مدگرایی

مدگرایی؛ پیروی از شیوه‌های موقت و جدید در شئون مختلف زندگی.

مد به روش‌های جدید و متداول در جامعه گفته می‌شود که سبک زندگی مردم را تحت تأثیر قرار می‌دهد. پیروی از مد بدون آگاهی از ماهیت آن، فرد را با چالش‌هایی مانند اسراف، اضطراب، تزلزل در اعتقادات دینی و نارضایتی از زندگی روبرو می‌کند. عواملی مانند میل به خودنمایی و تشخص‌طلبی و نیز تبلیغات رسانه‌های جمعی و گسترش فرهنگ غربی، به مدگرایی دامن می‌زند.

مفهوم‌شناسی

مُد به‌معنی سلیقه، باب روز، آیین و امر متداول، در اصطلاح به شیوه‌های موقت رایج در جامعه گفته می‌شود که عده‌ای یا عموم جامعه در پوشاک، رفتار، گفتار، خانه، افکار و ارزش‌ها از آن پیروی می‌کنند. مد، به سرعت فراگیر شده و سپس افول می‌کند و جای خود را به الگوی جدیدتری می‌دهد. مد و مدگرایی در همه‌ی جوامع و فرهنگ‌ها وجود دارد و باعث تغییرات مثبت یا منفی فردی و اجتماعی می‌شود.

مدگرایی در اسلام

در آموزه‌های اسلامی بر حفظ آراستگی ظاهری تأکید شده و قرآن، مومنان را به استفاده از زینت‌های الهی دعوت می‌کند. در روایات اسلامی، خودآرایی از راه حلال، نشانۀ مؤمن معرفی شده است. استفاده از عطر و لباس‌های رنگ روشن از مصادیق خودآرایی در روایات است. برخی شاخص‌های شیک‌پوشی و آراستگی در آموزه‌های اسلام عبارت است از:

1. توجه به اقتضائات فرهنگی و اقتصادی جامعه؛

2. محدودیت آراستگی زن به کانون خانواده و جمع‌های زنانه؛

3. آشکار کردن نعمت‌های الهی و دوری از فقرنمایی؛

4. رعایت نظافت و پاکیزگی؛

5. پرهیز از تشبه به کفار؛

6. رعایت حیا و عفت در پوشش و رفتار؛

7. پرهیز از فخرفروشی و خودنمایی.

عوامل مؤثر بر مدگرایی

تشخص‌طلبی: یکی از علت‌های مدگرایی در زنان و مردان میل به برتر و متمایز بودن از دیگران است. فرد مدگرا تلاش می‌کند شخصیت ویژه‌ای از خود به نمایش بگذارد. با توجه به ویژگی‌های روحی و عاطفی زنان، تمایل به جلوه‌گری و نوگرایی به‌وسیلۀ مد در آنان بیش‌تر است.

چشم و هم‌چشمی: حس رقابت در زنان باعث به‌وجود آمدن چشم و هم‌چشمی در میان آنان می‌شود. البته رقابت در مردان نیز وجود دارد اما نمود بیرونی آن در زنان بیش‌تر است.

رفاه اقتصادی: طبقات مرفه جامعه برای کسب منزلت اجتماعی و بازتولید جایگاه خود همواره مدهای جدید را به نمایش می‌گذارند. امروزه به‌دلیل گسترش رسانه‌ها مدگرایی در میان طبقات ضعیف و متوسط هم رواج پیدا کرده است.

کم‌رنگ‌شدن دین‌داری: اعتقادات دینی قدرت خویشتن‌داری فرد را افزایش می‌دهد. به‌همین دلیل مدگرایی در افراد دین‌دار کمرنگ‌تر است.

رسانه‌های جمعی: بر اساس بررسی‌ها و پژوهش‌های صورت‌گرفته، رسانه‌های جمعی مثل تلویزیون، ماهواره، مجلات و شبکه‌های اجتماعی احساس نیاز کاذب در مخاطبان خود ایجاد کرده و آن‌ها را به مصرف کالاهای غیرضروری ترغیب می‌کنند. تغییر ذائقۀ فرهنگی گاهی تا مرز خودباختگی فرهنگی پیش می‌رود و مادی‌گرایی و لذت‌جویی، جایگزین ارزش‌های فرهنگی می‌شود. در فرهنگ غربی، زن مهم‌ترین وسیله برای نمایش کالاهای مصرفی و انواع مد پوشاک، آرایش و حتی نحوۀ ژست گرفتن و صحبت کردن است.

پیامدهای مدگرایی افراطی

از بین رفتن ارزش‌های انسانی: گرایش افراطی به مد و تنوع‌طلبی، فرد را از توجه به روح و ارزش‌های انسانی مانند قناعت و عفت بازمی‌دارد. زیاده‌روی در مدگرایی به‌ویژه در زمینۀ پوشش و خودآرایی، ارزش‌های انسانی را تباه می‌کند.

اضطراب: از آن‌جا که مد هر روز در حال تغییر است و درصد کمی از افراد جامعه تمکن مالی لازم برای همراه شدن با آن را دارند، طبقات ضعیف و متوسط برای تأمین مالی مد، دچار اضطراب و نگرانی هستند. به علاوه اموری مانند زیبایی و جوانی قابل بازگرداندن نیست. از همه مهم‌تر اینکه فرد مدگرا به‌جای تکیه بر اعتقاد و ارزش‌های خود همیشه نگران است که آیا توانسته است توجه و خوشنودی دیگران را کسب کند یا خیر؟ و به‌همین جهت همواره دچار تشویش و اضطراب است.

اسراف: افرادی که دچار مدگرایی افراطی شده‌اند بدون توجه به نیازهای واقعی خود در زندگی به دنبال خرید لوازم جدیدتر هستند و به اقتصاد خانواده و جامعه لطمه وارد می‌کنند. تزلزل در اعتقادات: گرایش به مد، اصول و ارزش‌های دینی را کم‌رنگ کرده و میل به مادیگری را در انسان افزابش می‌دهد.

بلوغ زودرس جنسی: رواج مدهای غلط و مغایر با فرهنگ ملی و دینی در جامعه باعث ایجاد فساد در پوشش و رفتارهای جنسی شده و منجر به اختلالات جنسی مثل بلوغ زودرس در نوجوانان می‌شود. دوری از سعادت: مدگرایی افراطی نوعی تقلید مذموم است که مانع معرفت شده و در نهایت انسان را از سعادت بازمی‌دارد.

نارضایتی از زندگی: فرد مدگرا همواره در حال مقایسۀ خود با دیگران است و تلاش می‌کند در پیروی از مد از اطرافیان سبقت بگیرد و در این مبارزه‌ همیشه احساس ناخشنودی و عقب‌ماندگی دارد.

مقابله با مدگرایی افراطی

انسان ذاتاً تنوع و زیبایی را دوست دارد از این رو مدگرایی امری گریزناپذیر است. از منظر سیاست‌گزار فرهنگی، مهم آن است که مد در چهارچوب سازگار با فرهنگ دینی و ملی، جهت‌دهی شود تا هم نیاز زیبایی‌دوستی و تمایلات نوگرایانۀ بشر را تأمین کند و هم به فرهنگ جامعه لطمه وارد نکند. این هدف نیازمند اقدامات زیر دانسته شده است:

• ارائۀ تعریف درست از زیبایی؛
• ارائه و آموزش صحیح شاخص‌ها و اصول آراستگی از منظر دین؛
• تقویت فرهنگ حیا و غیرت در جامعه دینی؛
• معرفی الگوهای مناسب برای نوجوانان و جوانان به‌ویژه در زمینۀ پوشش و آرایش؛
• ارائۀ بینش صحیح از فلسفۀ زندگی و جهان هستی و کمک به درک ارزش‌های حقیقی؛
• افزایش عزت نفس و خویشتن‌داری در فرزندان توسط خانواده؛
• تبیین آثار مثبت پرهیز از مدگرایی؛
• تبیین آثار منفی مدگرایی؛
• شناخت ظرفیت‌های فرهنگی دینی و ملی جامعه و بهره‌برداری از آن برای ارائۀ مدهای بومی؛
• وضع و اجرای قوانین لازم برای مقابله با ترویج فرهنگ بیگانه

منابع

1. آقایی، علی، «جایگاه مد و آراستگی در اسلام»، دوماهنامه پایش سبک زندگی، شماره ۱۸، فروردین ۱۳۹۶ش.
2. آقایی، علی، «راه‌کارها»، دوماهنامه پایش سبک زندگی، شماره ۱۸، فروردین ۱۳۹۶ش.
3. حزباوی، سعیده و دیگران، «واکاوی پیامدهای منفی مدگرایی از منظر گزاره‌های دینی»، پژوهش‌های معاصر در علوم و تحقیقات، سال سوم، شماره ۲۵، ۱۴۰۰ش.
4. رحیمی نراقی، حسین و دیگران، «مدگرایی به‌عنوان یکی از پیامدهای سبک زندگی غربی و آنتولوژی آن با اندیشۀ توریستین وبلن»، الهیات و معارف اسلامی، سال دوم، شماره اول، بهار و تابستان ۱۳۹۹ش.
5. رفعت‌جاه، مریم، «هویت انسانی زن در چالش مد و آرایش»، فصلنامۀ شورای فرهنگی-اجتماعی زنان، سال دهم، شماره ۳۸، زمستان ۱۳۸۶ش. مداحی، جواد و قبادی، علیرضا، «مدگرایی و جوانان: مسئله اجتماعی در حال ظهور»، پژوهش مسائل اجتماعی ایران، شماره یکم، پاییز ۱۴۰۰ش.
6. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وبسایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.