طلاق در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

از بین آیات متعدد، آیه «الطَّلَاقُ مَرَّتَانِ» <ref>سوره البقره، آیه229</ref> به آیه [[طلاق]] مشهور است. برخی از تازه مسلمان‌ها، به پیروی از قانون جاهلیت از قانون عده و رجوع در آیه سوءاستفاده کرده و [[همسر]] خود را آزار و اذیت می‌کردند و مکرر همسر خود را طلاق می‌دادند و سپس رجوع می‌کردند. خداوند با نزول آیه فوق از این عمل زشت و ناجوانمردانه جلوگیری کرد و طلاق رجعی( طلاقی که رجوع و بازگشت دارد)را دو مرتبه می‌داند.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج2، ص167</ref> در چنین شرایطی اگر [[مرد]] بخواهد برای بار سوم طلاق دهد، دیگر حق رجوع ندارد.<ref>طیب، عبدالحسین،اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج2، ص459</ref>

رعایت عده [[طلاق]]، وسیله‌ای برای حفظ نسل و صلح و سازش است. از آن‌جا که عده، ضامن حقوق خانواده است و وظیفه حفظ نسل‌ها را بر عهده دارد لازم است [[زن]] [[مطلقه]] به اندازه سه پاکی در عده صبر کند تا سلامت انساب تضمین شده و اخلاط نطفه‌ها صورت نپذیرد.<ref> مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج2، ص104.</ref>  

عده عبارت است از این‌که [[زن]] در آن مدت از [[ازدواج]] خودداری کند تا آن مدت تمام شود.<ref> طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج19، ص312.</ref>  زن مطلقه در زمان عده به هیچ [[مردی]] نباید تمکین کند و با کسی ازدواج نکند.<ref> طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن،ج2، ص230.</ref> خداوند خطاب به [[زنان]] [[مطلقه]] فرموده است: «و الْمُطَلَّقَاتُ‌ يَتَرَبَّصْنَ‌ بِأَنْفُسِهِنَ‌ ثَلاَثَةَ قُرُوءٍ» <ref>سوره البقره، آیه228</ref>؛ زنان باید تا سه بار پاکی، از ازدواج خودداری کنند. خداوند در این آیه شریفه مدت عده را سه بار پاکی از حیض( ثلاثه قروء) قرار داده است که زنان در این مدت نباید ازدواج کنند. <ref>طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج2، 230.</ref>

از طرفی [[مردان]] هم باید حساب دقیق عده را داشته باشند:«یا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَأَحْصُوا الْعِدَّةَ»<ref>سوره الطلاق، آیه1</ref> ؛ مراد از [[طلاق]] دادن برای عده، طلاق دادن برای زمان عده است. معیار عده، شمارش دقیق عدد حیض و پاک شدن [[زن]] است. در زمان عده زن حق [[نفقه]] و سکنی دارد و [[همسرش]] باید مخارجش را بدهد و نمی‌تواند او را از منزل بیرون کند. حق [[شوهر]] هم رجوع به طلاق و از سرگیری زندگی مشترک است. <ref> طباطبایی، محمد حسین، المیزان، ج19، ص312.</ref>

توصيه قرآن براي ادامه زندگي مشترك به [[همسر]] سابق است. رجوع [[مرد]] به [[زن]] به‌قصد اصلاح مشكلات، موجب نجات خانواده و بهبود روابط مي‌شود. <ref>آلوسي، شهاب الدین، روح المعاني، ج1، ص528.</ref> خداوند در قرآن می‌فرماید:« بُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِي ذَلِكَ إِنْ أَرَادُوا إِصْلَاحًا» <ref>سوره البقره، آیه228</ref> ؛ آیه می‌خواهد بفهماند اگر [[زنان]] [[مطلقه]] قصد اصلاح دارند شوهرانشان به آن‌ها سزاوارترند. این سزاواری به این است که [[شوهر]] در ایام عده بدون عقد مجدد می‌تواند  به عقد اولش برگردد و آن زن را دوباره همسر خود کند.<ref> طباطبايي، محمد حسین، الميزان في تفسير القرآن، ج2، ص230</ref> سزاوارتر بودن شوهر با مبالغه‌آميز بودن كلمه «أحق» نشان‌دهنده ميزان محبوبيت اين عمل نزد خداوند است. البته احق بودن زوج در رجوع به زن فقط قبل از رسيدن به انتهاي زمان عده مي‌باشد و پس از آن، زن مطلقه در انتخاب  همسر مناسب خود اصلح است.

<ref>آلوسي، شهاب الدین، روح المعاني، ج1، ص528.</ref>

بر اساس آیه « لَا يَحِلُّ لَهُنَّ أَنْ يَكْتُمْنَ مَا خَلَقَ اللَّهُ فِي أَرْحَامِهِنَّ إِنْ كُنَّ يُؤْمِنَّ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ» <refسوره البقره، آیه228></ref>، [[زن]] [[مطلقه]] باید حیض یا  بارداری خود را کتمان نکند ودر صورت بارداری [[مرد]] را از وجود فرزندش آگاه سازد. به دلیل اهمیت این موضوع آیه مقید به‌ایمان به خدا و روز جزا شده است و [[زنان]] را تشویق به اطاعت می‌کند. <ref> طباطبايي، محمد حسین، الميزان في تفسير القرآن، ج2، ص230.</ref> ارحامهن به نظر بسیاری از مفسرین دو معنا می‌تواند داشته باشد: فرزند و عادت ماهیانه. زیرا خداوند هر دو را در رحم زن آفریده است. پس نباید زن حمل خود را مخفی کند و بگوید به عادت ماهانه مبتلا می‌شود تا مدت عده( در زن باردار تا زمان وضع حمل است) را کاهش دهد و درمورد عادت ماهانه چه از آغاز و چه از پایان خلاف گویی کند.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج2،ص155</ref>

اسلام در صورت بروز اختلاف زوجین سفارش به‌صلح می‌کند. قرآن می‌فرماید: «فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَنْ يُصْلِحَا بَيْنَهُمَا صُلْحًا وَالصُّلْحُ خَيْرٌ» <ref>. سوره نساء، آیه128</ref>؛ در این آیه به [[زنان]] سفارش می‌كند در صورت بروز مشكل در زندگي به راه صلح و سازش درآیند که صلح به‌هر حال بهتر است.<ref>آلوسی، شهاب الدین، روح المعانی، ج1، ص528.</ref>

توصیه قرآن به [[مردان]] پرداخت هدیه به [[زوجه]] است . خداوند می‌فرماید: «وَمَتِّعُوهُنَّ عَلَى الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَعَلَى الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتَاعًا بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُحْسِنِينَ»<ref> سوره البقره، آیه 236</ref>؛  هدیه دادن به زوجه در صورت تعیین نشدن [[مهریه]] حین عقد و آمیزش نداشتن واجب است و میزان پرداخت آن  بستگی به قدرت توانایی [[شوهر]] دارد و باید متناسب با شئون [[زن]] باشد.<ref> مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج2، ص200.</ref>  کلمه «معروف» نشان دهنده مراعات نمودن مسائل عرفی و اجتماعی در هدیه دادن است.<ref> قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج1، ص370.</ref>  این حکم در آیه «فَمَتِّعُوهُنَّ وَسَرِّحُوهُنَّ سَرَاحًا جَمِيلًا» <ref>سوره الاحزاب، آیه49.</ref> نیز به آن اشاره شده است و مردان را موظف به پرداخت هدیه و رها کردن زن بدون خشونت می‌نماید.<ref> قرشی بنابی، علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ج1، ص378.</ref>

بر اساس آیه قرآن «لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُيُوتِهِنَّ وَلَا يَخْرُجْنَ إِلَّا أَنْ يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ» <ref> سوره الطلاق، آیه1</ref> دستور به اخراج نکردن [[زن]] [[مطلقه]] از منزل مشترک و بیرون نرفتن [[زنان]] می‌کند. علل تشریع این حکم اسلامی؛ حفظ احترام زن، ایجاد زمینه برای انصراف از [[طلاق]] و تحکیم پیوند [[زناشویی]] است. گرچه بسیاری به این حکم نیستند ولی پشت پا زدن به این حکم اسلامی موجب جدایی دائم می‌شود. درحالی که اگر این حکم اجرا بشود غالبا به آشتی و صلح منجر می‌شود.<ref> مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج24، ص222.</ref>  مگر در موارد خاصی نظیر زنا یا آزار اهل خانه از سوی زن که ادامه حضور زن باعث مشکلات بیش‌تر می‌شود. در چنین صورتی مجوز اخراج زن مطلقه داده شده است. <ref> قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج10، ص95.</ref>

مخاطب نگه‌داری حساب عده، [[مردان]] هستند. زیرا آن‌ها تامین [[نفقه]] و مسکن را بر‌عهده دارند و حق رجوع نیز از آن آنان است. البته [[زنان]] نیز برای تعیین تکلیف خود باید حساب عده را داشته باشند.<ref> مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج24، ص221.</ref>  فلسفه شمارش عده به‌جهت نگه‌داری [[زن]] است. <ref>طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج19، ص312.</ref>

تسریح به احسان و امساک به معروف برای زمان رجوع است. مراد از امساک به معروف در آیه «الطَّلَاقُ مَرَّتَانِ فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ»<ref>سوره البقره، آیه229.</ref>  این است که [[زوج]] با رجوع سبب آزار و اذیت [[زن]] نشود. بلکه رجوع باید عاملی برای اصلاح و سازش [[زن]] و [[شوهر]] گردد و هروقت قصد آزار و اذیت زن باشد رجوع حرام است. مقصود از تسریح به احسان این است که جدایی هم باید با احسان توأم باشد و حق زن رعایت شود. نکره بودن معروف و احسان دلالت بر بالاترین حد اعلای آن دارد. پس هم نگه‌داری و هم جدایی باید با روش پسندیده و احسان باشد.<ref> طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج2، ص459.</ref>

آیه «لَا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَأْخُذُوا مِمَّا آتَيْتُمُوهُنَّ شَيْئًا»<ref>سوره البقره، آیه229.</ref>  دلالت بر این مسأله دارد که [[مرد]] حق پس گرفتن [[مهریه]] و چیزهایی که به [[زن]] داده را ندارد مگر در [[طلاق]] خلع که زن از مرد تمکین نکند و تقاضای طلاق کند. البته درصورت عدم سازش و خوف عقلایی از عمل نکردن به تکالیف زناشویی بخشش مهریه و طلاق مانعی ندارد.<ref>طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج2، ص459.</ref>

طبق آیه «أَسْكِنُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ سَكَنْتُمْ مِنْ وُجْدِكُمْ وَلَا تُضَارُّوهُنَّ لِتُضَيِّقُوا عَلَيْهِنَّ  وَإِنْ كُنَّ أُولَاتِ حَمْلٍ فَأَنْفِقُوا عَلَيْهِنَّ حَتَّى يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ  فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَكُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ» <ref>سوره الطلاق، آیه6</ref> تأمین مسکن مناسب، ضررنزدن به [[زن]]، تأمین لباس و [[نفقه]] زن در زمان عده بر عهده [[مرد]] می‌باشد و درصورت بارداری زن پرداخت نفقه تا زمان وضع حمل و پس از آن اجرت شیردهی بر ذمه [[پدر]] می‌باشد. <ref> طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج19، ص532.</ref>

خداوند خطاب به [[زن]] و [[مردی]] که خوف جدایی دارند، توصیه به‌انتخاب یک حکم از خویشاوندان [[مرد]] و یک حکم از خویشاوندان زن می‌نماید: «وَإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَيْنِهِمَا فَابْعَثُوا حَكَمًا مِنْ أَهْلِهِ وَحَكَمًا مِنْ أَهْلِهَا إِنْ يُرِيدَا إِصْلَاحًا يُوَفِّقِ اللَّهُ بَيْنَهُمَا»<ref>سوره النساء، آیه35</ref> صاحب کشاف، «حکم» را فرد مورد اعتماد و دارای نفوذ کلام و منطق نافذ می‌داند که عادلانه داوری کند و قصدش اصلاح زوجین باشد. وی علت حکمیت خویشاوندان را سه عامل می‌داند: با خبر بودن آن‌ها از واقعیات جاری، علاقه به اصلاح به‌واسطه خویشاوندی و آسان‌تر بودن اسرار زوجین نزد خویشاوندان.<ref>زمخشری، محمودبن عمر، الکشاف عن حقائق  التنزیل، ج1، ص508.</ref> رشیدرضا صاحب تفسیر المنار، تشکیل حکمیت را واجب می‌داند و معتقد است حکمیت در میان مسلمین عملا وجود ندارد و طبعا از مزایای آن مردم بهره‌مند نمی‌شوند و مرتب [[طلاق]]‌ها و جدایی‌ها صورت می‌گیرد.<ref>رشیدرضا، محمد، تفسیر المنار، ج5، ص77.</ref>

بنا به آیه«وَأْتَمِرُوا بَيْنَكُمْ بِمَعْرُوفٍ» <ref>سوره الطلاق، آیه6</ref> خطاب به [[زن]] و [[مرد]] [[مطلقه]] توصیه به مشورت در باب نگه‌داری فرزند شده است تا به‌نحوی پسندیده و عادی به توافق برسند به‌طوری‌ که هیچ یک از آن دو و فرزندشان متضرر نشوند.<ref> طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج19، ص317</ref>

انتخاب دو شاهد برای امر [[طلاق]] واجب و ضروری است. بنا به آیه «أَشْهِدُوا ذَوَيْ عَدْلٍ مِنْكُمْ وَأَقِيمُوا الشَّهَادَةَ لِلَّهِ  ذَلِكُمْ يُوعَظُ بِهِ مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ»<ref>سوره الطلاق، آیه2</ref>  خداوند دستور به انتخاب دو [[مرد]] عادل برای شهادت حین طلاق می‌دهد تا اگر در آینده اختلافی روی دهد، هیچ‌یک از طرفین نتوانند واقعیت‌ها را انکار کنند. وظیفه شهود برپاداشتن شهادت برای خداست تا مبادا تمایل قلبی شهود به یکی از طرفین مانع شهادت به‌حق شود.<ref> مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج24، ص234.</ref>

<ref>سوره الطلاق، آیه2-3</ref> صاحب تفسیر نمونه در ذیل آیه می‌نویسد: هرکس از خدا بپرهیزد و گناه نکند خداوند برای او راه نجاتی قرار می‌دهد و مشکلات زندگی او را حل می‌کند و او را از جایی که گمان ندارد روزی می‌دهد.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج24، ص234.</ref>

<ref>سوره البقره، آیه232</ref> دلالت بر این دارد که اولیا و بزرگترهای [[زن]] [[مطلقه]]، نباید مانع صلح و آشتی زن با [[همسر]] سابق شوند. اگر زن راضی به [[ازدواج]] با همسر سابقش بود، بزرگان زن نباید بخاطر خشم و لجاجت و غرض‌ورزی ممانعت از آشتی و صلح کنند. زیرا در آخر آیه این صلح را وسیله طهارت و پاکیزگی دانسته است. <ref>طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج2، ص237.</ref> اضافه «أزواجهن» بجای« أزواجا» نشان دهنده همان [[شوهران]] سابق است. زیرا از عادات غلط جاهلیت عرب این بود که [[زنان]] را به مصلحت سران قبیله یا خانواده از همسر جدا کرده و به هرکس می‌خواستند تزویج می‌کردند و زنان حقی در انتخاب همسر نداشتند.<ref> طالقانی، محمود، پرتوی از قرآن، ج2، ص149.</ref>  

اسلام طرفدار وصل و مخالف فصل است. از نظر اسلام، هراقدامی که سبب تأخیر اقدام [[زوج]] در تصمیم به [[طلاق]] شود، مطلوب و صحیح است. غالب تصمیم‌ها در باب طلاق در اثر یک عصبانیت و اشتباه حاصل می‌شود. از این‌رو جامعه هر اندازه و به‌هر وسیله اقداماتی به عمل آورد که تصمیمات ناشی از عصبانیت و غفلت عملی نشود، پسندیده و مورد قبول اسلام است.<ref> مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، صص390-393-394.</ref>