هنجارهای جنسیتی در خانواده مسلمان: تفاوت میان نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی «'''<big>هنجارهای جنسیتی در خانواده مسلمان</big>'''؛ بایدها و نبایدهای فکری و رفتاری مرد و زن در مناسبات خانوادگی بر اساس آموزه‌های اسلام. هنجارهای جنسیتی در خانواده مسلمان، برگرفته از آموزه‌های اسلامی است. موقعیت سرپرستی خانواده، هنجارهای ویژه...» ایجاد کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''<big>هنجارهای جنسیتی در خانواده | '''<big>هنجارهای جنسیتی در خانواده</big>'''؛ بایدها و نبایدهای فکری و رفتاری مرد و زن در مناسبات خانوادگی بر اساس آموزه‌های اسلام. | ||
هنجارهای جنسیتی در خانواده مسلمان، برگرفته از آموزه‌های اسلامی است. موقعیت سرپرستی خانواده، هنجارهای ویژه‌ای را برای شوهر بر مبنای اصل قوامیت، تعریف می‌کند و هنجارهای بانویی متناسب با نقش آرامش‌بخشی او در خانواده | هنجارهای جنسیتی در خانواده مسلمان، برگرفته از آموزه‌های اسلامی است. موقعیت سرپرستی خانواده، هنجارهای ویژه‌ای را برای شوهر بر مبنای اصل قوامیت، تعریف می‌کند و هنجارهای بانویی متناسب با نقش آرامش‌بخشی او در خانواده مشخص می‌شود. همچنین زن و شوهر در جایگاه والدین و متناسب با جنسیت خود، دارای هنجارهای متمایزی در قبال فرزندان هستند و موقعیت فرزندی نیز سازگار با جنسیت دختر و پسر، حمایت‌های متفاوتی را دریافت کرده و تکالیف متمایزی در قبال موقعیت‌های مادری و پدری بر عهده دارد. از مجموع اینها شبکه هنجاریی درهم‌تنیده‌ای شکل می‌گیرد و روابط خانواده مسلمان در ابعاد اقتصادی، عاطفی، جنسی و ارتباطی تنظیم می‌شود. | ||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
هنجار، معیار پذیرفته‌ای است که گروه از نظر فکری و رفتاری از اعضایش انتظار دارد. هنجار در قالب آداب و رسوم، عرف و قانون نمایان می‌شود.<ref>. کوئن، درآمدی به جامعه‌شناسی، 1381ش، ص39-38.</ref> هنجارها به تحذیری و تجویزی تقسیم می‌شوند؛ هنجارهای تحذیری کارهایی را مشخص می‌کند که نباید انجام داده شوند و هنجارهای تجویزی ناظر به کارهایی است که شخص باید انجام دهد.<ref>. کوئن، درآمدی به جامعه شناسی، 1381ش، ص146.</ref> مراد از هنجارهای جنسیتی مجموعه قواعد و احکامی هستند که در دو سطح الزامی و غیر الزامی، رفتارهای مردانه و زنانه را تنظیم می‌کند | هنجار، معیار پذیرفته‌ای است که گروه از نظر فکری و رفتاری از اعضایش انتظار دارد. هنجار در قالب آداب و رسوم، عرف و قانون نمایان می‌شود.<ref>. کوئن، درآمدی به جامعه‌شناسی، 1381ش، ص39-38.</ref> هنجارها به تحذیری و تجویزی تقسیم می‌شوند؛ هنجارهای تحذیری کارهایی را مشخص می‌کند که نباید انجام داده شوند و هنجارهای تجویزی ناظر به کارهایی است که شخص باید انجام دهد.<ref>. کوئن، درآمدی به جامعه شناسی، 1381ش، ص146.</ref> مراد از هنجارهای جنسیتی مجموعه قواعد و احکامی هستند که در دو سطح الزامی و غیر الزامی، رفتارهای مردانه و زنانه را تنظیم می‌کند<ref>. ابراهیمی‌پور و دیگران، شاخص‌های خانواده مطلوب، 1395ش، ص181.</ref> و از طریق فرایند [[جامعه‌پذیری جنسیتی در خانواده|جامعه‌پذیری]] استمرار می‌یابد. هنجار در خانواده اسلامی؛ معطوف به پرورش انسان صالح عمل کرده و مبتنی بر اصول اخلاقی؛ تکریم، مدارا، تغافل، عفو، مودت، رحمت و مراقبت است.<ref>ابراهیمی‌پور و دیگران، راهبردهای تحکیم خانواده، 1395ش، ص152.</ref> | ||
==رویکردهای هنجاری== | ==رویکردهای هنجاری== | ||
هنجارهای جنسیتی، مبتنی بر تفاوت‌های جنسی است. نگرش سنتی به برتری ذاتی مردان بر زنان | هنجارهای جنسیتی، مبتنی بر تفاوت‌های جنسی است. نگرش سنتی به برتری ذاتی مردان بر زنان تأکید داشته<ref>[http://shiastudies.com/fa/%D8%AC%D9%86%D8%B3%D9%8A%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%AA-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%8A/ . «جنسییت در تربیت اسلامی»، وب‌سایت مجمع جهانی شیعه‌شناسی.]</ref> و زنان را بی‌بهره از حق مالکیت و حق تعیین سرنوشت می‌داند.<ref>. [https://andisha.af/fa/journals/68/Contemporary-thought-quarterly-for-political-studies-and-governance محبی، «زن در افغانستان.]</ref><ref> از انکار ماهیت انسانی تا نفی هویت زنانگی»، 1395ش، ص174-175.</ref> این رویکرد در عصر جدید مورد انتقاد قرار گرفته و موجب شکل‌گیری جنبش‌های فمینیستی شده است؛ فمینیست‌ها، هنجارهای جنیستی در خانواده را از عوامل مهم فرودستی زنان می‌دانند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/483008/%D8%AA%D8%A3%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D9%BE%D8%B0%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D9%86%D8%B3%DB%8C%D8%AA%D . احمدی و تشکری، «تاثیر خانواده در جامعه‌پذیری نقش‌های جنسیتی از دیدگاه اسلام و فمینیسم»، 1400ش، ص55.]</ref> [[جنسیت از منظر سیمون دوبوار|دوبوار]] با همین نگاه، پیشنهاد می‌کند که زنان نقش‌های همسری و مادری را رها کرده و در کار کردن با مردان رقابت کنند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/483008/%D8%AA%D8%A3%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D9%BE%D8%B0%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D9%86%D8%B3%DB%8C%D8%AA%D . احمدی و تشکری، تاثیر خانواده در جامعه‌پذیری نقش‌های جنسیتی از دیدگاه اسلام و فمینیسم، 1400، ص56.]</ref> برخی مطالعات نیز نشان می‌دهد که در اغلب خانواده‌ها تقسیم کار جنسیتی هم‌چنان پابرجا است.<ref>. بستان، جنسیت در خانواده از دیدگاه جامعه‌شناسی اسلامی، 1397ش، ص43.</ref> پارسونز؛ تقسیم کار جنسیتی را دارای کارکرد می‌داند. از منظر وی زنان، نقش‌های تامین مراقبت و امنیت برای کودکان و حمایت عاطفی از آنها را عهده‌دار باشند؛ و مردان باید با ایفای نقش‌های ابزاری نقش‌های ابزاری مردان سرشار از تنش و فشار است، بنابراین لازم است نقش‌های عاطفی و مراقبتی زنان دل‌گرمی و آسایش مردان را نیز تامین کند. این تقسیم کار که از تمایز زیست‌شناختی بین دو جنس سرچشمه می‌گیرد، انسجام و استحکام خانواده را تأمین می‌کند.<ref>. مالیار، «تقسیم کار جنسیتی»، 1394ش، ص132.</ref> در رویکرد اسلامی؛ هنجارهای جنسیتی در خانواده، <ref>. بستان، «جنسیت در خانواده از دیدگاه جامعه‌شناسی اسلامی»، 1397ش، ص43-44.</ref> با تاکید بر ظرفیت‌های یکسان هر دو جنس برای رسیدن به تکامل مورد توجه قرار گرفته است.<ref>[http://shiastudies.com/fa/%D8%AC%D9%86%D8%B3%D9%8A%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%AA-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%8A/ . «جنسیت در تربیت اسلامی»، وب‌سایت مجمع جهانی شیعه‌شناسی.]</ref> | ||
==هنجارهای سرپرستی== | ==هنجارهای سرپرستی== | ||
سرپرستی خانواده بر عهده مرد است و مسئولیت‌هایی را برای او ایجاد می‌کند.<ref>. ابراهیمی‌پور و دیگران، شاخص‌های خانواده مطلوب، 1395ش، ص186-185.</ref> هنجارهای این موقعیت بر هدایت، تامین معیشت و مشورت استوار هستند؛ مرد در جایگاه سرپرستی خانواده باید مراقب افراد تحت تکفل خود باشد؛ <ref>. سوره تحریم، آیه 6.</ref> آنها را به کارهای نیک امر کند، از اعمال زشت بازدارد؛ <ref>. ابن‌بابویه، من لایحضره الفقیه، 1413ق، ج3، ص442.</ref> معیشت آنها را از روزی حلال تامین کند، <ref>. سوره مؤمنون، آیه 51.</ref> از خست اجتناب کرده<ref>. پاینده، نهج الفصاحه، 1382ش، ص384.</ref> و به آنها هدیه بدهد.<ref>. پاینده، نهج الفصاحه، 1382ش، ص198.</ref> از اقتضائات عدالت جنسیتی آن است که سرپرست خانواده، اول هدیه دختر را بدهد.<ref>. صدوق، امالی صدوق، 1400ق، ص577.</ref> همچنین مرد موظف است که با مشورت، خانواده را سرپرستی کند،<ref>. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1366-1353ش، ج3، ص370.</ref> همسر را در جایگاه مدیر خانواده، <ref>. پاینده، نهج الفصاحه، 1382ش، ص614.</ref> مشاور اصلی خود بداند و با او هم‌فکری کند.<ref>. پاینده، نهج الفصاحه، 1382ش، ص156.</ref> در همین چارچوب، مرد در اداراه داخلی منزل مانند نوع خوراک و پوشاک و چیدمان منزل، تابع اعضای خانواده است.<ref>. طبرسی، مکارم الاخلاق، 1412ق، ص131.</ref> | |||
==هنجارهای شوهری== | ==هنجارهای شوهری== | ||
| خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
==هنجارهای بانویی== | ==هنجارهای بانویی== | ||
زن | جایگاه زن به‌عنوان کانون آرامش خانواده،<ref>. سوره روم، آیه 21.</ref> محور هنجارهای بانویی است. زن باید همسرش را نعمت الهی بداند و در حدود شرع، مطیع او باشد.<ref>ابن‌شعبه، تحف العقول، 1404ق، ص262.</ref> مهم‌ترین وظیفه او خوب همسرداری کردن است<ref>. ابن‌بابویه، من لایحضره الفقیه، 1413ق، ج3، ص439.</ref> و باید با حمایت‌های عاطفی خود از فشارها و تنش‌های کاری مرد کاسته، موجب آسایش و پشتگرمی او شود.<ref>. مالیار، تقسیم کارجنسیتی، در فصلنامه علمی پژوهشی پوهنتون خصوصی غالب، 1394ش، ش2، ص132.</ref> زن به‌عنوان مدیر داخلی منزل از حقوق و اختیاراتی برخوردار است. <ref>[https://hadith.inoor.ir/fa/hadith/112316/translate?rownumber=NaN . کلینی، الکافی، 1407ق، ج5. ص86.]</ref> آراستگی و معطر بودن،<ref>. صدوق، الخصال، 1362ش، ج2، ص621.</ref> تمکین،<ref>. پاینده، نهج الفصاحه، 1382ش، ص296.</ref> رعایت حجاب و پرهیز از آرایش در برابر نامحرم،<ref>. ابن‌بابویه، من لایحضره الفقیه، 1413ق، ج3، ص440.</ref> عمل به همه تعهدات و شرایط ضمن عقد، از جمله هنجارهای موقعیت بانویی است. همچنین او نباید از ترس حاملگی مانع کامجویی شوهر شود.<ref>. صدیق اورعی، بررسی ساختار اجتماعی در اسلام، 1382ش، ص96.</ref> باید به شوهرش عشق بورزد و و برای جلب رضایت او تلاش کند،<ref>. نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج14، ص245.</ref> وقتی همسرش بیرون می‌رود او را بدرقه کرده و در هنگام وارد شدنش از او استقبال کند، اگر غصه‌‌ای دارد او را تسلی بخشد.<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، 1412ق، ص200.</ref> با وضع اقتصادی او سازگار باشد. اگر چیزی به او داده شود سپاس‌گزاری کند، اگر چیزی ندهد راضی باشد.<ref>. صابری یزدی، الحکم الزاهره، 1375ش، ص437.</ref> در ادبیات روایی جهاد زن، شکیبایی در برابر مشکلات و ناملایماتی است که از همسرش می‌بیند، <ref>. ابن‌بابویه، من لایحضره الفقیه، 1413ق، ج3، ص439.</ref> بانو وظیفه دارد که در غیاب شوهرش، خود و اموال او را حفظ کرده<ref>. عطاردی، مسند امام رضا، 1406ق، ج2، ص256.</ref> و از آزار دادن او اجتناب کند.<ref>. نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج14، ص248.</ref> | ||
==هنجارهای پدری== | ==هنجارهای پدری== | ||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
==هنجارهای فرزندی== | ==هنجارهای فرزندی== | ||
احسان به والدین، هنجار مبنایی در نظام هنجاری فرزندی است.<ref>[http://lib.eshia.ir/17001/1/84/36 . سوره نساء، آیه 36.]</ref> اولین هنجار توجه کردن به رنج‌های مادرانه و زحمت‌های پدرانه است؛ مادر دشواری‌های بارداری و تمام سختی‌های ایام کودکی فرزندش را با رضایت تحمل می‌کند تا او سختی نبیند.<ref>[https://www.hadithlib.com/hadithtxts/view/30022670 . ابن‌بابویه، من لایحضره الفقیه، 1413ق، ج2، ص621.]</ref> پدر ریشه است و فرزند شاخه و هرچه از خوبی دارد سرچشمه آن پدرش است، پس باید قدردان آنها باشد.<ref>. ابن‌شعبه، تحف العقول، 1404. ص263.</ref> پدر حق ولایت بر فرزندان داشته و فرزند باید در چارچوب شرع بنا به خواست او رفتار کند، اما در ارائه خدمات و رفع نیازها مادر مقدّم است و فرزند نسبت به او در جایگاه خدمت‌گزاری قرار دارد که همیشه باید برای ارائه خدمات به او حتی پیش از این‌که مادر درخواست خود را بیان کند، آماده باشد.<ref>. ابراهیمی‌پور و دیگران، راهبردهای تحکیم خانواده، 1395ش، ص196.</ref> فرزندان باید به پاس زحمات والدین عصای دست‌شان باشند، مطیع بوده و اجازه ندارند که حتی در برار آنها «اف»<ref>. سوره اسراء، آیه 24.</ref> و کمتر از «اف» بگویند؛ <ref>. نراقی، جامع السعادات، بی‌تا، ج2، ص258.</ref> آزارهای‌شان را تحمل کرده و از هرگونه بی‌احترامی خودداری کنند، <ref>. نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج15، ص199.</ref> زیرا خشنودی آنها خشنودی خدا و خشم‌شان خشم خدا است.<ref>. کلینی، الکافی، 1407ق، ج1، ص429.</ref> دختران باکره باید با اجازه پدر خود ازدواج کنند.<ref>[https://hadith.inoor.ir/fa/hadith/140646/translate . حر عاملی، وسائلالشیعه، 1409ق، ج20، ص270.]</ref> | احسان به والدین، هنجار مبنایی در نظام هنجاری فرزندی است.<ref>[http://lib.eshia.ir/17001/1/84/36 . سوره نساء، آیه 36.]</ref> اولین هنجار توجه کردن به رنج‌های مادرانه و زحمت‌های پدرانه است؛ مادر دشواری‌های بارداری و تمام سختی‌های ایام کودکی فرزندش را با رضایت تحمل می‌کند تا او سختی نبیند.<ref>[https://www.hadithlib.com/hadithtxts/view/30022670 . ابن‌بابویه، من لایحضره الفقیه، 1413ق، ج2، ص621.]</ref> پدر ریشه است و فرزند شاخه و هرچه از خوبی دارد سرچشمه آن پدرش است، پس باید قدردان آنها باشد.<ref>. ابن‌شعبه، تحف العقول، 1404. ص263.</ref> پدر حق ولایت بر فرزندان داشته و فرزند باید در چارچوب شرع بنا به خواست او رفتار کند، اما در ارائه خدمات و رفع نیازها مادر مقدّم است و فرزند نسبت به او در جایگاه خدمت‌گزاری قرار دارد که همیشه باید برای ارائه خدمات به او حتی پیش از این‌که مادر درخواست خود را بیان کند، آماده باشد.<ref>. ابراهیمی‌پور و دیگران، راهبردهای تحکیم خانواده، 1395ش، ص196.</ref> فرزندان باید به پاس زحمات والدین عصای دست‌شان باشند، مطیع بوده و اجازه ندارند که حتی در برار آنها «اف»<ref>. سوره اسراء، آیه 24.</ref> و کمتر از «اف» بگویند؛ <ref>. نراقی، جامع السعادات، بی‌تا، ج2، ص258.</ref> آزارهای‌شان را تحمل کرده و از هرگونه بی‌احترامی خودداری کنند، <ref>. نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج15، ص199.</ref> زیرا خشنودی آنها خشنودی خدا و خشم‌شان خشم خدا است.<ref>. کلینی، الکافی، 1407ق، ج1، ص429.</ref> دختران باکره باید با اجازه پدر خود ازدواج کنند.<ref>[https://hadith.inoor.ir/fa/hadith/140646/translate . حر عاملی، وسائلالشیعه، 1409ق، ج20، ص270.]</ref> نمازهایی که از پدر قضا شده، پس از فوت او بر عهده پسر بزرگ خانواده است.<ref>[http://www.imam-khomeini.ir/fa/c78_31317/%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87_%D8%AA%D9%88%D8%B6%DB%8C%D8%AD_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%84/%D8%A7%D8%AD%DA%A9%D8%A7%D9%85_%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%B2_%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%B2_%D9%82%D8%B6%D8%A7_ . رساله توضیح المسائل آیتالله خمینی، بخش نماز قضا، مسئله 1390]</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* قرآن کریم | *قرآن کریم | ||
* ابراهیمی‌پور، قاسم و دیگران، راهبردهای تحکیم خانواده از منظر متون دینی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1395ش. | *ابراهیمی‌پور، قاسم و دیگران، راهبردهای تحکیم خانواده از منظر متون دینی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1395ش. | ||
* ابراهیمی‌پور، قاسم و دیگران، شاخص‌های خانواده مطلوب از دیدگاه اسلام، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1395ش. | *ابراهیمی‌پور، قاسم و دیگران، شاخص‌های خانواده مطلوب از دیدگاه اسلام، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1395ش. | ||
* ابن ابی‌الحدید، عزالدین ابوحامد، شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه عمومی آیةالله مرعشی نجفی، 1337ش. | *ابن ابی‌الحدید، عزالدین ابوحامد، شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه عمومی آیةالله مرعشی نجفی، 1337ش. | ||
* ابن ابی‌فراس، ورام، مجموعة ورام (تنبیه الخواطر)، قم، مکتبه فقیه، بی‌تا. | *ابن ابی‌فراس، ورام، مجموعة ورام (تنبیه الخواطر)، قم، مکتبه فقیه، بی‌تا. | ||
* ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل‌الرسول، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1404ق. | *ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل‌الرسول، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1404ق. | ||
* احمدی، فاطمه و تشکری، زهرا، «تاثیر خانواده در جامعه‌پذیری نقش‌های جنسیتی از دیدگاه اسلام و فمینیسم»، در مجله پژوهش‌های اسلامی جنسیت و خانواده، سال چهارم، شماره ششم، بهار و تابستان 1400ش. | *احمدی، فاطمه و تشکری، زهرا، «تاثیر خانواده در جامعه‌پذیری نقش‌های جنسیتی از دیدگاه اسلام و فمینیسم»، در مجله پژوهش‌های اسلامی جنسیت و خانواده، سال چهارم، شماره ششم، بهار و تابستان 1400ش. | ||
* بستان، حسین، «جنسیت در خانواده از دیدگاه جامعه‌شناسی اسلامی»، در فصلنامه تحقیقات بنیادین علوم انسانی، شماره 13، 1397ش. | *بستان، حسین، «جنسیت در خانواده از دیدگاه جامعه‌شناسی اسلامی»، در فصلنامه تحقیقات بنیادین علوم انسانی، شماره 13، 1397ش. | ||
* پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة مجموعه کلمات قصار حضرت رسول، تهران، دنیای دانش، 1382ش. | *پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة مجموعه کلمات قصار حضرت رسول، تهران، دنیای دانش، 1382ش. | ||
* حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1409ق. | *حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1409ق. | ||
* حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، قم، مؤسسة آل‌البیت، 1413ق. | *حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، قم، مؤسسة آل‌البیت، 1413ق. | ||
* خمینی، روح الله، رساله توضیح المسائل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1391ش. | *خمینی، روح الله، رساله توضیح المسائل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1391ش. | ||
* صابری یزدی، علی‌رضا، الحکم الزاهرة، ترجمه انصاری، قم، سازمان تبلیغات اسلامی، 1375ش. | *صابری یزدی، علی‌رضا، الحکم الزاهرة، ترجمه انصاری، قم، سازمان تبلیغات اسلامی، 1375ش. | ||
* صدوق، محمد، الخصال، قم، جامعه مدرسین، 1362ش. | *صدوق، محمد، الخصال، قم، جامعه مدرسین، 1362ش. | ||
* صدوق، محمد، امالی الصدوق، بیروت، اعلمی، 1400ق. | *صدوق، محمد، امالی الصدوق، بیروت، اعلمی، 1400ق. | ||
* ابن‌بابویه، محمّد، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق. | *ابن‌بابویه، محمّد، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق. | ||
* صدیق اورعی، غلامرضا، بررسی ساختار اجتماعی در اسلام، تهران، اداره کل پژوهش‌های سیما، 1382ش. | *صدیق اورعی، غلامرضا، بررسی ساختار اجتماعی در اسلام، تهران، اداره کل پژوهش‌های سیما، 1382ش. | ||
* طبرسی، رضی‌الدین حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، قم، شریف رضی، 1412ق. | *طبرسی، رضی‌الدین حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، قم، شریف رضی، 1412ق. | ||
* عطاردی، عزیزالله، مسند الامام الرضا، مشهد، آستان قدس، 1406ق. | *عطاردی، عزیزالله، مسند الامام الرضا، مشهد، آستان قدس، 1406ق. | ||
* قاسم‌پور، فاطمه، «مقایسه تطبیقی نقش‌های جنسیتی در رویکرد اسلامی و جامعه‌شناختی، در پژوهش‌های اجتماعی اسلامی»، سال 24، شمار 118، پاییز و زمستان 1397ش. | *قاسم‌پور، فاطمه، «مقایسه تطبیقی نقش‌های جنسیتی در رویکرد اسلامی و جامعه‌شناختی، در پژوهش‌های اجتماعی اسلامی»، سال 24، شمار 118، پاییز و زمستان 1397ش. | ||
* کوئن، بروس، درآمدی به جامعه‌شناسی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، توتیا، 1381ش. | *کوئن، بروس، درآمدی به جامعه‌شناسی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، توتیا، 1381ش. | ||
* کلینی، ابوجعفر، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1407ق. | *کلینی، ابوجعفر، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1407ق. | ||
* مالیار، ناصر، «تقسیم کار جنسیتی»، در فصلنامه پوهنتون خصوصی غالب، کابل، شماره 2، 1394ش. | *مالیار، ناصر، «تقسیم کار جنسیتی»، در فصلنامه پوهنتون خصوصی غالب، کابل، شماره 2، 1394ش. | ||
* محبی، محمدعارف، «زن در افغانستان؛ از انکار ماهیت انسانی تا نفی هویت زنانگی»، فصلنامه‌اندیشه معاصر، شماره 5، پاییز 1395ش. | *محبی، محمدعارف، «زن در افغانستان؛ از انکار ماهیت انسانی تا نفی هویت زنانگی»، فصلنامه‌اندیشه معاصر، شماره 5، پاییز 1395ش. | ||
* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتاب الاسلامیه، 1366-1353ش. | *مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتاب الاسلامیه، 1366-1353ش. | ||
* نراقی، ملا محمدمهدی، جامع السعادات، بیروت، اعلمی، بی‌تا. | *نراقی، ملا محمدمهدی، جامع السعادات، بیروت، اعلمی، بی‌تا. | ||
* «نقش مادر در خانواده» ، وب‌سایت راسخون، تاریخ بازدید: 17 بهمن 1402ش. | *«نقش مادر در خانواده» ، وب‌سایت راسخون، تاریخ بازدید: 17 بهمن 1402ش. | ||
* نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1408ق. | *نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1408ق. | ||
[[رده: ویکی‌جنسیت]] | [[رده:ویکی‌جنسیت]] | ||
[[رده:نهاد خانواده]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۸ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۰۹
هنجارهای جنسیتی در خانواده؛ بایدها و نبایدهای فکری و رفتاری مرد و زن در مناسبات خانوادگی بر اساس آموزه‌های اسلام.
هنجارهای جنسیتی در خانواده مسلمان، برگرفته از آموزه‌های اسلامی است. موقعیت سرپرستی خانواده، هنجارهای ویژه‌ای را برای شوهر بر مبنای اصل قوامیت، تعریف می‌کند و هنجارهای بانویی متناسب با نقش آرامش‌بخشی او در خانواده مشخص می‌شود. همچنین زن و شوهر در جایگاه والدین و متناسب با جنسیت خود، دارای هنجارهای متمایزی در قبال فرزندان هستند و موقعیت فرزندی نیز سازگار با جنسیت دختر و پسر، حمایت‌های متفاوتی را دریافت کرده و تکالیف متمایزی در قبال موقعیت‌های مادری و پدری بر عهده دارد. از مجموع اینها شبکه هنجاریی درهم‌تنیده‌ای شکل می‌گیرد و روابط خانواده مسلمان در ابعاد اقتصادی، عاطفی، جنسی و ارتباطی تنظیم می‌شود.
مفهوم‌شناسی
هنجار، معیار پذیرفته‌ای است که گروه از نظر فکری و رفتاری از اعضایش انتظار دارد. هنجار در قالب آداب و رسوم، عرف و قانون نمایان می‌شود.[۱] هنجارها به تحذیری و تجویزی تقسیم می‌شوند؛ هنجارهای تحذیری کارهایی را مشخص می‌کند که نباید انجام داده شوند و هنجارهای تجویزی ناظر به کارهایی است که شخص باید انجام دهد.[۲] مراد از هنجارهای جنسیتی مجموعه قواعد و احکامی هستند که در دو سطح الزامی و غیر الزامی، رفتارهای مردانه و زنانه را تنظیم می‌کند[۳] و از طریق فرایند جامعه‌پذیری استمرار می‌یابد. هنجار در خانواده اسلامی؛ معطوف به پرورش انسان صالح عمل کرده و مبتنی بر اصول اخلاقی؛ تکریم، مدارا، تغافل، عفو، مودت، رحمت و مراقبت است.[۴]
رویکردهای هنجاری
هنجارهای جنسیتی، مبتنی بر تفاوت‌های جنسی است. نگرش سنتی به برتری ذاتی مردان بر زنان تأکید داشته[۵] و زنان را بی‌بهره از حق مالکیت و حق تعیین سرنوشت می‌داند.[۶][۷] این رویکرد در عصر جدید مورد انتقاد قرار گرفته و موجب شکل‌گیری جنبش‌های فمینیستی شده است؛ فمینیست‌ها، هنجارهای جنیستی در خانواده را از عوامل مهم فرودستی زنان می‌دانند.[۸] دوبوار با همین نگاه، پیشنهاد می‌کند که زنان نقش‌های همسری و مادری را رها کرده و در کار کردن با مردان رقابت کنند.[۹] برخی مطالعات نیز نشان می‌دهد که در اغلب خانواده‌ها تقسیم کار جنسیتی هم‌چنان پابرجا است.[۱۰] پارسونز؛ تقسیم کار جنسیتی را دارای کارکرد می‌داند. از منظر وی زنان، نقش‌های تامین مراقبت و امنیت برای کودکان و حمایت عاطفی از آنها را عهده‌دار باشند؛ و مردان باید با ایفای نقش‌های ابزاری نقش‌های ابزاری مردان سرشار از تنش و فشار است، بنابراین لازم است نقش‌های عاطفی و مراقبتی زنان دل‌گرمی و آسایش مردان را نیز تامین کند. این تقسیم کار که از تمایز زیست‌شناختی بین دو جنس سرچشمه می‌گیرد، انسجام و استحکام خانواده را تأمین می‌کند.[۱۱] در رویکرد اسلامی؛ هنجارهای جنسیتی در خانواده، [۱۲] با تاکید بر ظرفیت‌های یکسان هر دو جنس برای رسیدن به تکامل مورد توجه قرار گرفته است.[۱۳]
هنجارهای سرپرستی
سرپرستی خانواده بر عهده مرد است و مسئولیت‌هایی را برای او ایجاد می‌کند.[۱۴] هنجارهای این موقعیت بر هدایت، تامین معیشت و مشورت استوار هستند؛ مرد در جایگاه سرپرستی خانواده باید مراقب افراد تحت تکفل خود باشد؛ [۱۵] آنها را به کارهای نیک امر کند، از اعمال زشت بازدارد؛ [۱۶] معیشت آنها را از روزی حلال تامین کند، [۱۷] از خست اجتناب کرده[۱۸] و به آنها هدیه بدهد.[۱۹] از اقتضائات عدالت جنسیتی آن است که سرپرست خانواده، اول هدیه دختر را بدهد.[۲۰] همچنین مرد موظف است که با مشورت، خانواده را سرپرستی کند،[۲۱] همسر را در جایگاه مدیر خانواده، [۲۲] مشاور اصلی خود بداند و با او هم‌فکری کند.[۲۳] در همین چارچوب، مرد در اداراه داخلی منزل مانند نوع خوراک و پوشاک و چیدمان منزل، تابع اعضای خانواده است.[۲۴]
هنجارهای شوهری
ساختار فیزیکی زن، تفاوت‌های جدی با هیئت طبیعی مرد دارد. زن به ظرافت گل خلق شده[۲۵] و امانت الهی در دست مرد است[۲۶] و هنجارهای شوهری عمدتا بر همین مبنا استوار است. اولین وظیفه مرد این است که بداند خدا همسرش را مایه آرامش، آسایش، همدم و پرستار او قرار داده است.[۲۷] کارهای بیرون از منزل به عهده مرد است.[۲۸] خوب است که او در کارهای داخل منزل نیز به همسرش کمک کند؛ همان‌گونه که امام علی خانه را جارو کرده و در تهیه غذا به همسرش کمک می‌کرد.[۲۹] شوهر باید نفقه همسرش را بدهد، [۳۰] معاشرت نیکو داشته، [۳۱] او را تکریم کند.[۳۲] خود را آراسته ساخته[۳۳] و به بانو بگوید که او را دوست دارد، [۳۴] خطاهایش را بخشیده، [۳۵] نیازهای جنسی او را تامین کند، [۳۶] از آزار[۳۷] و کتک‌زدن همسر پرهیز کند.[۳۸] از منظر اسلام نشستن مرد در کنار همسرش نزد خدا محبوب‌تر از اعتکاف در مسجد رسول‌الله است، [۳۹] بدترین مردان کسانی هستند که فحاشی کرده و عیالِ خود را به دیگران پناهنده کنند.[۴۰] شوهر نباید بانو را به شیر دادن فرزند مجبور سازد و باید به همه تعهدها و شرایط ضمن عقد، متعهد باشد.[۴۱]
هنجارهای بانویی
جایگاه زن به‌عنوان کانون آرامش خانواده،[۴۲] محور هنجارهای بانویی است. زن باید همسرش را نعمت الهی بداند و در حدود شرع، مطیع او باشد.[۴۳] مهم‌ترین وظیفه او خوب همسرداری کردن است[۴۴] و باید با حمایت‌های عاطفی خود از فشارها و تنش‌های کاری مرد کاسته، موجب آسایش و پشتگرمی او شود.[۴۵] زن به‌عنوان مدیر داخلی منزل از حقوق و اختیاراتی برخوردار است. [۴۶] آراستگی و معطر بودن،[۴۷] تمکین،[۴۸] رعایت حجاب و پرهیز از آرایش در برابر نامحرم،[۴۹] عمل به همه تعهدات و شرایط ضمن عقد، از جمله هنجارهای موقعیت بانویی است. همچنین او نباید از ترس حاملگی مانع کامجویی شوهر شود.[۵۰] باید به شوهرش عشق بورزد و و برای جلب رضایت او تلاش کند،[۵۱] وقتی همسرش بیرون می‌رود او را بدرقه کرده و در هنگام وارد شدنش از او استقبال کند، اگر غصه‌‌ای دارد او را تسلی بخشد.[۵۲] با وضع اقتصادی او سازگار باشد. اگر چیزی به او داده شود سپاس‌گزاری کند، اگر چیزی ندهد راضی باشد.[۵۳] در ادبیات روایی جهاد زن، شکیبایی در برابر مشکلات و ناملایماتی است که از همسرش می‌بیند، [۵۴] بانو وظیفه دارد که در غیاب شوهرش، خود و اموال او را حفظ کرده[۵۵] و از آزار دادن او اجتناب کند.[۵۶]
هنجارهای پدری
هنجارهای پدری معطوف به تربیت فرزندان صالح است.[۵۷] نخستین وظیفه مرد پذیرفتن فرزند‌آوری است.[۵۸] پدر باید فرزندان خود را از خود دانسته[۵۹] و نسب آنها را انکار نکند.[۶۰] پدر وظیفه دارد که نیازهای عاطفی[۶۱] و مادی فرزندانش را تامین کرده[۶۲] و زمینه ازدواج آنها را فراهم سازد.[۶۳] امکانات آموزشی و مهارتی بچه‌ها را در کودکی متناسب با سن و جنسیت آنها تهیه کند تا وقتی به سن تکلیف رسیده و وارد مناسبات اجتماعی می‌شوند، قادر به انجام دادن تکالیف خود باشند.[۶۴]
هنجارهای مادری
مادری، نقشی است که متناسب با شاخصه‌های بیولوژیـک و جسـمانی زنـان از یک سو و خصیصۀ روانی و عاطفی آنها از سوی دیگر، به نحو طبیعـی بـر عهده زنـان نهاده شده است. مادری به مفهوم مراقبت از کودک به لحـاظ رشـد جسـمی، روانی، عـاطفی و تربیتـی او اسـت.[۶۵] از نخستین وظایف زن پذیرفتن فرزند‌آوری[۶۶] و شیر دادن به نوزاد است[۶۷] چون هیچ شیری برای کودک با برکت‌تر از شیر مادر نیست.[۶۸] فراتر از تغذیه جسمی، مادر باید پناهگاه روحی و عاطفی فرزندان خود باشد تا در مواجهه با مشکلات در پناه او آرامش یابند.[۶۹]
هنجارهای فرزندی
احسان به والدین، هنجار مبنایی در نظام هنجاری فرزندی است.[۷۰] اولین هنجار توجه کردن به رنج‌های مادرانه و زحمت‌های پدرانه است؛ مادر دشواری‌های بارداری و تمام سختی‌های ایام کودکی فرزندش را با رضایت تحمل می‌کند تا او سختی نبیند.[۷۱] پدر ریشه است و فرزند شاخه و هرچه از خوبی دارد سرچشمه آن پدرش است، پس باید قدردان آنها باشد.[۷۲] پدر حق ولایت بر فرزندان داشته و فرزند باید در چارچوب شرع بنا به خواست او رفتار کند، اما در ارائه خدمات و رفع نیازها مادر مقدّم است و فرزند نسبت به او در جایگاه خدمت‌گزاری قرار دارد که همیشه باید برای ارائه خدمات به او حتی پیش از این‌که مادر درخواست خود را بیان کند، آماده باشد.[۷۳] فرزندان باید به پاس زحمات والدین عصای دست‌شان باشند، مطیع بوده و اجازه ندارند که حتی در برار آنها «اف»[۷۴] و کمتر از «اف» بگویند؛ [۷۵] آزارهای‌شان را تحمل کرده و از هرگونه بی‌احترامی خودداری کنند، [۷۶] زیرا خشنودی آنها خشنودی خدا و خشم‌شان خشم خدا است.[۷۷] دختران باکره باید با اجازه پدر خود ازدواج کنند.[۷۸] نمازهایی که از پدر قضا شده، پس از فوت او بر عهده پسر بزرگ خانواده است.[۷۹]
پانویس
- ↑ . کوئن، درآمدی به جامعه‌شناسی، 1381ش، ص39-38.
- ↑ . کوئن، درآمدی به جامعه شناسی، 1381ش، ص146.
- ↑ . ابراهیمی‌پور و دیگران، شاخص‌های خانواده مطلوب، 1395ش، ص181.
- ↑ ابراهیمی‌پور و دیگران، راهبردهای تحکیم خانواده، 1395ش، ص152.
- ↑ . «جنسییت در تربیت اسلامی»، وب‌سایت مجمع جهانی شیعه‌شناسی.
- ↑ . محبی، «زن در افغانستان.
- ↑ از انکار ماهیت انسانی تا نفی هویت زنانگی»، 1395ش، ص174-175.
- ↑ . احمدی و تشکری، «تاثیر خانواده در جامعه‌پذیری نقش‌های جنسیتی از دیدگاه اسلام و فمینیسم»، 1400ش، ص55.
- ↑ . احمدی و تشکری، تاثیر خانواده در جامعه‌پذیری نقش‌های جنسیتی از دیدگاه اسلام و فمینیسم، 1400، ص56.
- ↑ . بستان، جنسیت در خانواده از دیدگاه جامعه‌شناسی اسلامی، 1397ش، ص43.
- ↑ . مالیار، «تقسیم کار جنسیتی»، 1394ش، ص132.
- ↑ . بستان، «جنسیت در خانواده از دیدگاه جامعه‌شناسی اسلامی»، 1397ش، ص43-44.
- ↑ . «جنسیت در تربیت اسلامی»، وب‌سایت مجمع جهانی شیعه‌شناسی.
- ↑ . ابراهیمی‌پور و دیگران، شاخص‌های خانواده مطلوب، 1395ش، ص186-185.
- ↑ . سوره تحریم، آیه 6.
- ↑ . ابن‌بابویه، من لایحضره الفقیه، 1413ق، ج3، ص442.
- ↑ . سوره مؤمنون، آیه 51.
- ↑ . پاینده، نهج الفصاحه، 1382ش، ص384.
- ↑ . پاینده، نهج الفصاحه، 1382ش، ص198.
- ↑ . صدوق، امالی صدوق، 1400ق، ص577.
- ↑ . مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1366-1353ش، ج3، ص370.
- ↑ . پاینده، نهج الفصاحه، 1382ش، ص614.
- ↑ . پاینده، نهج الفصاحه، 1382ش، ص156.
- ↑ . طبرسی، مکارم الاخلاق، 1412ق، ص131.
- ↑ . ابن‌بابویه، من لایحضره الفقیه، 1413ق، ج3، ص556.
- ↑ . نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج14، ص255.
- ↑ . ابن‌شعبه، تحف العقول، 1404ق، ص262.
- ↑ حمیری، قرب الاسناد، 1413ق. ص52.
- ↑ . کلینی، الکافی، 1407ق، ج5.ص86.
- ↑ . ابن‌بابویه، من لایحضره الفقیه، 1413ق، ج3، ص105.
- ↑ سوره نساء، آیه 19.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج14، ص50.
- ↑ . پاینده، نهج الفصاحه، 1382ش، ص226.
- ↑ . . صابری‌یزدی، الحکم الزاهرة، 1375ش، ص433.
- ↑ . حر عاملی، وسائلالشیعه، 1409ق، ج21، ص510.
- ↑ . حر عاملی، وسائلالشیعه، 1409ق، ج20، ص118.
- ↑ . نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج14، ص251.
- ↑ . حر عاملی، وسائلالشیعه، 1409ق، ج20، ص168.
- ↑ . ابن ابی‌فراس، مجموعه ورام، بی‌تا، ج2، ص122.
- ↑ . کلینی، الکافی، 1407ق، ج2، ص293-292.
- ↑ . صدیق اورعی، بررسی ساختار اجتماعی در اسلام، 1382ش، ص95.
- ↑ . سوره روم، آیه 21.
- ↑ ابن‌شعبه، تحف العقول، 1404ق، ص262.
- ↑ . ابن‌بابویه، من لایحضره الفقیه، 1413ق، ج3، ص439.
- ↑ . مالیار، تقسیم کارجنسیتی، در فصلنامه علمی پژوهشی پوهنتون خصوصی غالب، 1394ش، ش2، ص132.
- ↑ . کلینی، الکافی، 1407ق، ج5. ص86.
- ↑ . صدوق، الخصال، 1362ش، ج2، ص621.
- ↑ . پاینده، نهج الفصاحه، 1382ش، ص296.
- ↑ . ابن‌بابویه، من لایحضره الفقیه، 1413ق، ج3، ص440.
- ↑ . صدیق اورعی، بررسی ساختار اجتماعی در اسلام، 1382ش، ص96.
- ↑ . نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج14، ص245.
- ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، 1412ق، ص200.
- ↑ . صابری یزدی، الحکم الزاهره، 1375ش، ص437.
- ↑ . ابن‌بابویه، من لایحضره الفقیه، 1413ق، ج3، ص439.
- ↑ . عطاردی، مسند امام رضا، 1406ق، ج2، ص256.
- ↑ . نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج14، ص248.
- ↑ . طبرسی، مکارم الاخلاق، 1412ق، ص200-199.
- ↑ . سوره شعرا، آیه 133.
- ↑ . ابن‌شعبه، تحف العقول، 1404. ص263.
- ↑ . نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج3، ص372.
- ↑ . نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج15، ص173.
- ↑ . سوره مؤمنون، آیه 51.
- ↑ . حر عاملی، وسائلالشیعه، 1409ق، ج21، ص482.
- ↑ . ابن ابی‌الحدید، شرح ابن‌ابی الحدید، 1337ش، ج20، ص267.
- ↑ . قاسم‌پور، «مقایسه تطبیقی نقش‌های جنسیتی در رویکرداسلامی و جامعه‌شناختی»، 1397ش، ص77.
- ↑ . ابن‌بابویه، من لایحضره الفقیه، 1413ق، ج3، ص389.
- ↑ . سوره بقره، آیه 233.
- ↑ . حر عاملی، وسائلالشیعه، 1409ق، ج21، ص453.
- ↑ . «نقش مادر در خانواده» ، وب‌سایت راسخون.
- ↑ . سوره نساء، آیه 36.
- ↑ . ابن‌بابویه، من لایحضره الفقیه، 1413ق، ج2، ص621.
- ↑ . ابن‌شعبه، تحف العقول، 1404. ص263.
- ↑ . ابراهیمی‌پور و دیگران، راهبردهای تحکیم خانواده، 1395ش، ص196.
- ↑ . سوره اسراء، آیه 24.
- ↑ . نراقی، جامع السعادات، بی‌تا، ج2، ص258.
- ↑ . نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج15، ص199.
- ↑ . کلینی، الکافی، 1407ق، ج1، ص429.
- ↑ . حر عاملی، وسائلالشیعه، 1409ق، ج20، ص270.
- ↑ . رساله توضیح المسائل آیتالله خمینی، بخش نماز قضا، مسئله 1390
منابع
- قرآن کریم
- ابراهیمی‌پور، قاسم و دیگران، راهبردهای تحکیم خانواده از منظر متون دینی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1395ش.
- ابراهیمی‌پور، قاسم و دیگران، شاخص‌های خانواده مطلوب از دیدگاه اسلام، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1395ش.
- ابن ابی‌الحدید، عزالدین ابوحامد، شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه عمومی آیةالله مرعشی نجفی، 1337ش.
- ابن ابی‌فراس، ورام، مجموعة ورام (تنبیه الخواطر)، قم، مکتبه فقیه، بی‌تا.
- ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل‌الرسول، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1404ق.
- احمدی، فاطمه و تشکری، زهرا، «تاثیر خانواده در جامعه‌پذیری نقش‌های جنسیتی از دیدگاه اسلام و فمینیسم»، در مجله پژوهش‌های اسلامی جنسیت و خانواده، سال چهارم، شماره ششم، بهار و تابستان 1400ش.
- بستان، حسین، «جنسیت در خانواده از دیدگاه جامعه‌شناسی اسلامی»، در فصلنامه تحقیقات بنیادین علوم انسانی، شماره 13، 1397ش.
- پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة مجموعه کلمات قصار حضرت رسول، تهران، دنیای دانش، 1382ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1409ق.
- حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، قم، مؤسسة آل‌البیت، 1413ق.
- خمینی، روح الله، رساله توضیح المسائل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1391ش.
- صابری یزدی، علی‌رضا، الحکم الزاهرة، ترجمه انصاری، قم، سازمان تبلیغات اسلامی، 1375ش.
- صدوق، محمد، الخصال، قم، جامعه مدرسین، 1362ش.
- صدوق، محمد، امالی الصدوق، بیروت، اعلمی، 1400ق.
- ابن‌بابویه، محمّد، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
- صدیق اورعی، غلامرضا، بررسی ساختار اجتماعی در اسلام، تهران، اداره کل پژوهش‌های سیما، 1382ش.
- طبرسی، رضی‌الدین حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، قم، شریف رضی، 1412ق.
- عطاردی، عزیزالله، مسند الامام الرضا، مشهد، آستان قدس، 1406ق.
- قاسم‌پور، فاطمه، «مقایسه تطبیقی نقش‌های جنسیتی در رویکرد اسلامی و جامعه‌شناختی، در پژوهش‌های اجتماعی اسلامی»، سال 24، شمار 118، پاییز و زمستان 1397ش.
- کوئن، بروس، درآمدی به جامعه‌شناسی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، توتیا، 1381ش.
- کلینی، ابوجعفر، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1407ق.
- مالیار، ناصر، «تقسیم کار جنسیتی»، در فصلنامه پوهنتون خصوصی غالب، کابل، شماره 2، 1394ش.
- محبی، محمدعارف، «زن در افغانستان؛ از انکار ماهیت انسانی تا نفی هویت زنانگی»، فصلنامه‌اندیشه معاصر، شماره 5، پاییز 1395ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتاب الاسلامیه، 1366-1353ش.
- نراقی، ملا محمدمهدی، جامع السعادات، بیروت، اعلمی، بی‌تا.
- «نقش مادر در خانواده» ، وب‌سایت راسخون، تاریخ بازدید: 17 بهمن 1402ش.
- نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1408ق.