رشته مطالعات زنان: تفاوت میان نسخه‌ها

رشته مطالعات زنان که ابتدا در غرب شکل گرفت، اهدافی فمینیستی را دنبال می‌کرد، اما تاسیس آن در ایران با فراز و نشیب‌ها و تفاوت‌های قابل توجهی روبرو شده و با چالش‌های فراوانی مواجه بوده است. با این حال در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه مورد استقبال قرار گرفته است.  

در اواخر دهه 60 میلادی، هنگامی که جنبش‌های دانشجویی با گرایش چپ در جریان بود، جلیت میچل نخستین دوره مطالعات زنان را در انگلستان راه‌اندازی کرد.<ref>. پاپی‌نژاد، فمنیسم در ترازوی نقد، 1390ش، ص17.</ref> مطالعات زنان از ابتدا دو هدف آموزشی و سیاسی را دنبال می‌کرد. انجمن ملی مطالعات زنان اعلام کرد که هدف از این رشته آماده کردن زنان برای متحول ساختن دنیا و تبدیل آن به جهانی آزاد از ستمدیدگی بود.<ref>. پاتای و کوئرج، فمنیسم در ترازوی نقد، 1390ش، ص34.</ref>

موسسه مطالعات و تحقیقات زنان ایران، در سال 1365ش، با هدف بسترسازی برای بهبود اوضاع زنان، تاسیس شد. این موسسه پس از شرکت در کنفرانس جهانی پکن در سال 1374ش، به این نتیجه رسید که تاسیس رشته مطالعات زنان ضروری است. راه‌اندازی این رشته در ایران که در کشورهای دیگر با رویکردهای کاملا فمینیستی تاسیس شده بود، برای برخی از اساتید غربی، تعجب برانگیز بود. چراکه از نظر آنان محتوای آموزشی این رشته با مذهب سازگاری نداشت. با تلاش اعضای موسسه، طرح تاسیس این رشته در مقطع کارشناسی ارشد، در شورای عالی برنامه‌ریزی وزارت فرهنگ و آموزش عالی، تصویب و در سال 1380ش به اجرا درآمد.<ref>. موسوی، «سیر تاسیس رشته مطالعات زنان در ایران از منظر موسسان»،  1391ش، ص26.</ref>

این رشته برای اولین بار در دانشگاه‌های علامه طباطبایی، تربیت مدرس و الزهرا در سال 1380ش و دانشگاه تهران و دانشگاه آزاد واحد رودهن در سال 1382ش، به اجرا درآمد. در سال‌های بعد دانشگاه شیراز، آزاد واحد علوم و تحقیقات و بعد دانشگاه اصفهان نیز به این جمع افزوده شدند. این رشته شامل سه گرایش «حقوق زن در اسلام»،  «زن و خانواده» و «زن و تاریخ» بود. در سال 1388ش، پیشنهاد تاسیس مقطع دکتری این رشته مطرح شد.<ref>. غروی، «رشته مطالعات زنان مبانی متفاوت، منابع متفاوت می‌خواهد»،  1391ش، ص27.</ref> گروه مطالعات خانواده و زنان در دانشگاه الزهرا، از گروه‌های دانشگاهی پیشگام در راه‌اندازی رشته مطالعات زنان است و با گرایش مطالعات خانواده در مقطع کارشناسی و مطالعات زنان در مقطع کارشناسی ارشد فعالیت می‌کند. این رشته به مطالعه و بررسی سیستماتیک و علمی خانواده از دیدگاه فقهی، حقوقی، اجتماعی، روانشناسی بر مبنای تفکرات اسلامی می‌پردازد. رشته کارشناسی ارشد مطالعات زنان با دو گرایش زن و خانواده با گرایشی میان‌رشته‌ای با صبغۀ جامعه‌شناختی و حقوق زن در اسلام با گرایشی میان‌رشته‌ای با صبغۀ حقوقی است.<ref>[https://economics.alzahra.ac.ir/Index.aspx?page_=form&lang=1&PageID=11778&tempname=Study&sub=9&methodName=ShowModuleContent . «درباره گروه»،  وب‌سایت دانشگاه الزهرا.]</ref>

شورای عالی حوزه علمیه نیز در سال 1389ش، رشته مطالعات زنان در مقطع سطح سه را تصویب کرد.<ref>. غروی، «رشته مطالعات زنان مبانی متفاوت، منابع متفاوت می‌خواهد»،  1391ش، ص27.</ref> جامعه الزهرا، یکی از مراکز حوزوی است که رشته مطالعات زنان را در برنامه‌های آموزشی خود دارد. این رشته در مقطع تحصیلی سطح 3 (معادل کارشناسی ارشد)،  قرار دارد که به‌دلیل رویکرد حوزوی در واحدهای آموزشی تکمیلی آن تفاوت‌های فراوانی ایجاد شده است. واحدهای درسی این رشته در جامعه‌الزهرا، با احتساب 4 واحد پایانامه، 102 واحد درسی در دو دسته دروس عمومی و تخصصی است. دروس عمومی گرچه در تمامی رشته‌های سطح 3 مشترک است، اما سعی شده محتوای آن متناسب با اهداف رشته مطالعات زنان گزینش شود.<ref>[https://www.jz.ac.ir/post/11565-%D9%84%D8%B2%D9%88%D9%85-%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%A8%D8%A7%D8%AD%D8%AB-%D8%AC%D9%86%D8%B3%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D8%B1%D9%88%DB%8C%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C . «لزوم پرداختن به مباحث جنسیت و مطالعات زنان با رویکرد دینی»،  وب‌سایت جامعه‌الزهرا.]</ref>

در سال 1389ش، از حاکمیت فضای فمینیستی بر این رشته به‌دلیل فقدان متون درسی مناسب سخن گفته شد. غلامعلی حداد عادل، رئیس شورای تحول علوم انسانی، در 1391ش تاکید کرد که موضوع مطالعات زنان با رویکردی که اکنون در جهان رایج است با اسلام تعارض و تباین جدی دارد و دشمن نیز با وقوف به این موضوع، هجمه از این موضع به اسلام را در دستور کار خود قرار داده است. لذا برای تاسیس مقطع دکتری باید به رویکرد انتقادی نسبت به غرب توجه شود و فارغ‌التحصیلان توان نقد نظریه‌های غربی را کسب کنند.<ref>. موسوی، «سیر تاسیس رشته مطالعات زنان در ایران از منظر موسسان»،  1391، ص27.</ref>

یکی از مشکلات این رشته در سال 1391ش، کمبود استاد متخصص بود. برخی برای حل این مشکل راه‌اندازی مقطع دکتری را پیشنهاد کردند تا فارغ‌التحصیلان آن، نیاز این رشته به استاد را تامین کنند. البته لازم بود که بر اساس رویکرد اسلامی این رشته تحصیلی در ایران، استادان این رشته نیز با مبانی و آموزه‌های اسلام، آشنایی کامل داشته باشند.<ref>. غروی، «رشته مطالعات زنان مبانی متفاوت، منابع متفاوت می‌خواهد»،  1391ش، ص52-53.</ref>

موسوی، آمنه، «سیر تاسیس رشته مطالعات زنان در ایران از منظر موسسان»،  ماهنامه زمانه، شماره 27 و 28، مهر و آبان 1391ش.  

مهدوی، زینب، «آسیب‌شناسی رشته مطالعات زنان در ایران: آیینه نظرات»،  مجله زمانه، شماره 27 و 28، 1391ش.