مهریه

فلسفه مهریه

مهریه نتیجه تدبیر ماهرانه‌ای است که در خلقت برای تعدیل روابط زن و مرد و پیوند میان آن دو به‌کار گرفته شده است. نقش هر یک از زن و مرد در عشق مغایر نقش دیگری است. مرد در غریزه جنسی از زن ناتوان‌تر است و همین به زن فرصت داده که به‌دنبال مرد نرود و زود تسلیم او نشود و مرد را وادار کرده است که به زن اظهار نیاز کند و برای جلب رضای او اقدام کند. یکی از این اقدامات نثار هدیه‌ای به زن به‌عنوان مهریه برای جلب رضای او در ازدواج است. استاد مطهری معتقدند؛ مهریه با حیا و عفاف زن مرتبط است. زن به الهام فطری دریافته است که عزت و احترام او به این است که خود را رایگان در اختیار مرد قرار ندهد. مهریه ابداع اسلام نیست. بلکه یک رسم اجتماعی است که اسلام آن را متعلق به خود زنان درآورد نه پدرانشان. آیه 4 سوره نساء به‌جای مهریه از صدقه یاد شده. صدقه از ماده صدق است و بدان جهت به مهر صدقه گفته می‌شود که نشانه راستین بودن علاقه مرد است و با ملحق شدن ضمیر هنّ به این کلمه مشخص می‌شود که قرآن مهریه را به خود زن تعلق می‌دهد نه پدر و مادر. با کلمه نحله مشخص می‌شود که مهریه هیچ عنوانی جز عنوان تقدیمی و هدیه ندارد. فلسفه مهریه وثیقه مالی نیست بلکه استحکام الفت و علقه زناشویی است. به‌همین دلیل پیامبر به زنان توصیه می‌کنند مهریه‌شان زیاد نباشد.

مهریه در فقه

مهریه مالى است كه در عقد نكاح مرد خود را ملزم به پرداخت آن به زن مى‌‏كند. مهریه اسامى ديگرى مانند صداق، أجر، طول، نحلة، فريضه و حباء دارد. مهرى كه در ضمن عقد يا پس از آن تعيين و تصريح می‌‏شود مهرالمسمى نامیده می‌شود. در برخی موارد مهر خويشاوندان پدرى زوجه كه از حيث نسب و صفت مثل او باشند مانند خواهر تنى براى زن تعيين مى‌‏شود که به آن مهرالمثل می‌گویند. در فقه شيعه حد اقل و اكثرى ندارد همان اندازه كه قابل تملك باشد و می‌گويند مكروه است كه از مهرالسنة تجاوز كند و آن مبلغى است كه حضرت رسول صداق حضرت فاطمه (ع) كرد كه پانصد درهم معادل 50 دينار است. و در موقعى كه به مهرالمثل مراجعه شود همان پانصد درهم است كه مهرالسنه است. البته مهرالمثل بر حسب اوضاع و احوال شخصى زن معين می‌شود لكن از 500 درهم نبايد تجاوز كند. در مقابل مهرالمسمى يعنى آن مبلغ كه در عقد معين شده است.

مهریه در حقوق

مهریه در مقابل استمتاع نبوده بلكه هديه‌ای‌ست كه از طرف مرد اعطاء می‌شود. و لذا از طرف شارع تأكيد اكيد در تسهيل و منع از سخت‏گيرى در اين خصوص شده است و حتى بتعليم سوره قرآن هم اكتفاء گرديده. بمجرد وقوع عقد زن مستحق مهريه می‌شود ولى استقرار آن موقوف بمواقعه است. پس اگر قبل از دخول مرد فوت شد يا زن را طلاق داد زن مستحق نصف مهريه خواهد بود و اين در صورتى است كه مهر تعيين شده باشد و الا متعه خواهد بود.

مهریه در قرآن

مهریه در قرآن کریم، ابداع و اختراع نشد، بلکه مهریه را به حالت فطری آن برگردانید. قرآن کریم با لطافت و ظرافت بی‌نظیری می‌فرماید:«وَآتُوا النِّسَاءَ صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً»مقصود این است که مهریه زنان به خود آنها تعلق دارد(نه پدران یا برادران آنها)و عطیه و پیشکشی از جانب شما(مردان) به زنان است که باید به خودشان بدهید.قرآن کریم در این جمله کوتاه به سه نکته اساسی اشاره کرده است: اولا با نام «صَدُقه»(به ضم دال) یاد کرده است که نشانه راستین بودن علاقه مرد است. علاوه بر این راغب اصفهانی علت مفتوح گفتن دال در «صَدقه» را نشانه صدق ایمان دانسته‌است. ثانیا علت ملحق کردن ضمیر «هُن» به این کلمه این است که مهریه به خود زن تعلق دارد نه پدر و مادر او و مهریه مزد بزرگ کردن و شیر دادن و نان دادن به او نیست. ثالثا کلمه «نحلة» تصریح می‌کند که مهریه فقط تقدیم و پیشکش و عطیه و هدیه است.

مهریه‌های عجیب و غریب

در گذشته در بیشتر مراسم خواستگاری خانواده داماد خیلی به بها و نوع مهریه‌ای که تعیین می‌شد اهمیتی نمی‌داد و با تصور این که پس‌دادنی در کار نیست زیر بار هر تعهد سنگینی می‌رفت اما به مرور افزایش آمار طلاق و بی‌ارزش‌ شدن ریال و اصرار بیشتر زنان برای مطالبه حق خود و پیگیری قانونی آن موجب شد تا خانواده داماد برای قبول مهریه پیشنهادی خانواده عروس چرتکه به‌دست باشند و ببینند آیا قادر به زیر بار رفتن چنین تعهدی هستند یا خیر. البته در این میان گاه مهریه عجیب و غریبی هم از آقا دامادها مطالبه می‌شود که گاه خنده‌دار، گاه شوک‌برانگیز و غیرمعقول و گاه قشنگ و پر از معناست؛ ۲ هزار قطعه نبات، ۱۱۰ کیلوگرم گل‌یاس، ۱۰۰ هزار لیتر بنزین، سفر به ۱۲۰ پایتخت جهان، هزار بار سفر به کربلا با پای پیاده، اعضای بدن داماد، دریافت یک و نیم‌ تن گل مریم، ۲ هزاﺭ قطعه شکلات و تهیه یک کتابخانه پر از کتاب‌های فلسفی نمونه‌ای از این نوع مهریه‌هاست که با انگیزه‌های متفاوتی مطالبه می‌شوند. مهریه های عجیب و غریب اما واقعی ، از توپ تنیس تا بال مگس!

منابع

• قرآن کریم.
• سجادى، جعفر فرهنگ معارف اسلامى تهران ‏ كومش1373 ه. ش
• شهید ثانی، شرح لمعه، دارالعلم، بیجا، بیتا.
• جلالى زاده، جلال‏، مبادى و اصطلاحات علم فقه، تهران‏‏، احسان‏، 1387 ه. ش‏
• زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، تهران، ققنوس، 1389.
• مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، صدرا، 1396.
• «مهریه های عجیب و غریب اما واقعی ، از توپ تنیس تا بال مگس!»] صداوسیما، 12 آذر 1401