زن در دوره قاجار: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
زهرا زارعی (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
زهرا زارعی (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
''' | '''زن در دوره قاجار'''؛ تـصویر کلیت‌گرایانه از وضعیت زن در دوران قاجار. | ||
با پردازش اسناد تاریخی و دلایل باقی‌مانده از عصر قاجار می‌توان با نوع درخواست‌ها و نیازهای [[زنان]] این دوران، در زندگی فردی و اجتماعی آنان رمزگشایی کرد. برای این منظور آگاهی از حقوق زنان در مقام [[همسر]] و [[مادر]] راهگشاست. هم‌چنین این که زنان در آن دوران در زمینه‌های اقتصادی از چه فعالیت‌ها و حقوقی برخوردار بودند و نیز در دعاوی و مراجع قضایی چگونه پیگیر درخواست‌هایشان می‌شدند و در چه وضعیت حقوق شهروندی قرار داشتند، تصویری کلیت‌گرایانه از وضعیت زن قاجاری ارائه می‌نماید. | با پردازش اسناد تاریخی و دلایل باقی‌مانده از عصر قاجار می‌توان با نوع درخواست‌ها و نیازهای [[زنان]] این دوران، در زندگی فردی و اجتماعی آنان رمزگشایی کرد. برای این منظور آگاهی از حقوق زنان در مقام [[همسر]] و [[مادر]] راهگشاست. هم‌چنین این که زنان در آن دوران در زمینه‌های اقتصادی از چه فعالیت‌ها و حقوقی برخوردار بودند و نیز در دعاوی و مراجع قضایی چگونه پیگیر درخواست‌هایشان می‌شدند و در چه وضعیت حقوق شهروندی قرار داشتند، تصویری کلیت‌گرایانه از وضعیت زن قاجاری ارائه می‌نماید. | ||
==حقوق زن در مقام زوجه== | ==[[حقوق زن]] در مقام زوجه== | ||
با‌توجه به حقوق زنان شهرنشین در عصر قاجار با بررسی اسناد خانوادگی به‌جای مانده از آن دوران، پژوهشگران دریافتند که می‌توان خوانشی متفاوت از زن ایرانی قاجاری ارائه کرد.<ref> [https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_6086.html باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی، بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، ص51] </ref> مهم‌ترین اسنادی که برای بررسی حقوق زنان، در مقام | با‌توجه به حقوق زنان شهرنشین در عصر قاجار با بررسی اسناد خانوادگی به‌جای مانده از آن دوران، پژوهشگران دریافتند که می‌توان خوانشی متفاوت از زن ایرانی قاجاری ارائه کرد.<ref> [https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_6086.html باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی، بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، ص51] </ref> مهم‌ترین اسنادی که برای بررسی حقوق زنان، در مقام زوجه در زندگی مشترک وجود دارد شامل [[نكاح]] نامه‌ها، [[طلاق]] نامه‌ها، صلح نامه‌ها، عریضه‌ها، و وصیت نامه‌هاست.<ref> [https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_6086.html باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی، بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، ص35] | ||
</ref> | </ref> | ||
===نكاح نامه‌ها=== | ===نكاح نامه‌ها=== | ||
حقوق زنان از میان عقدنامه‌ها را می‌توان در عناوینی مانند: معرفی | حقوق زنان از میان عقدنامه‌ها را می‌توان در عناوینی مانند: معرفی زوج و زوجه، [[مهریه]]، شرایط ضمن عقد یا حاشیه نویسی‌های حقوقی بیان کرد.<ref> | ||
[https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_6086.html باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی، بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، صص36-38] </ref> در قسمت شرایط ضمن عقد یا حاشیه نویسی‌های حقوقی نیز می توان به حق تعیین مکان زندگی، واگذاری حق طلاق و سایر شروطی که در این زمینه وجود دارد اشاره کرد؛ مانند اختیار مکان با زوجه.<ref>[https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_6086.html باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی، بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، صص38-39 ] </ref> | [https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_6086.html باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی، بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، صص36-38] </ref> در قسمت شرایط ضمن عقد یا حاشیه نویسی‌های حقوقی نیز می توان به حق تعیین مکان زندگی، واگذاری حق طلاق و سایر شروطی که در این زمینه وجود دارد اشاره کرد؛ مانند اختیار مکان با زوجه.<ref>[https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_6086.html باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی، بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، صص38-39 ] </ref> | ||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
===صلح نامه‌ها=== | ===صلح نامه‌ها=== | ||
صلح از نظر لغوی به معنی آشتی، سازش و توافق است و در قرآن و سنت نیز عقد صلح به معنای پایان دادن به دعوا استفاده می‌شود. هرچند لزومی ندارد که حتما اختلافی در بین باشد تا از صلح نامه استفاده کرد، بلکه صلح نامه ها و عقد صلح می‌توانند در معامله یا اجاره نیز مورد استفاده قرار گیرند.<ref>رضایی،امید، درآمدی بر اسناد شرعی دوره قاجار، 1390ش، صص176-178</ref> آن قسمت از صلح نامه‌هایی که بخشی از حقوق زنان را در مقام زوجه در زندگی مشترک آشکار می‌کنند در اسناد به جامانده از عهد قاجار دیده می‌شود که نشان می‌دهد زن و | صلح از نظر لغوی به معنی آشتی، سازش و توافق است و در قرآن و سنت نیز عقد صلح به معنای پایان دادن به دعوا استفاده می‌شود. هرچند لزومی ندارد که حتما اختلافی در بین باشد تا از صلح نامه استفاده کرد، بلکه صلح نامه ها و عقد صلح می‌توانند در معامله یا اجاره نیز مورد استفاده قرار گیرند.<ref>رضایی،امید، درآمدی بر اسناد شرعی دوره قاجار، 1390ش، صص176-178</ref> آن قسمت از صلح نامه‌هایی که بخشی از حقوق زنان را در مقام زوجه در زندگی مشترک آشکار می‌کنند در اسناد به جامانده از عهد قاجار دیده می‌شود که نشان می‌دهد زن و مرد در مواردی با‌هم صلح کرده‌اند و در بیش‌تر مواقع بر دو نوع هستند: صلح نامه‌های مربوط به مهریه، صلح نامه‌های مربوط به طلاق و حقوق زنان از نفقه، کسوه، و مخارج زندگی.<ref>[https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_6086.html باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی، بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، ص31 ] | ||
</ref> | </ref> | ||
===عریضه‌ها=== | ===عریضه‌ها=== | ||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
آن‌چه محور موضوعی وصیت نامه‌ها در دوران قاجار بود تقسیم [[ارث]] بود و سهم الارث زنان از میراث مردان (به خصوص شامل زوج و پدر) می‌توانست عاملی برای شکایت رسمی، اعتراض و یا تنظیم کردن مصالحه نامه‌ها باشد. اسنادی که مربوط به ارث در این دوران است را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد: وصیت نامه‌ها که در آن سهم الارث زن به صورت واضح بیان شده بود، عریضه‌ها یا وکالت‌نامه‌های زنان با محوریت تعیین سهم الارث.<ref>[https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_6086.html باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی، بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، ص33 ] </ref> | آن‌چه محور موضوعی وصیت نامه‌ها در دوران قاجار بود تقسیم [[ارث]] بود و سهم الارث زنان از میراث مردان (به خصوص شامل زوج و پدر) می‌توانست عاملی برای شکایت رسمی، اعتراض و یا تنظیم کردن مصالحه نامه‌ها باشد. اسنادی که مربوط به ارث در این دوران است را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد: وصیت نامه‌ها که در آن سهم الارث زن به صورت واضح بیان شده بود، عریضه‌ها یا وکالت‌نامه‌های زنان با محوریت تعیین سهم الارث.<ref>[https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_6086.html باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی، بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، ص33 ] </ref> | ||
==حقوق زن در مقام مادر== | ==حقوق زن در مقام [[مادر]]== | ||
براساس اسناد به‌جا مانده از دوران قاجار، حقوق زنان در مقام مادر را می‌توان به دو دسته اسنادی که ناظر به حق حضانت زنان است و اسناد معطوف به سایر حقوق مادران تقسیم کرد. باور عموم مردم این است که در دوران قاجار، حقوق زن در مقام یک مادر در زمینه [[حضانت]] فرزندانش، در زمان طلاق یا فوت | براساس اسناد به‌جا مانده از دوران قاجار، حقوق زنان در مقام مادر را می‌توان به دو دسته اسنادی که ناظر به حق حضانت زنان است و اسناد معطوف به سایر حقوق مادران تقسیم کرد. باور عموم مردم این است که در دوران قاجار، حقوق زن در مقام یک مادر در زمینه [[حضانت]] فرزندانش، در زمان طلاق یا فوت پدر، مورد توجه قرار نمی‌گرفت؛ درحالی که در چند مورد از اسناد به جا مانده از آن دوران نشان از نام یک زن در حکم قیم فرزند یا فرزندان به چشم می‌خورد. اسنادی نیز به طور صریح از حق حضانت مادر در آن‌ها سخن گفته شده است. هم‌چنین عموم بر این باور هستند که در زمان قاجار، حقی که زنان در آن دوران در مقام مادر داشتند با حقوق طبیعی مادران برابر نبود و آنان تنها نقش بزرگ کردن فرزندان را بر عهده داشتند و با دیگر حقوق خود آشنایی نداشتند؛ درحالی که در اسناد برآمده از عهد قاجار، مادران اختیار اموالشان را داشتند و می‌توانستند درباره اموال و فرزندانشان عمل کنند. هم چنین مادرهایی بوده اند که نقش‌آفرینی‌هایی در مقابل توقیف خانه، ستم ارباب و بردن ناموس [[خانواده]] به دادخواهی دست زده اند.<ref>[https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_6086.html باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی، بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، صص55-36 ] | ||
</ref> | </ref> | ||
==حقوق و فعالیت‌های اقتصادی زنان== | ==حقوق و فعالیت‌های اقتصادی زنان== | ||
| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
گروه اول، خواص، نخبگان و صاحبان مقتدر در عرصه سیاسی و اقتصادی از جمله مادر، دختران و [[همسران]] شاه و نزدیکان دربار است که این دسته با‌تکیه بر دو عامل در اهداف خود پیشرفت‌هایی داشتند: توانایی‌های فردی و طبقه اجتماعی بر آمده از آن، میزان وابستگی و اعتماد شاه به‌هر‌کدام از آنان.<ref> [http://ensani.ir/fa/article/447147/ عطایی آشتیانی، زهره، «کنش‌های معنادار» و «پیامدهای نهان کسب حقوق» زنان قاجاری، 1399ش، ص79] </ref> | گروه اول، خواص، نخبگان و صاحبان مقتدر در عرصه سیاسی و اقتصادی از جمله مادر، دختران و [[همسران]] شاه و نزدیکان دربار است که این دسته با‌تکیه بر دو عامل در اهداف خود پیشرفت‌هایی داشتند: توانایی‌های فردی و طبقه اجتماعی بر آمده از آن، میزان وابستگی و اعتماد شاه به‌هر‌کدام از آنان.<ref> [http://ensani.ir/fa/article/447147/ عطایی آشتیانی، زهره، «کنش‌های معنادار» و «پیامدهای نهان کسب حقوق» زنان قاجاری، 1399ش، ص79] </ref> | ||
گروه دوم؛ عموم زنان بودند که چگونگی زندگی | گروه دوم؛ عموم زنان بودند که چگونگی زندگی خانوادگی و فردی آنان چندان گزارش نشده است ولی در اتفاقات بزرگ اجتماعی از قدرت بالقوه آنان استفاده شده و یا خودشان به سبب آگاه شدن از اوضاع اجتماعی - سیاسی در حیطه قدرت مداخله می‌کردند؛ هر چند که نحوه و شکل اثرگذاری آنان در مقایسه با گروه اول، ماهیتاً تفاوت داشت.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/447147/ عطایی آشتیانی، زهره، «کنش‌های معنادار» و «پیامدهای نهان کسب حقوق» زنان قاجاری، 1399ش، صص80-81 ] </ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||