در جوامع اسلامی در تاریخ و یافتن ریشه‌های این تصورات و نهادها در جوامع و تمدن‌های عربی، ایرانی، بیزانسی، رمی، یونانی، آشوری و... است.
لیلا احمد چون ساختار فقهی شکل‌گرفته در زمینه جنسیت در تمدن اسلامی را متأثر از سنت‌های اجتماعی پیشااسلامی موجود در قلمروهای مفتوحه و گفتمان‌های غالب جنسیتی آنها می‌داند، دل‌مشغول کاوش شباهت‌های موجود میان نهادهای حقوقی جنسیتی آن جوامع با نهادهای حقوقی بسط‌یافته در فقه اسلامی است. بنابراین شاید بتوان مهم‌ترین رهاورد روش‌شناختی لیلا احمد برای فمینیسم اسلامی را بازکاوی تصورات و نهادهای اجتماعی- حقوقی جنسیتی اسلامی در تاریخ دانست؛ چراکه این کار می‌تواند ساخت و تکون فقه و به‌طورکلی معرفت اسلامی در همه ساحت‌هایش را در بستر تاریخی- تمدنی‌اش قرار بدهد و تأثرات جدی‌اش از این جوامع و تمدن‌ها را بکاود.
عنصر مهم و مؤثر دیگری که در کار لیلا احمد حضور دارد تمییز او میان اسلام اخلاقی که به لحاظ جنسیتی برابری‌طلبانه است، و اسلام پدرسالارانه است. احمد نیز مانند مرنیسی، گرچه از «اسلام چه کرد» و «اسلام چه نکرد» به شکلی منفی و ملامت‌گرانه صحبت می‌کند، ولی علاقه‌ای به تمییز بازنمایی‌ها و تفسیرهای صورت‌گرفته از اسلام با خود اسلام ندارد.[۷]
احمد، تاریخ‌نگاری اسلامی را نقد می‌کند و می‌گوید "تمدن اسلامی نیز تاریخ را به نحوی پردازش کرد که دوره پیش از اسلام عصر جاهلیت و اسلام به عنوان تنها منبع آن‌چه تمدن محسوب می‌شد، به حساب آید. بدیهی است که چنین پردازشی از نظر ایدئولوژیکی مفید فایده بود و سوای موارد دیگر این واقعیت را پنهان می‌کرد که وضع زنان در برخی فرهنگ‌های خاورمیانه پیش از ظهور اسلام در مقایسه با بعد از آن به طور قابل توجهی بهتر بود". احمد از هر فرصت و سرنخی برای خوب نشان‌دادن مقام و آزادی زن در میان عرب جاهلی استفاده می‌کند و ارجاعات‌اش نیز به نویسندگان همین تمدن اسلامی مانند ابن‌سعد نویسنده الطبقات الکبری، ابوالفرج اصفهانی صاحب الاغانی و مستشرقینی است که احتمالاً اصل منابع‌شان در تاریخ‌نویسی از عرب و اسلام، همین منابع است.[۸]
آقای بدره یکی از اشکالات کار لیلا احمد را آن دانست که تصویری جامع از زن جاهلی و تحولاتی که اسلام درباره او رقم زد نشان نمی‌دهد؛ تصویر جامعی که به دور از برداشت‌های گزینشی و تفسیرهای تحکمی از برخی نقل‌های تاریخی، می‌تواند مبنای استوارتری برای فهم جنسیت در جهان‌بینی اسلامی فراهم کند.[۹]
آثار
- ادوارد لِین: مطالعۀ زندگی و کار او و اندیشه‌های انگلیسیان دربارۀ خاورمیانه در قرن ۱۹ (۱۹۷۸)[۱۰]
- زنان و جنسیت در اسلام: ریشه‌های تاریخی جدال امروزی (۱۹۹۲)[۱۱]
- عبور از مرز: از قاهره به امریکا (سفر یک زن) (۱۹۹۹)[۱۲]
- انقلاب آرام: تجدید حیات حجاب از خاومیانه تا امریکا (۲۰۱۱)[۱۳]
جوایز
لیلا احمد در ۲۰۱۳ جایزۀ دانشگاه لوئیزویل گرامایر را به خاطر کتاب اخیرش، انقلاب آرام، دریافت کرد.[۱۴]
پانویس
- ↑ « لیلا احمِد؛ تحلیلی منسجم از زن در اسلام»، دین آنلاین
- ↑ «لیلا احمِد؛ تحلیلی منسجم از زن در اسلام»، دین آنلاین
- ↑ «لیلا احمِد؛ تحلیلی منسجم از زن در اسلام»، دین آنلاین
- ↑ «Leila Ahmed»، در ویکی پدیا انگلیسی
- ↑ «لیلا احمِد؛ تحلیلی منسجم از زن در اسلام»، دین آنلاین
- ↑ دکتر محسن بدره، «الهام بخشی‌های کتاب لیلا احمد از نظر روش‌شناختی»، رادیو گفتگو
- ↑ «نشست علمی با موضوع «تطور روش شناسی تفسیری فمینیسم اسلامی»، پژوهشکده زن و خانواده
- ↑ «نشست علمی با موضوع «تطور روش شناسی تفسیری فمینیسم اسلامی»، پژوهشکده زن و خانواده
- ↑ «نشست علمی با موضوع «تطور روش شناسی تفسیری فمینیسم اسلامی»، پژوهشکده زن و خانواده
- ↑ «گفت و گو با پروفسور لیلا احمد»، زنان امروز
- ↑ «گفت و گو با پروفسور لیلا احمد»، زنان امروز
- ↑ «گفت و گو با پروفسور لیلا احمد»، زنان امروز
- ↑ «گفت و گو با پروفسور لیلا احمد»، زنان امروز
- ↑ «گفت و گو با پروفسور لیلا احمد»، زنان امروز
منابع
- ، گفت و گو با پروفسور لیلا احمد،زنان امروز، تاریخ درج مطلب:26 بهمن 1397، تاریخ بازدید:30 بهمن 1401ش.
- « نشست علمی با موضوع «تطور روش شناسی تفسیری فمینیسم اسلامی»، پژوهشکده زن و خانواده،تاریخ بازدید:30 بهمن 1401ش.
- دکتر محسن بدره، الهام بخشی‌های کتاب لیلا احمد از نظر روش‌شناختی، رادیو گفتگو،تاریخ درج مطلب:10 دی 1398، تاریخ بازدید:30 بهمن 1401ش.
- « لیلا احمِد؛ تحلیلی منسجم از زن در اسلام»،دین آنلاین، تاریخ درج مطلب: 22 شهریور 1399ش، تاریخ بازدید:30 بهمن 1401ش.
- «Leila Ahmed»، در ویکی پدیا انگلیسی، تاریخ بازدید:30 بهمن 1401ش.