میرزا فتحعلی آخوند زاده

میرزا فتحعلی آخوند زاده

اطلاعات شخصی
زاده	1228ق / 1812م ، شهر نخو توابع شکّی
محل سکونت	تبریز، اردبیل
سایر مشخصات
زبان	فارسی ، روسی
خدمات
دین	اسلام
معروفترین نظرات	لغو حجاب، و تعدد زوجات
شغل	روزنامه نگاری، مترجمی
حرفه	نمایش نامه نویسی

زندگی نامه

فتحعلی آخوند زاده در یکی از شهرهای آذربایجان کنونی به نام نوخه به دنیا آمد. این شهر تا قبل از جنگ‌های ایران و روسیه یکی از شهرهای ایران بود، اما بعد از بروز جنگ‌های ایران و روسیه و انعقاد قرارداد گلستان، ضمیمه روسیه شد.

او در خانواده ای مرفه زاده شد و پدرش میرزا محمد نقی بن حاجی احمد در جوانی کدخدای قصبه خامنه بود و پس از آن به تجارت پرداخت. پدر و مادر او از یکدیگر طلاق گرفتند و او به همراه مادرش در خانه عموی مادرش اقامت کرد.

تحصیلات

آخوند زاده، ابتدا قرآن را در مکتبخانه روستای مشکین اردبیل آموخت، سپس با استاد روشنکر میرزا شفیع درشهر گنجه آشنا شد و از تصمیمش برای طلبه شدن صرف نظر کرد. او سپس به مدرسه دولتی رفت و روسی را آموزش دید.

او به سبب توانمندی ترجمه در سه زبان فارسی، ترکی و و روسی، نزد حاکم روس در گرجستان مشغول به کار ترجمه شد و در تفلیس که آن روزها مرکز افکار جدید قفقاز بود ، او با روشنفکر مآب ها از اقشار تحصیلکرده، شاعر و نویسنده آشنا شد و آثار جدید نویسندگان روس، ، فرانسه، انگلیس، سویس آشنایی پیدا کرد که موجب گرایش او به روشنفکری شد.

دیدگاه

فتحعلی آخوند زاده، یکی از پیشروان روشنفکری ایرانی است که دچار روشنفکری بیمارگونه است. او تحت تسلط روسیه و حکومت استبدادی آنها به نقد استبداد و ظلم در جامعه ایرانی می پردازد.

آخوندزاده در کنار فعالیت‌های فرهنگی، دارای اندیشه‌های سیاسی خاصی بود که محوریت آن را مسائلی چون تقلید از غرب، سکولاریسم و آزادی غربی تشکیل می‌داد. آخوندزاده دغدغه ایران و علل عقب‌ماندگی ایران را داشت. او معتقد بود که علت عقب‌ماندگی ایرانیان ناآگاهی است، اما تجویز او در مداوای این عقب‌ماندگی، سنخیتی با فرهنگ ایران نداشت. بر این اساس، «در تلقی آخوندزاده عقب‌ماندگی و ضعف جامعه ایران، بیش و پیش از هر چیز، ریشه در دو عامل استبداد سیاسی حکومت و تحجر مذهبی داشت.

او به دلیل تسلط افکار بلشویکی و تزاری، منادى ضدّیت با اسلام بوده است. مهم‌ترین راهبرد او، برای برون‌رفت جامعه ایرانی از پیامدهای زیانبار استبداد سیاسی و استبداد مذهبی، آزاداندیشی مردم بود، بر اساس این تفکر، او یکی از مؤلفه‌های آزاداندیشی را عدم دخالت روحانیون در سیاست و جدایی دین از سیاست می‌دانست. در واقع او به سکولاریسم معتقد بود. آخوند زاده اعتقاد چندانی به دین ندارد و تهمت های بسیاری به پیامبر وارد می کند و ضعف های اعتقادی بسیاری در توحید، نبوت و امامت دارد. به طور کلی در آثار او، اروپا و متفکرانش، معیار پیشرفت است که نیاز است به عملکرد و نظریات موجود در غرب توجه شود.

دیدگاه او در مسائل زنان

آخوندزاده معتقد به آزادی و برابری زن و مرد در همه حقوق اجتماعی بود. و در قالب نمایشنامه و داستان، افکار خود را جمله در موضوع زنان نشر می داد او در نمایش نامه های خود، به مسایل زنان و مشکلات آنان در جامعه مسلمان می پردازد و کوشش زن مدرن را نشان می دهد که از قیود سنتی جامعه رها شده و نقش سازنده ای در جامعه ایفا می کند، در نمایشنامه کمدی «وزیر خان لنکران»، «خرس دزد افکن»، «مرد خسیس» به حق زنان در ازدواج پرداخته است. و در نمایشنامه های «وکلای مرافعه»، «موسی ژردان» به موضوع زنان آزادیخواه توجه کرده است.

«مکتوبات کمال الدوله» مشخص ترین اثر روشنفکری او در موضوع زنان است. که در این اثر به مخالفت با حجاب می پردازد زیرا معتقد است با نزول آیه حجاب نصف جمعیت بشر به حبس ابدی دچار شده اند، و به واسطه حجاب، جامعه اسلامی از «بدبخت ترین کل ملل روی زمین» شده است. و زنان به واسطه حجاب از آزادی و آموزش علوم، فنون، و صنایع محروم شده اند و دچار انواع مرض ها شده اند.

فتحعلی آخوند زاده به دنبال لغو تعدد زوجات است زیرا معتقد است، تعدد زوجات موجب رابطه مالک و مملوک در زن و شوهر می شود و این رابطه خلاف عدالت و مساوات است ، همچنین در نگاه او تعدد زوجات موجب، اختلاف خواهران و برادران، محرومیت زن از عشق همسر، ظلم به زن می شود و خلاف برابری است. او از دولت اسلامی و علما می خواهد قانون تعدد زوجات و حجاب لغو شود.

به طور کلی آخوند زاده خواستار پروتستانیزم دینی، برای تغییر وضعیت زنان است. و اسماعیلیه را در پروتستانیزم اسلامی به خصوص در موضوع زنان موفق می داند. و توصیه می کند سایرین باید به دنبال تفکر روشنفکرانه آن ها باشند.آخوندزاده ر در مورد، اصطلاح «پروتستانیسم»می‌نویسد: «پروتستانیسم عبارت از مذهبی است که حقوق الله و تکالیف عباده الله جمیعاً ساقط بوده و فقط حقوق الناس باقی بماند. ابتدا ایجاد این نوع مذهب در میان ملت اسلام به اهتمام «علی ذکره السلام اسماعیلی» وقوع یافت». باید توجه داشت معنایی که آخوندزاده از این واژه ارائه می‌دهد با آنچه در غرب از آن یاد می‌شد، ناسازگاری آشکاری داشت. او می‌پنداشت که پروتستانیسم به معنای نابودی عقاید دینی است و در همین راستا به تفسیر آن پرداخت و به شدت به باورها و عقاید دینی تاخت.

او حتی به تفکرات باب در موضوع زنان هم اشاره می کند که معتقد به آزادی تعلیم و تربیت زنان و برابری هست. آخوند زاده هم معتقد به برابری زن و مرد در تعلیم و تربیت بود، که اجبار در آموزش را لازم می دانست. و سخت بودن الفبای فارسی را ، یکی از موانع تحصیل سواد زنان است

آثار

• تمثیلات یا شش نمایشنامه کمدی
• حکایت یوسف شاه یا ستارگان فریب خورده (داستان)
• مکتوبات کمال الدوله که بعدها سه مکتوب نام گرفت
• رساله ایراد
• انتقاد بر مثنوی معنوی
• عقاید بابیه
• درباره نظم و نثر
• الف باء جدید

منابع

• سایت خامنه‌ای
• موسسه مطالعات تاریخ معاصر
• مقاله زن در اندیشه میرزا فتحعلی آخوند زاده، (1227-1295ق/ 18121878م)، فاطمه اروجی، ایران نامک،ش 6
• اندیشه های میرزا فتحعلی آخوند زاده، فریدون آدمیت، انتشارات سهامی خوارزمی، چاپ اول، تیرماه1349
• مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی