جین بتکه الشتاین: تفاوت میان نسخه‌ها

جین بتکه الشتاین<ref> .Jean Bethke Elshtain</ref>از فمنیستهای موج سوم به شمار می رود در کتاب “[[مرد عمومی، زن خصوصی]]” (۱۹۸۱) به تلاش [[فمنیست‌های رادیکال]] برای سیاسی کردن زندگی خصوصی حمله می کند و به دفاع از زندگی خصوصی خانواده‌ی فرزند محور می پردازد و مادر بودن را ” فعالیتی پیچیده، غنی، پر زحمت و شادی آفرین” می داند که “زیستی، طبیعی، اجتماعی، نمادین و عاطفی است”.

الشتاین به سبب مطالعاتش در خصوص "[[جنگ عادلانه]]" مشهور بود. همین ایده بود که جنگ علیه تروریسم را برای محافظه کاران دولت بوش توجیه می کرد و بر همین اساس الشتاین از مدافعان حمله دولت بوش آمریکا به عراق و افغانستان بود.

ایده جنگ عادلانه ریشه در آرای فیلسوف مسیحی [[سنت آگوستین]] دارد و در دوران معاصر توسط جین الشتاین و [[مایکل والزر]] بسط و گسترش داده شده است. الشتاین در سال 2003 بر اساس ایده جنگ عادلانه کتاب "[[جنگ عادلانه علیه ترور]]" را به نگارش درآورد.

الشتاین در 1940 در بخش روستایی-کشاورز واقع در شمال کلرادو چشم به جهان گشود و در روستای کوچک تیمنات (با 185 نفر جمعیت) بزرگ شد. پدرش مدیر [[مدارس تیمنات]] بود و الشتاین در میان پنج فرزند خانواده از همه بزرگ تر بود. در دبیرستان، الشتاین نایب رئیس ملی انجمن آینده سازان آمریکا بود و با بردن جوایز متعددی در مسابقات سخنرانی، استعداد خود را برای ایراد سخنرانی های عمومی ثابت کرد. پس از دبیرستان برای تحصیل در رشته تاریخ به دانشگاه ایالتی کلرادو و بعدها به دانشگاه کلرادو رفت و در همان جا در سال 1963 مدرک کارشناسی خود را گرفت. در این زمان او ازدواج کرده و با داشتن سه فرزند از همسرش جدا شد. در 1973 الشتاین مدرک دکترای خود را از دانشگاه براندیس گرفت و در مقام استادیار به دانشکده [[علوم سیاسی]] دانشگاه ماساچوست در آمرست پیوست. در 1976 به مقام دانشیاری رسید و در 1981 استاد تمام شد. در 1988 الشتاین در مقام استاد علوم سیاسی در دانشگاه وندربیلت مشغول به کار شد (و نخستین زنی بود که در این دانشگاه عهده دار یک کرسی استادی گردید). در 1995 به عنوان نخستین استاد کرسی لورا اسپلمن راکفلر در اخلاقیات اجتماعی و سیاسی در مدرسه الهیات دانشگاه شیکاگو کار خود را شروع کرد.

آثار الشتاین در زمینه روابط بین الملل برخاسته از بررسی‌هایی بود که درباره نقش [[جنسیت]] در شکل بخشیدن به شکاف میان حوزه های عمومی و خصوصی در نظرِیه سیاسی انجام داده بود. او در کتاب [[مرد عمومی، زن خصوصی]](1981) برای مشخص ساخت سیر تحول معنای «سیاست» به بررسی این مسئله پرداخت که چگونه این تمایز در تاریخ اندیشه سیاسی دریافت شده است. به گفته او با افول یونان باستان و سربرآوردن مسیحیت، نحوه دریافت انسان از این دو حوزه دستخوش تغییر بارزی شد ولی همچنان [[جنسیت]] درمرزبندی این حوزه ها نقشی تعیین کننده داشت. کتاب یاد شده اهمیت [[جنسیت]] را در شکل بخشیدن به شیوه تشخیص و ملازم دانستن «حوزه سیاسی» با ویژگی های «مردانه» ادعایی محرز ساخت. با روی آوردن الشتین به روابط بین الملل همچنان توجه او روی ساخت و پرداخت جنسیتی تفاوت حوزه امور خانگی با حوزه سیاسی متمرکز بود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

به همین دلیل است که «[[زن باور]]» خواندن الشتاین، از سر تکریم باشد یا توهین، چندان هم بی اشکال نیست. در واقع او برای از میان برداشتن دیدگاهی که قائل به وجود جنبش «زن باوری» یکپارچه‌ای است بسیار کوشیده است و نگران آن است که این برچسب نه تنها باعث به وجود آمدن توهّم یکپارچگی زنان شود بلکه نیاز به کشف راه هایی برای پرداختن به «[[فضیلت مدنی]]» که از حد جنسیت فراتر می رود را تضعیف کند:

اکنون در جهان، زنان همچون گروهی همخوان با چندین آوا هستند که نغمه های جداگانه آنان را می توان تشخیص داد. از جمله این آوارهای متعدد اینها هستند: آنتیگون های امروزی («لعنتی! نه نمی گذارم او ‍[مرد] برود»)؛ زنان سنتی («نمی خواهم محروم از حمایت باشیم و مردان برای حمایت از زنان تجهیز شده اند»)؛ جنگ طلبان پشت جبهه («ای مرد! برو و برای میهن مان جان فشانی کن»)؛ محجوران مدنی («به درستی نمی دانم»)؛ زنان جنگجو («برای جنگیدن آماده ام، خوش دارم لگدی حواله این کره خر کنم»)؛ و زنان صلح ساز («صلح شیوه زنان است»). هر یک از این نواها را می توان همچون نوک هرمی دانست که هر وجهش از هویت های اجتماعی قابل تشخیصی تشکیل می یابد که گاه خود را به صورت جنبش ها [ی زن باور] متجلی می سازند.<ref>Elshtain 1987:233.</ref>

 

 

الشتاین از مدافعین خانواده در جنبش [[فمینیسم خانواده­‌گرا]]ست. به نظر می­رسد که در تاریخچه‌ی نظرات الشتاین، زمانی نبوده است که او مخالفتی با خانواده داشته باشد. نظرات وی در موضوع خانواده و زنان را در دو دسته‌ی کلی می­توان مورد بررسی قرار داد:

 

الشتاین به بسیاری از نظریات فمینیستی نقدهای جدی داشت. انتقاد و ایراد جدی الشتاین متوجه هر سه گروه فمینیستی [[لیبرال]]، [[رادیکال]] و [[مارکسیست]]ی بود. انتقاد او به لیبرال‌ها این بود که انسان بودن را معادل مرد بودن فرض کرده­‌اند و معتقدند که زنان اگر بخواهند/ می‌خواهند و باید بخواهند که شبیه مردان باشند.<ref>Elshtain، 1995: 427.</ref> او اصرار داشت که «موضوع برخورد و مطالعه‌ی ما انزوا و حقارت زنان تحت سیطره‌ی [[ایدئولوژی مردمحور]] است و نه فعالیت انسان­ساز زنان؛ مادری، آنچه امروزه نزد فمینیست­‌ها با عنوان کار بی­ارزش شمرده می­شود.<ref>Budig، 2004: 416.</ref> الشتاین معتقد بود اصرار بر اینکه زنان شبیه مردان باشند، در نهایت منجر به پرورش خصوصیات مردانه (قاطعیت، دوری از صمیمت و وابستگی و پرورش ارزش­های مردانه) در زنان و از دست رفتن خصوصیات زنان‌ه­ایی می­‌شود که قابلیت خلق و حفظ اجتماع از طریق ارتباط صمیمانه را دارد.

 

 

 

 

 

 

الشتاین نیز به مسئله‌ی کودکان پرداخته است؛ هم از جهت مغفول­ ماندن آنان در دوران کنونی و هم اهمیتی که آن‌ها به‌عنوان وارثان آینده‌ی جامعه دارند. او اعتقاد دارد تماس با کودکان برای بزرگ‌سالان مفید است؛ اما در مقابل ایده‌ی نگهداری جمعی از کودکان مقاومت می­کرد. الشتاین ایده‌ی عدم تعلق کودک به شخص نگهدارنده‌ی خاص و واگذاری کودک به جمع را رد می­کرد. به اعتقاد او، با محروم کردن کودک از تماس با یک یا دو بزرگ‌سال که خود را وقف او کرده­اند، چیز بسیار مهمی از کف می‌رود. اگرچه او با ایده‌ی دارایی بودن کودکان نیز مخالف بود، اما احساس تعلق به همگان را بدون احساس تعلق به یک شخص خاص را به‌مراتب بدتر می­دانست.<ref>Elshtain, Jean Bethke. 1981. public man, private women. princeton, N.J: princeton university press.</ref>

الشتاین اشاره می‌کند مسئله‌ی خانواده زمانی مورد توجه قرار گرفت که خانه را به‌عنوان محل خشونت به افراد به‌خصوص زنان و کودکان معرفی کردند.<ref>Ibid: 259.</ref> معرفی خانواده از این منظر، سبب شکل گرفتن دیدگاه­های نادرست درباره‌ی آن و مغفول ماندن کارکردهایی از خانواده شد که برای اعضای آن و جامعه ضروری هستند.

از نظر الشتاین، به دنبال نظریات افراطی در مورد خانواده به‌عنوان واحد اجتماعی-اقتصادی، نهادی ستمگر نسبت به اعضای خانواده (روزنامه‌ی آزادی زنان انقلابی، 1971)، خانواده به‌عنوان تولیدکننده‌ی ملزومات سرمایه‌داری<ref>[[جین همفریز]][9]Ibid: 3-261.</ref>، خانه به‌عنوان ریشه‌ی هر شر ([[لائورال لیمپوس]]<ref>Laurel Limpus.</ref>) و اردوگاه کار اجباری دلپذیر ([[بتی فریدان]])، نظریات روان­شناسی نیز به تخریب خانواده پرداختند و خانواده­‌ها را گروهی از افراد «گانگستر» و خانه را مکانی برای «ترور متقابل» معرفی کردند. [[لاینگ و سنت]]<ref>Sennett& Cobb - R.D. Laing.</ref> عشق خانوادگی و نگرانی­‌های والدین را نوعی خشونت معرفی کرده­‌اند. «از لحظه‌ی تولد کودک انسان­های اولیه تا کودک قرن بیستمی در معرض خشونت­هایی هستند که عشق نامیده می­شود» و بنابراین همه‌ی افرادی که در خانواده­‌ها بزرگ شده­‌اند «موجوداتی نیمه‌دیوانه­‌اند.»

گروه­های طرفدار خانواده، خانه و [[نقش­‌های خانوادگی زنان]] را منبع قدرت و خردی می­دانند که می‌تواند برای تبدیل جهان به مکان بهتر، استفاده شود. از نظر این دسته از فمینیست­ها، دلیل اصلی ضدیت با خانواده، غرق شدن در جذابیت ظاهری فعالیت­های مردانه و تصور خانواده به‌عنوان مانع اصلی رسیدن زنان به این امتیازات است. در حالی که از نظر [[فمینیست­‌های طرفدار خانواده]]، حضور زنان در خانه به‌دور از دنیای سیاست و آفات آن، زنان را در همکاری، مراقبت و حفاظت از یکدیگر در موقعیت برتری نسبت به مردان قرار داده است. این گروه معتقدند این خصوصیات زنان می‌تواند پادزهری برای [[فرهنگ مردمحور]] باشد.<ref>Ibid: 427.</ref>

از نظر الشتاین، آنچه مانع [[فردگرایی]] فزاینده در غرب شده، [[خانواده]] است و اینکه این نهاد علی‌رغم تلاش فمینیست­‌ها وجود دارد این است که اولاً جدا کردن انسان­ها از جمع و از آنچه نیاز به صمیمت را تأمین کند، برخلاف نیازهای اساسی انسان­‌هاست و دوم اینکه آن‌ها نتوانستند جایگزین مناسبی برای تأمین این نیازها معرفی کنند. راه‌حل این مسئله از نظر الشتاین، به نقل از [[سیمون ویل]]<ref>Simone Weil</ref><ref>Elshtain، 1995: 271</ref> این است که «لازم است از این دیدگاه که خانواده یا هر نهاد مذهبی در خدمت نظام سرمایه‌داری است دست کشید و حقیقت این نهاد و خدمات آن را بررسی و تقویت کرد.»

نخست و بالاتر از همه، الشتاین [[نظریه‌پردازی سیاسی]] است که به ویژه نقش [[جنسیت]] در شکل دادن به ادراک ما از «سیاست» اعم از داخلی و بین المللی علاقه دارد. او به تشریح این مسئله پرداخته است که چگونه نظریه سیاسی با برداشت هایی «[[جنسیتی]]» از [[تمایز میان حوزه عمومی و خصوصی]]، دولت ملی و جنگ درآمیخته است. بیش تر آثار او روشنگر نقشی است که جنسیت نه تنها در شکل دادن به نحوه دریافت و سخن گفتن ما از روابط بین الملل بلکه در تعیین شیوه عمل ما در روابط بین الملل دارد. بی گمان این خود بخشی است از هدفی والاتر که همانا فرارفتن از آن دسته رویه های فکری و سیاسی است که چگونگی دریافت مردان و زنان را از خودشان و امکاناتی که به روی شان گشوده است استمرار می بخشد.

در نگاه فمینیست‌های رادیکال، دولت‌های رئالیست کشور را به زن بدل می‌کنند و پس از مظلوم نمایی میهن و زن، مردان را به عنوان شهروندانی مسئول یا سربازان سلحشور به دفاع از میهن و ناموس مردان تحریک می‌کنند. این گزاره انتقادی فمینیست‌های رادیکال، محل اشکال جدی است. این نگرش باید پاسخ این پرسش را بدهد که آیا در پناه حکومت رئالیستی فقط زنان آسیب‌ می‌بینند؟ اگر پاسخ آن مثبت باشد، آن‌گاه زنان باید در حکومت‌های لیبرال از آسایش و منزلت مناسبی برخوردار باشند، در حالی‌که بنابه اقرار خود فمینیست‌ها چنین نیست و زنان در رژیم‌های مدرن و لیبرال، پذیرای شکل پیچیده و متفاوتی از سلطه هستند.

انتقاد متعارف و مصطلح فمینیستی الشتاین نسبت به [[عدالت]] مورد قبول مردان این است که عدالت مردان، تحمیل انواع و سطوح مختلف تبعیض علیه زنان است.<ref>پتمن، 1383: ص1299.</ref> فمینیست‌ها در بحث عدالت بیشتر از موارد دیگر استدلال و سند ارائه می‌کنند؛ محرومیت‌های زنان از مشاغل و مناصب اداری گرفته تا رنج‌های آنان در [[خانواده]]، مناطق جنگی، روستاها و مزارع کشاورزی، همگی شواهد مظلوم شدن زنان توسط مردان برشمرده می‌شود. ضمن قبول بخش مهمی از این استدلال، پرسش مغفول و بسیار مهم این است که بدیل مورد نظر فمینیست‌ها تا چه اندازه از اعمال ستم و تبعیض علیه مردان مبری است؟ این بیم وجود دارد که فمینیست‌ها در قبال ستم ناخودآگاه مردان علیه زنان، سیاستی آگاهانه علیه مردان تدارک دیده و به جای رهایی، به انتقام از جنس مخالف مبادرت ورزند. مردانگاری زنان یا ستایش نرمنشی، نوعی اعتراف به موقعیت برتر و مسلط مردان است، اگر این برتری جنسیت پایه، مذموم است، فمینیست‌ها باید از آن پرهیز کنند و به جای نگرش جنسیت محور، نگاهی انسانی به مناسبات و سیاست داشته باشند.

=== کم‌توجهی به شان و توانمندی دولت در تمهید امنیت ===

[[ایمانوئل کاستلز]] در آسیب‌شناسی حرکت‌های فمینیستی، به فعالان حقوق زنان توصیه می‌کند که بدون دولت علیه مردان اقدام نکنند چون دولت‌ها هر چند یگانه بازیگر نیستند، اما همچنان مهمترین بازیگر مناسبات اجتماعی و فراملی هستند. امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری دولت به حدی است که با اندک هزینه‌ای می‌تواند رفتاری را شکل یا تغییر شکل دهد. مهمترین ضعف نگرش فمینیستی در خصوص دولت و قابلیت آن در تمهید صلح و امنیت این است که اولاً دولت‌ را بنگاهی مردانه می‌داند گویی دولت‌ها فقط با رأی مردان به قدرت می‌رسند. ثانیاً فمینیست‌ها برترین جرائم را به دولت نسبت داده و خواستار خلع سلاح دولت می‌شوند. دولت که بیشتر دل مشغول نظم و ثبات است معمولاً این قبیل مطالبات- از جانب هر کس که مطرح شود- را برنمی‌تابد. سراسربینی و مطالبات بنیادین فمینیست‌ها، دولت را بدین جمع‌بندی می‌رساند که زنان، شریک قابلی نیستند و با انتقادهای مستمر و رادیکال، هستی دولت را در معرض نابودی قرار می‌دهند.

در کنار مجموعه انتقادات فوق، باید فمینیست‌ها را نسبت به چشم‌انداز تحرکات آتی‌شان دعوت به تأمل و احتیاط نمود. ضمن تأیید ارزش بسیاری از دستاوردهای جنبش‌های فمینیستی، فعالان حقوق زنان باید در خصوص پدیداری مفاهیم و مناسبات جدیدی چون خانواده‌های تک والدی، جداانگاری مناسبات جنسی از روابط خانوادگی، ازدواج سهامی، معاشقه آزاد و اکتفا به همجنس و... هشیار باشند. این عوارض، حیات انسان‌ها، اعم از زن و مرد را از ذوق و عاطفه تهی می‌کند چون صفا، وفا، عشق و تواضع را قربانی لذت، تنوع، هوس و فزون‌‌خواهی می‌کند.

با این فرض که اندیشه سیاسی فمینیسم، امری امکان‌پذیر است، می‌توان به روش منتخب و مضمون این نحله فکری انتقاداتی را مطرح نمود:

اولاً: روش منتخب فمینیست‌ها ([[پست پوزیتویسم]]) بسیار شالوده شکن و ساختار ستیز است. در این روش، [[پوزیتویسم]] به عنوان مطرود به دور افکنده می‌شود، اما به نظر می‌رسد همه [[پوزیتویسم]] و [[استدلال استقرایی]] باطل نیست و همچنان می‌تواند برای گروهها و جوامعی سودمند افتد. [[پوزیتویسم]] با اصالت دادن به مشاهده و عینیت از بسیاری باورهای موهوم و خرافات اعتبارزدایی می‌کند و این، رهاورد کمی نیست. اما فمینیسم با فرو کاستن [[پوزیتویسم]] به روش شناخت مردانه، خود را از وجوه مثبت و گره‌گشای [[پوزیتویسم]] محروم می‌سازد.

 

ثانیا:ً علاوه بر بحث روش، استدلال‌های محتوایی فمینیسم خالی از اشکال و تعارض نیستند؛ در خصوص خاستگاه نهاد دولت، فمینیست‌ها معتقدند که حاکمیت مناسبات جنسیتی بر دولت باعث جفای بر زنان شده است. سوال این است که آیا می‌توان همه برخورداری‌های مردان و محرومیت‌های زنان را بر اساس اصل جنسیت توضیح داد؟ در بخش اعظم تاریخ که بشر تحت سلطه استبداد بوده آیا حکام مستبد، مردان را به خاطر مذکر بودنشان مورد رحمت قرار می‌دادند؟ آیا آن مستبدان، زنان را به خاطر مؤنث بودن از حقوق خود محروم می‌کردند؟ این هراس وجود دارد که فمینیست‌ها با برجسته ساختن جنسیت از بنیان‌های کلیدی‌تر ستم غافل بمانند.

 

ثالثاً: اگر ستم تاریخی بر زنان ناشی از تسلط مردان بر مصادر قدرت بوده، اصولاً با گذشت زمان، که قاعدة اجتماع، سهم و نقش بیشتری در قدرت سیاسی یافته، می‌بایست از میزان سلطه اعمال شده بر زنان کاسته می‌شد، در حالی که فمینیست‌های متأخر معتقدند که شکل سلطه مردان بر زنان تشدید شده است. به نظر می‌رسد سیاه و سفید دیدن مسائل گرهی از مشکلات موجود بشر و معضل مضاعف زنان نمی‌گشاید.

 

نمی‌توان بدون تحقیق جامع، مردان را موجوداتی نامید که از ستم بر همنوعان (خویشان) خود لذت می‌برند و در گشودن گره از کار زنان هیچ اهتمامی نمی‌کنند. همچنین بدون پژوهش دقیق نمی‌توان گفت که در صورت حاکمیت زنان به جای مردان، خون کمتری ریخته می‌شد و وضع بشر بهتر می‌گشت. درسی که از گذشته می‌توان آموخت این است که زنان دارای قابلیت‌هایی بوده‌اند که مجالی برای بروز نیافته‌اند و بخشی از این وضع، معلول نگاه مردانه به مسائل زنان است. حال پرسش این است که آیا این نگاه مردانه، مختص مردان بوده است و طبیعت و حتی خود زنان تاثیری در شکل‌گیری مناسبات موجود نداشته‌اند؟! به نظر می‌رسد باید دلیل اصلی مناسبات موجود را در عواملی فراتر از جنسیت دید و جنسیت را فقط یکی از عوامل مؤثر در دوام و قوام مناسبات موجود برشمرد. ایراد کار فمینیست‌ها این است که حاضر به دخیل دانستن عوامل دیگر (نظیر سنت، عقاید، طبیعت و محیط) نیستند.

*گریفیتس، مارتین؛ (1388)، دانشنامه روابط بین الملل و سیاست جهان، ترجمه ی علیرضا طیب، تهران: نشر نی، چاپ دوم1390.