چشم چرانی

چشم‌چرانی؛ نگاه شهوت‌آلود به دیگران. چشم‌چرانی، از آن دسته اختلال‌های روانشناختی است که پیامها و آسیب‌های فردی و اجتماعیِ گوناگون دارد. چشم‌چرانی در افراد به‌طور معمول، برآمده از عوامل شخصی مانند ضعف یا نداشتن خودکنترلی و یا درست ارضا نشدن نیاز جنسی و همچنین عوامل اجتماعی مانند پوشش نامناسب زنان یا مردان در جامعه است.

مفهوم‌شناسی

چشم‌چرانی که از آن با واژگان خیره‌چشمی، هرزه‌نگاهی و نظربازی نیز یاد می‌شود، به گونه‌ای از نگاه‌کردن یا چشم‌دوختن گفته می‌شود که با لذت جنسی همراه است و هوای نفس را تحریک می‌کند. آن‌چه معمولا از واژه چشم‌چرانی به ذهن متبادر می‌شود، نگاه آلوده است. چنان‌که حافظ می‌گوید:

حافظ

منم که شهره شهرم به عشق ورزیدن

منم که دیده نیالوده‌ام به بد دیدن

سازمان بهداشت جهانی، شاخص‌های این اختلال را بدین شرح تعریف کرده است؛

1. فرد، گرایش دائمی و مکرر برای تماشای بدن یا رابطه جنسی دیگران دارد که معمولا با تحریک جنسی همراه است.
2. فرد، مدام دچار امیال یا تخیلات جنسی عمیق می‌شود؛ که اعمال غیرعادی و رنجش فراوان به دنبال دارد.

مقایسه چشم‌چرانی مردان و زنان

تحقیقات صورت گرفته در انگلستان، حاکی از این است که مردها به‌طور میانگین، 43 دقیقه در روز، مشغول خیره‌شدن به 10 زن مختلف هستند. زن‌ها نیز 20 دقیقه در روز را صرف نگاه‌کردن به 6 مرد مختلف می‌کنند. نتایج یک نظرسنجی بر روی سه هزار نفر در غرب، نشان داد که سوپرمارکت‌ها، مشروب‌فروشی‌ها و کلوپ‌های شبانه، مهم‌ترین فضاهای رخداد چشم‌چرانی است. جذابیت‌هایی که موجب خیره شدن زنان و مردان می‌شود نیز متفاوت است؛ 40 درصد زنان به چشمان مردان و تقریبا همین میزان از مردان به تمام بدن زنان توجه بیشتری دارند. چشم‌چرانی، رنجش خاطر همسران را نیز در پی دارد؛ چشم‌چرانی همسر میان بیش از 30 درصد از افراد مورد مطالعه، موجب مشاجره می‌شود و 10 درصد از این جدال‌ها به طلاق منجر شده است.

چشم‌چرانی از منظر روانشناسی

دوپامین، هورمون موثر بر سیستم عصبی است که کنترل احساسات و سیستم غدد درون‌ریز را برعهده دارد و میزان ترشح آن با افسردگی و اختلالات روانی ارتباط دارد. چشم‌چرانی موجب افزایش ترشح دوپامین و به‌دلیل لذت ناشی از آن، فرد به تکرار آن عمل علاقمند می‌شود و بدین ترتیب چشم‌چرانی به عادت تبدیل شده و بر روان انسان تاثیرات سوء برجای می‌گذارد.

چشم‌چرانی از منظر جامعه‌شناختی

در عرصه تعاملات اجتماعی افراد اغلب تلاش می‌کنند با پرهیز از نگاه مستقیم به یکدیگر به دیگری بفهمانند که برای حریم شخصی او ارزش قائل هستند و رفتارهای شخصی او را زیر نظر نمی‌گیرند. این عمل که توسط گافمن بی‌توجهی مدنی نامیده شد، در تحلیل نگاه افراد به یکدیگر کاربرد فراوانی دارد. چشم‌چرانی، نقض این قرارداد اجتماعی است و رنجش خاطر افراد را در پی دارد. یافته‌های برخی تحقیقات حاکی از آن است که تنها 19 درصد مردان و 9 درصد زنان، از این که کسی به آنها خیره شود، احساس خوشایندی دارند. 16 درصد از دختران از این عمل ناراضی هستند و 20 درصد در برابر نگاه دیگران احساس خجالت می‌کنند.

چشم‌چرانی از منظر آموزه‌های دین

در آموزه‌های اسلام به‌ویژه روایات اهل‌بیت، برای حفظ عفت عمومی و تحکیم بنیان خانواده، به دوری از نگاه حرام و به‌ویژه تکرار آن، توصیه شده است؛ از جمله روایاتی با این مضمون که اولین نگاه برای تو، دومین نگاه علیه تو و سومین نگاه موجب هلاک تو است، نگاه پس از نگاه، بذر شهوت در دل می‌کارد و برای به فتنه‌کشاندن فرد کافی است و این که از نگاه زیادی بپرهیز که تخم هوس می‌پراکند و غفلت می‌زاید. بر اساس این روایات، در صورت تولید هیجانات جنسی ناشی از نگاه آلوده و عدم ارضای صحیح برانگیختگی جنسی، تنش‌های روانی ایجاد می‌شود و با تکرار این فرایند و عدم کامیابی، این تنش‌ها به عقده‌های درازمدت تبدیل می‌شود. از این جهت محرک‌های محیطی و کنترل حواس، در ساختار شناختی و پردازش اطلاعات در حوزه مسائل جنسی نقش به‌سزایی دارد.

چشم‌پوشی مردان

تصویر یک بسیجی که در زمان زیارت خانم‌ها از شهدای گمنام چشم پوشی کرده

در آیه‌ای از قرآن کریم، به مردان توصیه شده است که چشم‌های خود را از نظر به حرام نگاه دارند. شان نزول این آیه، داستان جوانی از انصار است که نگاه خود را به زنی دوخته بود که مقنعه خود را پشت گوش قرار داده و گردن و مقداری از سینه او نمایان بود. جوان که به زن خیره شده بود، با صورت به دیوار برخورد کرد و خون از صورتش جاری شد. وی به محضر پیامبر اکرم رفت و از بدپوشی زنان شکوه کرد. این آیه بر پیامبر خدا نازل شد که در ابتدای آن تاکید می‌شود که مردان مومن از چشم‌چرانی و نگاه به نامحرم پرهیز و در مسائل جنسی تقوا پیشه کنند؛ سپس فلسفه این توصیه را پاک‌زیستی معرفی می‌کند.

چشم‌پوشی زنان

در آیه مستقلی از سوره نور، چشم‌پوشی به زنان نیز توصیه شده است، تا تصور نشود چشم‌چرانی مخصوص مردان است و زنان از این قاعده مستثنی هستند.

چشم‌چرانی از منظر فقه

از منظر فقها، هرگونه نگاه به نامحرم، خواه حضوری باشد یا از طریق فیلم (زنده یا غیرزنده) و عکس، حرام است. همچنین نگاه‌کردن مرد به بدن و موی زن نامحرم، حتی بدون قصد شهوت، حرام است. نگاه زن به بدن مرد نامحرم نیز حرام است. نگاه کردن به صورت و دست‌های زن نامحرم تا مچ اگر به قصد لذّت نباشد و مایه فساد و گناه نشود، اشکال ندارد.

پیامدهای چشم‌چرانی

هرزگی و غفلت

انسان چشم‌چران، دچار هرزگی و هواپرستی می‌شود و با غفلت، سرمایه عمر خویش را تباه می‌کند.

تیرگی دل

چشم‌چران دلی پرآشوب دارد و از آرامش بی‌بهره است، او عطشی دائمی دارد و دائم برای برطرف کردن آن به هر حقارتی تن می‌دهد، زیرا میان دیده و دل رابطه وجود دارد، هرچه دیده می‌بیند، در دل ثبت می‌شود و همواره در خاطر باقی می‌ماند، نگاه‌های آلوده دل را تاریک و آشفته می‌سازد.

ز دست دیده و دل هر دو فریاد

که هر چه دیده بیند دل کند یاد

بسازم خنجری نیشش ز پولاد

زنم بر دیده تا دل گردد آزاد

ترک این گناه به‌عنوان معامله با خدا، می‌تواند حال انسان را تغییر داده و نورانیت را برای روح وی به ارمغان بیاورد. وقتی انسان از چشمان خود محافظت کند، درجات زیادی را می‌پیماید و به تبع آن، موهبات بسیاری را از آن خود می‌کند.

رواج بی‌بندوباری

نگاه آلوده، بذر شهوت را در دل می‌کارد که آغاز فتنه‌های بزرگ‌تر مانند بی‌بندوباری و غفلت است.

تضعیف خانواده

چشم‌چرانی، تخیلات شهوت‌آلود را برای افراد تبدیل به عادت می‌کند و با زمینه‌سازی روابط نامشروع، بنیان خانواده را تضعیف می‌کند و آرامش را از شخص بگیرد.

حسرت

چشم‌چرانی در بیان امام صادق، از تیرهای زهرآگین شیطان است؛ چه بسا یک نگاه حرام یا رها کردن چشم، حسرت دائمی به‌دنبال دارد. یکی از علل این حسرت، صرف وقت و انرژی برای امور دست‌نایافتنی و تلخ کردن زندگی است.

فواید ترک چشم‌چرانی

افزایش پاکدامنی

بین غض‌نظر و پاک‌دامنی، ارتباطی متقابل برقرار است. زیرا چشم‌پاکی، دوری فرد از انحرافات جنسی را به‌دنبال دارد. حفظ عفت، ثمره طبیعی کنترل چشم‌چرانی است و غض‌نظر گام بعدی برای تقویت اراده، هوشیاری در کنترل و تسلط بر امیال است.

دست‌یابی به نظم روانی

بنا به اعتقاد سیدقطب، مراقبت چشم از سوی مردان، نظم روانی را به‌همراه خواهد داشت. در واقع این مراقبت تلاش برای غلبه بر میل به دیدن زیبایی‌ها و جذابیت‌های چهره و بدن است. این چشم‌پوشی اولین پنجره وسوسه را که چشم باشد، می‌بندد و تلاش عملی برای جلوگیری از رسیدن تیر مسموم است.

عوامل چشم‌چرانی

محرومیت جنسی

پاسخ‌نگرفتن مشروع نیاز جنسی، عامل اصلی این اختلال است. محرومیت جنسی، موجب چشم‌چرانی و توسل به لذت‌های دیداری و خیالی می‌شود.

بدحجابی زنان

یکی از عوامل چشم‌چرانی، بدحجابی زنان است، لذا در قرآن کریم به زنان توصیه شده است که زینت خود را جز برای محارم، آشکار نکنند، روسری خود را بر روی سینه بیندازند تا گردن و سینه با آن پوشیده شود و هنگام راه رفتن پاهای خود را به زمین نکوبند تا زینت پنهان آنها آشکار نشود. البته تنها حکمت حجاب، تحریک نشدن مردان نیست، بلکه امنیت اجتماعی، کاهش زمینه‌های تنوع‌طلبی جنسی، تحکیم خانواده و حفظ کرامت و شخصیت زن نیز از جمله علل وجوب حجاب است.

درمان چشم‌چرانی

زشت شمردن چشم‌چرانی

عادی نشدن گناه برای فرد، اولین گام درمان است. این‌که فرد نسبت به چشم‌چرانی،‌اندوهگین شود و قصد درمان داشته باشد، خود، گامی بزرگ و ارزشمند است.

جلب عنایت خداوند

خود را در محضر خدا بداند و به‌خاطر خدا نگاه حرام را ترک کند و بداند که خودداری از نگاه حرام، عنایت ویژه خداوند را به‌دنبال خواهد داشت.

مداومت و تمرین

فردی که تصمیم می‌گیرد، چشم‌چرانی را ترک کند، باید مداومت و تمرین داشته باشد و هر بار که شکست خورد، نا امید نشود و دوباره شروع کند.

اندیشیدن به‌فواید ترک چشم‌چرانی

یکی از راه‌های ترک چشم‌چرانی، تفکر راجع به لذت‌های ناشی از ترک این عادت است. چراکه هیچ مرد مسلمانی نیست که نگاهش به زنی بیفتد و چشم خود را پایین‌اندازد، مگر این‌که خداوند متعال به او توفیق عبادتی دهد که شیرینی آن را در دل خویش بیابد.

اندیشیدن به نتایج دنیوی و اخروی چشم‌چرانی

فکر کردن به عاقبت کار، همواره یکی از راه‌های ترک گناه است. گناهان نه‌تنها سودی برای دنیای انسان ندارند، بلکه آخرت آنها را ویران می‌کنند. زیرا هرکس چشم خود را از حرام پر کند، در روز قیامت خداوند چشم او را پر از آتش می‌کند؛ مگر این‌که توبه کند و از عمل خود دست بردارد.

مدیریت ذهن

فرد باید در شرایطی که امکان گناه وجود دارد، ذهن خود را مدیریت کند و به نَفس خود اجازه صدور فعل اشتباه را ندهد. توصیه علمای اخلاق این است که نه تنها باید از نگاه به نامحرم پرهیز کرد، بلکه لازم است از هرچه فرد را از یاد خداوند غافل می‌کند چشم بپوشد و آن را صرف تفکر و عبادت کند.

توجه به ارزش انسانی

عظمت وجودی انسان آنقدر بالاست که اگر کسی پی به آن ببرد، حاضر نمی‌شود تا این عظمت را با چند نگاه حرام، معامله کند. این چشم‌ها ابزاری برای مشاهده و شناخت عظمت و شکوه عالم است و استفاده از آن در راه معصیت ناپسند است.

ازدواج

زمینه‌سازی ازدواج بهنگام جوانان و آگاهی‌بخشی درست به آن‌ها می‌تواند به ترک این فعل کمک کند. چراکه بسیاری از چشم‌چرانی‌ها به‌دلیل نیازهای جنسی است. ازدواج سالم و پای‌بندی به تعهّدات، بسیاری از اختلالات مثل چشم‌چرانی را حل خواهد کرد. خداوند در سوره نور، پس از نهی از چشم‌چرانی، مومنین را به ازدواج دعوت می‌کند و می‌فرماید که اگر مومنین فقیر هم باشند، خداوند به برکت امر ازدواج آن‌ها را بی‌نیاز خواهد کرد.

مراجعه به علمای اخلاق

از بهترین راه‌های درمان بیماری چشم‌چرانی، کمک گرفتن از علماء و مشاوران مذهبی است. از توصیه‌های علمای اخلاق این است که بعد از نماز صبح یازده مرتبه سوره توحید خوانده شود.

منابع

• قرآن کریم.
• ابن‌شعبه، حسن، تحف العقول، قم، جامعه المدرسین فی الحوزه العلمیه بقم، 1363ش.
• باباطاهر، دوبیتی‌ها، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 5 تیر 1403ش.
• حافظ، غزلیات، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 5 تیر 1403ش.
• حرعاملی، محمد، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1412ق.
• حیدری، عزیزالله، سلسله مباحث راهکارهای دوری از گناه: اعتیادهای مدرن و خطرناک، قم، مسجد جمکران، 1387ش.
• خامنه‌ای، سیدعلی، رساله آموزشی2، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 13 مهر 1393ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 10 تیر 1403ش.
• زنگی‌آبادی، وحید، «بررسی روان‌شناختی نگاه به نامحرم با محوریت قرآن و حدیث (نقش کنترل نگاه به نامحرم در سلامت روان)»، فصلنامه علمی تخصصی اسلام پژوهان، ش 10، تابستان 1402.
• سیستانی، سیدعلی، توضیح المسائل، وب‌سایت دفتر سیدعلی حسینی سیستانی، تاریخ بازدید 5 تیر 1403ش.
• شمشیری‌نظام، تورج، «چشم‌چرانی»، وب‌سایت دکتر تورج شمشیری‌نظام، تاریخ بازدید: 5 تیر 1403ش.
• شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، بیروت، دار الاضواء، 1405ق.
• علوی، سیدمحسن، «هر مرد یک سال از عمرش را صرف نگه به زنان می‌کند»، وب‌سایت مجله ویستا، تاریخ بازدید: 5 تیر 1403ش.
• قطب، سید، فی ظلال القرآن، قطب، سید، بیروت، دارالشروق، 1408ق.
• مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1421ق.
• محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، 1389ش.
• مکارم ‌شیرازی، ناصر، احکام خانواده در پرتو فقه اسلامی، قم، امام علی بن ابیطالب، 1389ش.
• مکارم ‌شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1386ش.
• مکارم ‌شیرازی، ناصر، «چشم‌چرانی»، وب‌سایت آئین رحمت، تاریخ بازدید: 5 تیر 1403ش.
• مهرابی، سعید، «پیامدهای اخلاقی چشم چرانی در اجتماع از منظر آیات و روایات»، در: مجموعه مقالات نخستین کنفرانس ملی پژوهش درحقوق، علوم قضائی، فقه و علوم اسلامی، اهواز، بی‌نا، 1402ش.
• میرباقری، سیدمحسن، «راه درمان چشم‌چرانی»، وب‌سایت ایمانور، آموزش یکپارچه معارف اسلامی، تاریخ بازدید: 5 تیر 1403ش.
• نراقی، احمد، تذکره الاحباب، قم، بوستان کتاب، 1383ش.
• یعقوبی، ابوالقاسم، «چشم چرانی و هرزچشمی»، نشریه پاسداران اسلام، شماره 319، 1397ش.